DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I CYKL ŻYCIA MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH [ ] DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I CYKL ŻYCIA MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH 23-09-2011 mgr inż. arch. Michał Golański Uniwersytet Zielonogórski

ŹRÓDŁO: EU Energy and Transport in Figures, Komisja Europejska OBCIĄŻENIE EKOLOGICZNE GENEROWANE PRZEZ PRZEMYSŁ MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH Budynki i wyroby wykorzystywane do ich wznoszenia oddziałują na środowisko w znaczącym stopniu. Według danych Komisji Europejskiej budownictwo rocznie zużywa około 42% produkowanej energii i emituje 35% gazów cieplarnianych w całej Unii Europejskiej. Masowa konsumpcja produktów budowlanych przekracza 50% całkowitej produkcji w Europie, a emisje powstające w procesie wytwarzania materiałów mogą być porównywalne tylko z sektorem energetycznym. Sam światowy przemysł betonowy zużywa rocznie 20 mld ton kruszyw, 1,5 mld ton cementu i 800 mln ton wody (według Programu Środowiskowego Narodów Zjednoczonych jest to 20% światowego zużycia) ŹRÓDŁO: EU Energy and Transport in Figures, Komisja Europejska

OCENA FAZ CYKLU ŻYCIA MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH We wszystkich fazach istnienia wyrobu (projektowanie, wytwarzanie, użytkowanie i poużytkowe przetwarzanie) występują możliwości ich proekologicznej racjonalizacji. Eksperci wyróżniają dwie podstawowe zasady zmniejszania obciążenia środowiska podczas cyklu istnienia wyrobu: przejście wyrobu przez wszystkie fazy cyklu istnienia, co warunkuje minimalizację ilości pobieranych zasobów dążenie do minimalizacji pobieranych zasobów i emisji zanieczyszczeń w każdej fazie cyklu istnienia oraz do maksymalizacji efektu użytecznego spełnianego przez wyrób Istnieje wiele narzędzi i metod oceny wpływu na środowisko, m.in.: Ocena Oddziaływania Na Środowisko (Environmental Impact Assessment) Ślad Ekologiczny (Ecological Footprint) - ocena oddziaływania inwestycji na środowisko Rachunek Przepływów Materiałowych (Material Flow Accounting ) ekologiczna analiza wejść i wyjść Analiza Śladów Energii (Environmental Input-Output Analysis) Zapotrzebowanie Materiałowe, Bilans Materiałowy I Energetyczny (Energy Footprint) Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (Life Cycle Assessment) - oddziaływania produktu/technologii/procesu na środowisko.

EKOLOGICZNA OCENA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH Ekologiczna ocena materiałów budowlanych składa się z następujących kryteriów środowiskowo-zdrowotnych: oszczędne wykorzystanie surowców naturalnych - ochrona surowców kopalnych, wykorzystanie zasobów odnawialnych, bezpieczne pozyskiwanie surowców; likwidacja niebezpiecznych skażeń produkcyjnych - minimalizacja toksycznej emisji do środowiska w fazie produkcji, unikanie groźnego dla ludzi skażenia w przypadku awarii; oszczędność energii - redukcja nakładów energetycznych na produkcję, transport i przetwórstwo, optymalizacja energetyczna procesu produkcyjnego, ograniczenie zużycia paliw kopalnych; bezpieczeństwo biologiczne - brak zagrożeń biologicznych podczas produkcji i po wbudowaniu materiału, pozytywny wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka oszczędność energii do ogrzewania, kiedy jego zastosowanie wpływa na obniżenie zapotrzebowania budynku na energię (np. ocieplenie styropianem); ocena trwałości materiału - duża żywotność materiału bez utraty właściwości, możliwość powtórnego stosowania; zachowanie materiału w przypadku katastrofy - brak zagrożenia toksyczną emisją; odzysk materiału - łatwość demontażu czy rozbiórki, możliwość powtórnego użycia; zmniejszenie składowisk odpadów - minimalizacja odpadów przy wbudowaniu; bezpieczne składowanie odpadów w zwykłych warunkach bez konieczności tworzenia specjalnych składowisk.

PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA W 2001 r. Parlament i Rada UE ustanowiły VI Program Działań Wspólnoty na rzecz Środowiska (Decyzja 1600/2002/WE). W ramach tego programu zwrócono uwagę na: promocję Zintegrowanej Polityki Produktowej (EC Integrated Product Policy), konieczność uwzględniania wymagań środowiskowych na każdym etapie cyklu życia produktu, rozpowszechnianie produktów przyjaznych środowisku. Decyzja ta oraz Komunikat Komisji COM (2003) 302 skierowany do Rady i Parlamentu Europejskiego stały się podstawą do opracowania Strategii Wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej w Polsce. Zintegrowana Polityka Produktowa bierze pod uwagę wszystkie fazy życia produktu i stara się minimalizować negatywny wpływ na środowisko na każdym z tych etapów. Dokument ten zaleca prowadzenie polityki proekologicznej w odniesieniu do wyrobów oraz konieczność wprowadzenia odpowiednich narzędzi do jej realizacji. Celem ZPP jest poprawa efektywności wykorzystania zasobów, lepsze zarządzanie surowcami i odpadami, próba ograniczenia presji na środowisko wynikającej z konsumpcji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych oraz doprowadzenie do osiągnięcia bardziej zrównoważonych wzorów produkcji i konsumpcji przy zachowaniu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Poza tym ZPP ma w tym zakresie cele edukacyjne, ma informować o cechach produktów i kształtować pro-ekologiczne postawy konsumentów. ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska

PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA Koncepcja ZPP opiera się na następujących obserwacjach:  Najsilniejsze negatywne oddziaływanie na środowisko jest spowodowane przez produkcję i korzystanie z dóbr i usług. Sytuacja pogarsza się ze względu na coraz większą liczbę produktów konsumowanych i stosowanych w UE i na świecie. Negatywne oddziaływanie produktów na środowisko występuje na różnych etapach ich cyklu życia. Działania naprawcze muszą być tak zaprogramowane, by uniknąć zwyczajnego przenoszenia obciążeń dla środowiska z jednego etapu cyklu życia produktów do drugiego lub do innych obszarów geograficznych. Ze względu na ogromną różnorodność produktów i oddziaływań, nie ma jednego narzędzia politycznego, które byłoby odpowiednie dla nich wszystkich. Należy wybrać i zastosować w skoordynowany sposób odpowiedni instrument polityki lub połączenie instrumentów dobrane dla konkretnego przypadku, które byłoby właściwe dla kilku obszarów polityki. ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska

PROEKOLOGICZNA POLITYKA PAŃSTWA POLSKIEGO Zrównoważony rozwój, a w tym problematyka zmian wzorców produkcji i konsumpcji jest ujęta w wielu dokumentach rządowych. Podstawowym dokumentem jest II Polityka Ekologiczna Państwa, która zawiera szereg zaleceń mających wpływ na wzorce produkcji i konsumpcji: dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównoważonego gospodarowania i ochrony zasobów naturalnych (w szczególności zasobów wodnych, wydobywanych surowców mineralnych, powierzchni ziemi i zasobów gleb, powietrza, przestrzeni, produktów rolniczych i leśnych) oraz wdrażanie we wszystkich sektorach gospodarki proekologicznych wzorców produkcji (nowoczesne, zasobooszczędne i niskoodpadowe technologie oraz proekologiczne systemy organizacji i zarządzania), ograniczenie wpływu konsumpcji na środowisko, poprzez kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji (racjonalizacja skali konsumpcji oraz preferowanie produktów, wyrobów i usług przyjaznych dla środowiska), a także kształtowanie proekologicznego systemu wartości w duchu zasady zrównoważonego rozwoju.

PROEKOLOGICZNA POLITYKA PAŃSTWA POLSKIEGO II Polityka Ekologiczna Państwa – postuluje zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, szerokie upowszechnienie, wzorem ocen oddziaływania na środowisko, ocen cyklu życiowego produktu; wprowadzenie ustawowego obowiązku wykonywania takich ocen dla grup produktów o wysokiej materiałochłonności i odpadowości oraz produktów zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627), gdzie w art. 143 dotyczącym określania wymagań, jakie powinny spełniać technologie stosowane w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny instalacjach i urządzeniach – wskazane jest, że powinna spełniać wymagania, które powinny uwzględniać, m.in. wykorzystanie analizy cyklu życia produktów – jednak zapis ten funkcjonował jedynie do 18 maja 2005r., kiedy to został uchylony Ustawą o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska.

LCA - OCENA CYKLU ŻYCIA Ocena cyklu życia LCA jest techniką zarządzania środowiskowego, w której ocenia się zagrożenia środowiskowe związane z wyrobem w całym okresie jego życia – „od kołyski po grób”. Dzięki temu nie zostaje pominięty żaden aspekt wytwarzania, funkcjonowania i likwidacji wyrobu. W LCA bierze się pod uwagę wszystkie ekosystemy i ich elementy, identyfikuje się transfer oddziaływania na środowisko z jednego komponentu środowiska na inny, dlatego możliwa jest pełna ocena wpływu wyrobu na środowisko. Prawidłowo przeprowadzone badanie LCA ułatwia podjęcie decyzji i wskazanie produktu lub procesu, który w najmniej szkodliwy sposób wpływa na środowisko. LCA obejmuje kilka etapów, do których należy: określenie celu i zakresu badań, inwentaryzacja zbioru istotnych wejść i wyjść w systemie wyrobu (LCI), ocena potencjalnych wpływów na środowisko związanych z wejściami i wyjściami systemu (LCIA), interpretacja rezultatów analizy zbioru oraz fazy oceny wpływu w odniesieniu do celów badań.

EKOETYKIETOWANIE Jednym z narzędzi do wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju w budownictwie jest system deklaracji środowiskowych jako obszernego i bezstronnego przekazywania informacji środowiskowych o produkowanych materiałach i wyrobach budowlanych. Certyfikacja jest postępowaniem, w którym niezależna strona trzecia udziela pisemnego zapewnienia, że proces/produkt/usługa spełnia specyficzne wymagania. Eko-etykietę przyznaje się produktom/usługom spełniającym publicznie dostępne kryteria środowiskowe i użytkowe. Kryteria ustalane są dla grup produktów o takim samym przeznaczeniu, konkurujących ze sobą na rynku. Najczęściej kryteria przygotowuje się biorąc pod uwagę cały cykl życia produktu lub wyrobu, od momentu wytwarzania, poprzez wykorzystywanie aż do jego utylizacji. Tworzenie systemów znakowania ekologicznego jest uzasadnione pod warunkiem, że jest poparte: edukacją społeczeństwa kształtowaniem proekologicznych wzorców konsumpcji przebudową modelu produkcji w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej

FUNKCJE EKOETYKIETOWANIA EDUKACYJNA - poprawa stanu świadomości ekologicznej społeczeństw; INFORMACYJNA - ekoetykieta informuje konsumentów o właściwościach produktu, ułatwiając wybór towarów; STYMULACYJNA - zachęca producentów do podejmowania działań proekologicznych; MARKETINGOWA - oznaczanie towarów ekoetykietą ma służyć zwiększeniu obrotu towarami o proekologicznym charakterze; POLITYCZNA - podstawowe narzędzie prewencyjnej polityki ochrony środowiska; ŚRODOWISKOWA - ekoetykieta służy poprawie stanu środowiska naturalnego, ponieważ promuje produkty najmniej dla niego uciążliwe.

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I. RODZAJU (wg ISO 14024) Deklaracja środowiskowe I. typu (ekoznak) polega na wyróżnianiu i promowaniu pewnych produktów lub ich odmian mających mniej niekorzystny wpływ na środowisko od innych produktów w danej kategorii. Związana jest ona z uczestnictwem trzeciej strony udzielającej zezwolenia na stosowanie etykiet środowiskowych na produktach wskazujących na ich ogólną środowiskową preferencję w obrębie konkretnej kategorii produktów. Wśród popularnych deklaracji środowiskowych I. typu wymienić należy: Der Blaue Engel – Niemcy (1978) Environmental Choise Label Scheme – Kanada (1988) Nordic Swan Environmental Label - Kraje skupione w Radzie Nordyckiej (1989)

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I. RODZAJU W POLSCE KRAJOWA EKOETYKIETA - Zasady przyznawania Krajowej Ekoetykiety zostały opracowane w 1998 r. przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC S.A.) Wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujące (w odniesieniu do wcześniej ustalonego akceptowanego poziomu) negatywnych skutków dla środowiska oraz spełniające ustalone kryteria. Znak EKO przyznawany jest wyrobom z 24 grup. Kryteria te zawarte są w decyzjach Komisji Europejskiej ustanawiających kryteria ekologiczne w ramach programu przyznawania europejskiego oznakowania ekologicznego (Ecolabel). Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i ekonomicznego wykorzystania zasobów środowiska w trakcie całego cyklu życia. Ocena produktu obejmuje etapy: przed produkcją, produkcję, dystrybucję (w tym pakowanie), użytkowanie, recykling, utylizację, odpady. EKO-ITB – Ekologiczny znak branżowy przyznawany jest przez centrum akredytacji Instytutu Techniki Budowlanej wyrobom budowlanym powodującym mniejsze niż inne wyroby skutki dla środowiska w trakcie całego cyklu życia. Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska.

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE II. RODZAJU (wg ISO 14021) Deklaracja środowiskowa II. typu dotyczy stwierdzeń środowiskowych własnych wytwórcy lub innej zainteresowanej strony w przypadku, gdy zamiarem jest zadeklarowanie specjalnej cechy produktów dotyczącej np. biodegradacji lub recyklingu. Etykiety środowiskowe II. typu nie są poddawane procesowi certyfikacji przez żadną niezależną instytucję (tzw. stronę trzecią), jednak do obowiązków producenta należy dokonanie oceny wyrobu pod względem odpowiednich cech (zalecane jest użycie uznanej metody badawczej, najlepiej znormalizowanej), a także zapewnienie danych niezbędnych do jej weryfikacji. Norma stawia też szczegółowe wymagania dwunastu wybranym stwierdzeniom, które uznane zostały za powszechnie stosowane we własnych stwierdzeniach środowiskowych. Znalazły się wśród nich: „Kompostowalny”, „Degradowalny”, „Zaprojektowany do rozmontowania”, „Wyrób o przedłużonym życiu”, „Odzyskana energia”, „Zdatny do recyklingu”, „Zawartość materiału z recyklingu”, „Zmniejszone zużycie energii”, „Zmniejszone zużycie zasobów naturalnych”, „Zmniejszone zużycie wody”, „Nadający się do wielokrotnego użytku i wielokrotnego napełniania”, „Zmniejszenie ilości odpadów”.

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE III. RODZAJU (wg ISO TR 14025) Etykiety środowiskowe III. typu, zgodnie z postanowieniami normy ISO, powinny zawierać dane ilościowe na temat oddziaływań środowiskowych produktu w ciągu całego jego cyklu życia, uzyskane na w wyniku procedur badawczych zgodnych z normami serii ISO 14040 dotyczących analiz LCA. Deklaracja środowiskowa III. typu jest weryfikowana przez stronę trzecią, co zapewnia jej wiarygodność. Z uwagi na szczegółowość oraz bardziej techniczny sposób prezentowania informacji, podstawowym przeznaczeniem etykiet środowiskowych III. typu jest usprawnienie komunikacji pomiędzy przedsiębiorcami na różnym szczeblu łańcucha produkcji. Ich rola jest szczególnie istotna przy wyborze półproduktów lub komponentów do produkcji bardziej złożonych wyrobów, które mają być przyjazne dla środowiska. Wpływa na to modułowa struktura koncepcji deklaracji środowiskowych III. typu, z której wynika, że całkowite oddziaływanie na środowisko wszystkich półproduktów jest uwzględnione przy wyznaczaniu oddziaływania wyrobu końcowego.

ROLA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH NA RYNKU MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH Etykiety i deklaracje środowiskowe są przede wszystkim narzędziem komunikacji Etykiety i deklaracje środowiskowe wyrobów mają wyróżniać produkty cechujące się ponadprzeciętną jakością środowiskową, wykazujące mniejszy wpływ na środowisko naturalne niż pozostałe dostępne na rynku. Aby mogły spełniać taką funkcję konieczne jest ustalenie standardów, które zapewnią wiarygodność oraz jednoznaczność przekazywanym komunikatom. Normy serii ISO 14000 regulują ten obszar, formułując wytyczne dla trzech, uzupełniających się wzajemnie, typów etykiet środowiskowych. Etykiety środowiskowe zapewniają wykazującym troskę o środowisko naturalne konsumentom możliwość dokonywania świadomych wyborów, jednak aby ich stosowanie przyniosło oczekiwany efekt stymulacji rozwoju innowacyjnych, przyjaznych dla środowiska produktów, konieczne jest dalsze pogłębianie świadomości społecznej w zakresie oddziaływania na środowisko naturalne. To powinno skutkować nieustannie rosnącym popytem na produkty ekologiczne i w naturalny sposób motywować przedsiębiorców do dalszego rozwoju w tym obszarze. Etykiety i deklaracje środowiskowe dotyczące materiałów i wyrobów budowlanych w Polsce są całkowicie dobrowolne.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!