Starożytność fundamentem europejskiej kultury Antyk grecko - rzymski (IX /VIII w. p. n. e. – V w. n. e.) 476 r upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego Tradycja chrześcijańska Biblia (XVI w. p. n. e. – II w. n. e.)

I filar Mity: teogoniczne kosmogoniczne genealogiczne antropogeniczne opowieści o bogach i bohaterach, są próbą wyjaśnienia zagadek otaczającej rzeczywistości, w sposób symboliczny przekazują prawdę o naturze ludzkiej, są źródłem archetypów i toposów

Archetypy Herkules – heros, superbohater współczesne wcielenia np.: James Bond, Superman, Spiderman Prometeusz – buntownik z wyboru, człowiek z misją postawa prometejska – Konrad z III części „Dziadów” dr Tomasz Judym dr B. Rieux – „Dżuma” A. Camusa Dedal – racjonalista, strateg, twardo stąpający po ziemi, człowiek dojrzały Ikar – marzyciel bujający w obłokach, spontaniczny, impulsywny,amator adrenaliny, młody człowiek Narcyz – egocentryk, symbol autoerotyzmu i samouwielbienia

Symbole Apollo – sztuka boga słońca, jasna, klarowna, harmonijna i wzniosła np.: sztuka starożytna i renesansowa duchowość Dionizos – sztuka boga wina żywiołowość, emocje, destrukcyjność np.: sztuka barokowa, młodopolska cielesność

Toposy Wędrówki – Odys „Boska Komedia” – Dante Alighieri „Sonety Krymskie” – Adam Mickiewicz „Kordian” – Juliusz Słowacki Lotu – Dedal i Ikar „Oda do młodości” – Adam Mickiewicz „Wielka Improwizacja” – Adama Mickiewicza „Albatros” – Charles Baudelaire Arkadii – kraina szczęśliwości – Wergiliusz „Pieśń Świetojańska o Sobótce” Jan Kochanowski Soplicowo – „Pan Tadeusz” – Adam Mickiewicz szklane domy – nowoczesna wersja Arkadii „Przedwiośnie” – Stefan Żeromski

Mity dzisiaj – wiecznie żywe Mity dzisiaj – wiecznie żywe? uaktualnianie, reinterpretacja pierwotnych znaczeń mity bohaterskie – mity wodzów (np.: Napoleon, T. Kościuszko) – mity gwiazd pop kultury (Marylin Monroe, James Dean) mit o królu Midasie – mit dobrobytu kreowany przez świat reklamy polskie mity narodowe – złota wolność, kraj bez stosów, mesjanizm Mity – opierają się na symbolach (wybitna jednostka, sytuacje, zdarzenia itp.) rodzą się z pragnień i dążeń ludzkich, podbudowują odbiorców zawierają głębokie uniwersalne przesłanie

II filar DZIEŁA HOMERA – ojca gawędziarzy i twórców wielkich powieści Homer (IX – VIII w. p. n. e.) - autor „Iliady” i „Odysei” – wędrowny aojd (homeros) ślepiec zakładnik zbieracz EPOPEJA (epos) – jeden z głównych gatunków epiki, ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle przełomowych dla danej społeczności wydarzeń Najważniejsze cechy: - podział na pieśni, księgi Inwokacja wszechwiedzący narrator, gawędziarz drobiazgowe realistyczne opisy (homeryckie porównania, stałe epitety) podniosły patetyczny styl akcja prowadzona równolegle w świecie bogów i ludzi pisany heksametrem

Późniejsze epopeje Wielkie powieści mają w sobie ducha epopei „Pan Tadeusz” – Adama Mickiewicza „Nad Niemnem” – Elizy Orzeszkowej „Chłopi” – Władysława Reymonta Wielkie powieści mają w sobie ducha epopei „Lalka” , „Potop” „Władca pierścieni” – J. R. R. Tolkiena „Gra o tron” – G. R. R. Martina

III filar teatr i dramat teatr współczesny teatr antyczny

Dionizje Cechy antycznej tragedii: Wielkie (miejskie) Małe (wiejskie) dytyramb tragedia Ajschylos Sofokles Eurypides Małe (wiejskie) komos komedia Arystofanes Terencjusz Cechy antycznej tragedii: zasada trzech jedności zasada decorum konflikt tragiczny duża rola chóru katharsis specyficzna budowa: prolog parados epejsodiony przeplatane stasimonami exodos

Tragizm - tylko w literaturze? kategoria estetyczna konflikt między równorzędnymi wykluczającymi się racjami, wartościami; poczucie daremności wysiłków wobec wyroków losu, które prowadzą bohatera do katastrofy Antygona Edyp Bohaterzy tragiczni: Makbet hr. Henryk Kordian dr T. Judym Tragizm - tylko w literaturze?

IV filar filozofia – umiłowanie mądrości TRÓJCA MĘDRCÓW ANTYKU Sokrates: „Wiem, że nic nie wiem.” WIEDZA + CNOTA (virtus) = SZCZĘŚCIE zło pochodzi z nieświadomości Platon: metafora jaskini MIŁOŚĆ – droga duszy do wiecznego dobra miłość cielesna – dobra realne miłość duszy – piękne myśli i czyny miłość wieczna – piękno wieczne Arystoteles: droga rozumu i cnoty eudajmonia doskonałość jednostki, optymalny stan rozwoju

epikureizm i stoicyzm Epikur z Samos pogoń za szczęściem brak cierpienia – przyjemnością jednak rozum stymuluje epikurejczyków „Carpe diem” Zenon z Kition nad ludzkimi emocjami powinien panować rozsądek zachowanie równowagi duchowej – stoicki spokój liczy się dyscyplina Radość życia + dyscyplina i autotrening = recepta dla współczesnego człowieka

V filar klasyczny kanon piękna ład, umiar, harmonia, prostota

ład, umiar, harmonia, prostota Styl klasycystyczny w literaturze Bajki Ignacego Krasickiego - oświeceniowy dydaktyzm Wiersze Leopolda Staffa - humanizm, filozofia epikurejsko-stoicka, motywy antyczne Poezja Zbigniewa Herberta – heroizm moralny wzorowany na antycznej cnocie (virtus)

VI filar LIRYKA, czyli poezja - HORACY Tyrtajos – poezja tyrtejska czyli patriotyczna Safona - erotyki Anakreont – anakreontyki chwalące radość życia Horacy – ody „O co poeta prosi Apollina?” „Do Leukonoe” horacjanizm: postawa stoicko-epikurejska humanizm ład umiar prostota „Carpe diem” „Sapere aude” „Wybudowałem pomnik…” dumna wiara w nieśmiertelność poety i poezji „Non omnis moriar”

VII filar - BIBLIA księgi Księga Rodzaju Apokalipsa św. Jana biblion – gr. zwój papirus, księga Stary Testament (46) od XIII w. p. n. e. Nowy Testament (27) I – II w. n. e. testamentum – łac. przymierze Księga Rodzaju Apokalipsa św. Jana języki: hebrajski, aramejski, grecki Tłumaczenia : Septuaginta (III – II w. p. n. e.) – „tłumaczenie siedemdziesięciu” na język grecki Wulgata (IV w. n. e.) – tłumaczenie św. Hieronima na język łaciński Biblia Jakuba Wujka (XVI w.) Biblia Tysiąclecia (XX w.)

Biblijny obraz miłości Pieśń nad Pieśniami (IV w. p. n. e.) – Szir Haszirim „pieśń pieśni” w kunsztownej poetyckiej formie opiewa miłość pełną namiętności i tęsknot. Żarliwe i zmysłowe wyznania Oblubieńca (Salomon) Oblubienicy (Sulamitka) alegoria Jahwe Chrystus naród wybrany Kościół Tajemnica miłości pełnej, doskonałej – cielesność zespolona z duchowością „Połóż mnie jak pieczęć na Twoim sercu, Jak pieczęć na Twoim ramieniu, Bo jak śmierć potężna jest miłość…” (Pnp 8, 6)

Biblijny obraz miłości Hymn do miłości św. Pawła (Pierwszy list do Koryntian) „miłość … jest” Przypowieści: „O synu marnotrawnym” „O miłosiernym Samarytaninie” „Miłość jest sztuką, tak samo jak sztuką jest życie; jeżeli chcemy nauczyć się kochać, musimy postępować w sposób identyczny jak wówczas, gdy chcemy nauczyć się jakiejkolwiek sztuki – muzyki, malarstwa, stolarstwa, sztuki medycznej czy inżynieryjnej.” Erich Fromm „O sztuce miłości”

Oblicza ludzkiego cierpienia Hiob (hebr. „doświadczony”, „prześladowany”) – archetypem człowieka cierpiącego i samotnego ks. Hioba – powstawała kilka wieków prolog, epilog – X – IX w. p.n.e. poemat – V w. p.n.e. zwątpienie, rozpacz „Niech przepadnie dzień mego urodzenia” Dlaczego Ja? pokora, spokój „Dobro przyjęliśmy z ręki Boga, czemu zła przyjąć nie możemy” pogodzenie z wyrokiem, godne przejście próby

„Vanitas vanitatum et omnia vanitas” Kohelet „Wszystko ma swój czas I jest wyznaczona godzina Na wszystkie sprawy pod niebem. Jest czas rodzenia i umierania (…) Czas burzenia i czas budowania Czas płaczu i czas śmiechu Czas szukania i czas tracenia.”