Ekologiczne przesłanki kształtowania krajobrazu Opracował: Anna Pietruszka Zespół Szkół Przyrodniczo-Żywieniowych w Jeleniej Górze Technikum Architektury Krajobrazu Klasa I Rok szkolny 2011/2012

Krajobraz jest syntezą środowiska przyrodniczego, kulturowego i wizualnego. Każdy z tych elementów wymaga odrębnego podejścia w kształtowaniu i ochronie.

Fragmentacja ekosystemów Ważne są zagadnienia dotyczące fragmentacji ekosystemów naturalnych w krajobrazie. Fragmentacja obszarów cennych przyrodniczo, polegająca na ciągłym dzieleniu wysp przyrodniczych barierami ekologicznymi na coraz mniejsze części i powodująca zmniejszenie tych obszarów i ich ekologiczną izolację, to jedna z najważniejszych przyczyn masowego ginięcia gatunków i ekosystemów o charakterze naturalnym.

Zasady ochrony przyrody Główne zasady ochrony przyrody (to jednocześnie główne zasady kształtowania krajobrazu w aspekcie struktury przyrodniczej) 1. aby chronić gatunek lub grupę gatunków, należy zachować jego środowisko życia 2. konieczność ochrony całych ekosystemów i grup ekosystemów

Zasady ochrony przyrody 3. przede wszystkim ochrona in situ (w miejscu naturalnego występowania gatunków i ekosystemów) 4. ekosystemy chronione powinny zajmować jak największe obszary (duże ekosystemy lub biocenozy są stabilniejsze ekologicznie, tworzone przez liczniejsze populacje gatunków i bardziej odporne na antropopresję)

Zasady ochrony przyrody 5. konieczność utrzymania łączności ekologicznej i ciągłości między ekosystemami (w izolowanych ekosystemach długoterminowe przetrwanie zasobów przyrodniczych jest niemożliwe; są one skazane na wyginięcie).

Strategiczne warunki konieczne do tego, by ochrona przyrody mogła być skuteczna to odpowiednia wielkość ekosystemów chronionych (układów ekosystemów) oraz łączność ekologiczna obszarów przyrodniczych (umożliwienie wymiany genetycznej).

Spełnienie tych zasad jest możliwe tylko przez tworzenie systemów obszarów chronionych lub wyznaczanie systemów przyrodniczych z udziałem obszarów chronionych i wprowadzenie ich do planów przestrzennego zagospodarowania.

Biogeograficzna teoria wysp Biogeograficzna teoria wysp (wyspy przyrodnicze w zantropogenizowanym krajobrazie, np. wyspy ekosystemów leśnych, torfowiskowych i wodnych) Od wielkości wyspy i odległości od kontynentu zależy tempo imigracji i lokalnego wymierania gatunków na wyspie

Biogeograficzna teoria wysp Im mniejsza odległość wyspy od kontynentu, tym większa imigracja gatunków Tempo imigracji spada wraz ze wzrostem liczby gatunków już obecnych na wyspie Im większa wyspa, tym mniejsze jest tempo lokalnego wymierania gatunków Tempo wymierania gatunków rośnie wraz ze wzrostem liczby gatunków już obecnych na wyspie

Biogeograficzna teoria wysp Teoria ta potwierdza fundamentalne znaczenie rozmiaru wyspy przyrodniczej i łączności ekologicznej dla egzystencji i przetrwania zasobów przyrodniczych. Jeden duży stary las ma średnio więcej gatunków leśnych niż kilka małych lasów o łącznej powierzchni równej powierzchni dużego lasu.

Ekoton Las o bardziej rozwiniętej linii brzegowej jest w większym stopniu narażony na inwazję gatunków nieleśnych, które mają szanse rozwoju w pasie brzegowym, gdzie panują odmienne warunki niż we wnętrzu kompleksu leśnego. Wydłużenie ekotonów polno-leśnych w krajobrazie powoduje większą synantropizację wysp leśnych.

Ekoton Strefa brzegowa lasu jest miejscem nakładania się wpływów pochodzących od znacznie różniących się ekosystemów, np. las i pole. Odznacza się, w porównaniu z wnętrzem lasu, odmiennym mikroklimatem i większym narażeniem na wnikanie gatunków nieleśnych. Powoduje to zmiany szaty roślinnej i fauny leśnej w pasie brzegowym lasu.

Zalecenia istotne dla kształtowania krajobrazu: Zwrócono uwagę na konieczność optymalizacji struktury przestrzennej obszarów leśnych i na ich rolę w kompleksowej ochronie krajobrazu. Zalecenia istotne dla kształtowania krajobrazu: Dolesienia należy koncentrować przy istniejących lasach, aby powiększać ich wielkość i zwiększać liczebność zamieszkujących je populacji roślin i zwierząt

Łączyć lasy położone blisko siebie i poprawiać ich kształt, powiększając biotopy wnętrza lasu Małe kompleksy leśne, jeśli nie mogą być powiększone, należy włączać w system zadrzewień śródpolnych, tworząc korytarze ekologiczne między większymi kompleksami

Należy kształtować systemy przyrodnicze przez łączenie obszarów leśnych na terenach wysoczyznowych i górskich z dolinami rzecznymi i rynnami jeziornymi oraz z ciągiem ekologicznym wybrzeża morskiego. Doliny rzeczne i rynny jeziorne są bardzo dobrymi korytarzami ekologicznymi.

Kształtując krajobraz należy zwracać uwagę na tworzenie stref buforowych wokół obszarów wartościowych przyrodniczo, np. poprzez dogęszczanie stref brzegowych lasów i zagospodarowanie terenów przyleśnych w sposób sprzyjający szybszemu wytworzeniu się warunków wnętrza lasu w sąsiadujących kompleksach leśnych, zagospodarowanie stref przybrzeżnych wód i otoczenia torfowisk roślinnością trwałą.

Kształtując i chroniąc przyrodniczą strukturę krajobrazu, należy uwzględnić przede wszystkim występowanie dużych obszarów cennych przyrodniczo, jako ostoi gatunków, ale także uwzględniać mozaikę środowisk, bogactwo i urozmaicenie granic tych biocenoz.

Izolacja populacji prowadzi do jej degeneracji i zaniku, gdyż konieczna jest wymiana materiału genetycznego z niespokrewnionymi osobnikami. Ponadto izolowana i niezbyt liczna populacja ma mniejsze szanse przetrwania przedłużających się okresów panowania niesprzyjających warunków.

W przypadku ekosystemów naturalnych należy dołożyć starań, aby antropogenicznymi działaniami nie naruszyć ich stabilności ekologicznej. (uszkodzenie naturalnej pokrywy roślinnej powoduje pojawienie się synatropów)

Powyższe rozważania potwierdzają znaczenie wielkości obszarów chronionych i łączności ekologicznej pomiędzy nimi. Kształtując krajobraz, jesteśmy zobowiązani do ochrony różnorodności biologicznej na wszystkich obszarach, nie tylko na obszarach chronionych.