Badania społeczne jakościowe realizowane na obszarze Puszczy Knyszyńskiej

Celem badania było określenie specyfiki obszaru oraz ocen warunków życia i gospodarowania. Wyniki tych badań pozwoliły na przeanalizowanie procesów i determinant wpływających na zmianę struktury gospodarczej obszarów funkcjonalnych Puszczy Knyszyńskiej.

Obszar badań: Puszcza Knyszyńska (powiaty: sokólski, białostocki, m. Białystok) Metodyka badań: indywidualna rozmowa z respondentem (min. 30 minut) Zalety wywiadu osobistego: 1. Podnoszą wiarygodność uzyskanych informacji 2. Pozwalają prowadzić badania w sposób bardzo kontrolowany (obserwacja reakcji) 3. Pozwalają na dialog pomiędzy respondentem a badaczem 4. Dają poczucie ważności respondenta 5. Wywiad osobisty jest techniką lepszą, gdy dotyczy on spraw, o których wiedzę chcemy pogłębić posiadając już jakieś dane wyjściowe

Forma realizacji badania narzędziem badawczym była ankieta, zawierająca 8 zagadnień stanowiących podstawę do pogłębionego wywiadu Wielkość próby: 10 (przedstawiciele instytucji rozwoju gospodarczego, m.in. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pracodawców, instytucje samorządu gospodarczego i zawodowego, Lokalne Grupy Działania i inne organizacje pozarządowe o zakresie związanym z rozwojem gospodarczym obszaru objętym badaniem)

Ilość badań 1 (wykonane jeden raz, bez powtórzeń) Dobór próby: wywiad środowiskowy Zaletą wywiadu środowiskowego jest fakt, iż dociera się do instytucji, które są najważniejsze i najaktywniejsze gospodarczo na danym obszarze Zagrożenia Jednym za zagrożeń, które mogły pojawić się podczas badania były różnice wiedzy potocznej i wiedzy naukowej. Różnice te w skrócie ukazuje tabela poniżej:

WIEDZA POTOCZNAWIEDZA NAUKOWA - wiedza zindywidualizowana - subiektywna - zależna od doświadczeń życiowych - jednolita - systematyczna - ma charakter konkretny i praktyczny - ludzie posługują się nią w życiu społecznym - zawiera (na ogół) sądy jednostkowe i uogólnienia stosowane do określonych sytuacji - ma charakter abstrakcyjny - odnosi się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych – wiedza potoczna operuje językiem potocznym - jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny) - nie jest wolny od ocen - posiada komponenty emocjonalne - język nauki jest wolny od ocen

- nie jest systematyczna. - wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności - mało spójna, a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne - cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy - jest uporządkowana - w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności - respondent nie troszczy się o jej uzasadnienie (wiedza działa na zasadzie pewnej oczywistości) - jest to produkt doświadczeń respondenta, życia i życia jego bliskich -empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą - procedura badawcza jawna - określony stopień pewności i generalizacji sądów WIEDZA POTOCZNAWIEDZA NAUKOWA

Czynniki ujemnie wpływające na odpowiedzi respondenta 1. Trudna sytuacja społeczna na danym obszarze 2.Drażliwa tematyka wywiadu 3.Osoby w czasie rozmowy mogą nie lubić wysilać się na odpowiedź 4.Respondenci mogą podejrzewać, że udzielenie wywiadu może mieć dla nich negatywne konsekwencje 5.Zasłanianie się, że nie jest się kompetentnym w danym temacie 6.Badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić, pomyśleć coś złego 7. Respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony 8. Odpowiedzi mogą nie przedstawiać realnej sytuacji, ponieważ osoba ankietowana boi się odpowiedzieć szczerze

Czynniki dodatnio wpływające na odpowiedzi respondenta 1. Ciekawość poznawcza 2. Ciekawość danego tematu 3. Chęć udzielenia pomocy badaczowi 4. Szansa na własną ekspresję 5. Traktowanie wywiadu jako wyróżnienie własnej osoby 6. Poczucie ważności w instytucji

Zasady wykorzystane do budowania kwestionariusza 1. Formuła pytań musi być krótka i treściwa 2.Ważna jest kolejność zadawania pytań – pierwsze pytanie musi korespondować z formułą badania 3. Blok tematyczny zaczyna się od pytań ogólnych, potem przechodzi się do pytań szczegółowych

Wykonując badanie bezpośrednie należy pamiętać, że wiarygodny respondent to taki, który: 1.Zrozumiał pytanie zgodnie z sensem nadanym mu przez badacza 2.Chciał i był w stanie ze względu na swoje aktualne nastawienie i intelektualne możliwości dojść do przekonania zgodnego z rzeczywistością 3.Chciał swoje przekonanie przekazać ankieterowi bez zniekształceń 4.Odpowiada na pytania w kwestionariuszu, które dotyczą faktów, które respondent sobie uświadamia

Scenariusz społecznych badań jakościowych na obszarze Puszczy Knyszyńskiej realizowanych w ramach projektu pt. Partnerski System Zarządzania Zmianą Gospodarczą na Obszarach Natura 2000

Przygotowanie do badania: 1.Przygotowano narzędzie badawcze (ankietę) 2.Przygotowano listę instytucji, których przedstawiciele będą poproszeni o udzielenie wywiadu 3.Spotkanie z przedstawicielem instytucji 4.Podczas badania dla każdej z instytucji wypełniona została oddzielna ankieta

- Pytania przygotowane zostały prostym językiem, który bez dodatkowych wyjaśnień był zrozumiały dla osoby ankietowanej - Często jednak wywiad miał formę bardzo ożywionej dyskusji - Pytania ułożone zostały od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych - Osoba ankietowana miała dowolną ilość czasu na udzielenie odpowiedzi

Wyniki badań

Negatywnie ponieważ: -Zbyt duże wymogi proceduralne stawiane mieszkańcom, pracodawcom, inwestorom -Za dużo obowiązków w procesach biurokratycznych -Wydłużenie procedur urzędowych -Skonfliktowanie społeczeństwa (rolnicy są zazwyczaj przeciw N2000, gestorzy bazy turystycznej za N2000, zwykłych mieszkańców to nie obchodzi) -Ekologia za dużo namieszała w życiu małych środowisk

Pozytywnie ponieważ: -Zaniechało się prowadzenia niekontrolowanej polityki rolnej -Wspiera się turystykę -Służy przyrodzie -Stawia konkretne wymagania dla rolnictwa -Stawia rygory dla ludzi, społeczeństwa -Nie odpuszcza do zanieczyszczenia wód i całego środowiska -Zakazy powinny być jeszcze bardziej rygorystyczne!

Inaczej: -Natura jest bardzo ważna, ale najważniejsze jest bezpieczeństwo ludzi, a nie wymagania N2000 -Nie można blokować inwestycji z powodu kwiatków -Ścieżki turystyczne – TAK, utrzymywanie walorów przyrody – TAK, ale można to robić w miejscu, gdzie nie przeszkadza to w funkcjonowaniu zwykłym ludziom

-Zależnie od punktu widzenia (rolnikom Program przeszkadza, władzom pomaga) -Firmy proekologiczne są bardzo pozytywnie nastawione, jeśli widzą w tym interes -Ekologia w Polsce jest manipulowana, w zależność od bieżącego punktu widzenia

Wymieniane źródła informacji: -Telewizja ogólnopolska -Artykuły dziennikarskie w gazetach lokalnych i regionalnych -Informacja z urzędów gmin -Informacja przy okazji realizacji inwestycji (np. wstrzymanie inwestycji) -Szkolenia ODR

-Szkolenia organizowane przez warszawskie i krakowskie instytucje związane z ochroną środowiska -Informacje z dyrekcji parków -Ulotki w urzędzie gminy -Strony internetowe gmin, parków, Dyrekcji Ochrony Środowiska -Ulotki w Starostwie Powiatowym

-Tablice informacyjne -Ulotki w Urzędzie Miasta -Informacja z ODR -Udział w konferencji -Tablice ustawione w terenie -Strażnicy leśni

Do kogo skierowane były te informacje? -Do rolników -Ogólnie od społeczeństwa -Do lokalnych przedsiębiorców -Do samorządów -Tylko do osób ściśle związanych w ekologią -Do inwestorów

Jak ocenia Pani/Pan skuteczność tych działań: -Zdecydowanie za mało informacji -Za mało skuteczna -Nie dociera do zwykłych ludzi -Brakuje szkoleń dla mieszkańców i rolników nt. korzyści z N2000 -Nie są zrozumiałe -Nie informują o korzyściach tylko o obostrzeniach

-Zdecydowanie potrzeba więcej informacji -Ci, których problem bezpośrednio nie dotknął mogą zupełnie nic nie wiedzieć o N2000 -Brakuje tablic oznakowujących tereny -Brakuje tablic informacyjnych dla turystów

W jakim zakresie polepszyły się warunki życia mieszkańców? -Ci, którzy potrafią dostrzec korzyści i nie są bierni, skorzystali wiele (dofinansowania, rozwój ekoturystyki. itd.) -Dopłaty dla rolników -Władza umiejętnie wykorzystała możliwości jakie daje N2000 i pozyskała pieniądze dla gminy -Zdrowsze środowisko

-Pozyskanie autorytetu, dla obszarów, na jakich mieszkają ludzie -Ludzie wiedzą więcej i są bardziej świadomi ekologicznie -Potrafią wykorzystać szanse, jakie daje N2000 -Dostosowują swoją działalność do bycia proekologicznym -Jest to prestiżowe

W jakim zakresie pogorszyły się warunki życia mieszkańców? -zakaz zbierania runa leśnego -Zakaz korzystania z walorów przyrody

Korzystny wpływ na turystykę: -Informacja o N2000 przyciąga turystów -Turystyka podpiera się informacją o N2000 -Są wytyczone szlaki turystyczne -Turyści doceniają obszary objęte N2000 -Ochrona środowiska jest zdecydowanie bardziej zauważalna dla turystów

-Wykorzystanie hasła N2000 poprawia wizerunek regionu -Turyści doceniają ekologię -Zwiększona atrakcyjność terenów -Brak degradacji terenów turystycznych -Uwzględnia się interesy rolników działających w branży turystycznej -Ochrona środowiska

-Obszaru chronione zaczynają być postrzegana jako zdrowe i atrakcyjniejsze od pozostałych terenów -Zachowanie i ochrona walorów przyrodniczych -Swobodny rozwój przyrody przyciąga turystów -Turyści chcą zobaczyć naturalne środowisko -Dopłaty dla gospodarstw

Zmiany niekorzystne w turystyce: -Zakazy wstępu do lasu -Zakazy korzystania z dobrodziejstw natury -Kary dla turystów

Korzyści dla rolnictwa: -Zmusiło do ukierunkowania produkcji rolnej -Rolnicy nie mogą już dobrowolnie degradować środowiska -Zamknięto drogę do dewastacji natury -Nakazano myślenie o przyszłości rolnictwa -Dotacje dla rolników

-Dotychczas każdy robił co chciał -Wprowadzenie ograniczeń swobody gospodarowania -Rolnicy też wykorzystują N2000 do rozszerzania swojej działalności -Teraz są ściśle określone normy gospodarowania

Wpływ niekorzystny na rolnictwo: -Rolnicy nie mogą gospodarzyć po swojemu -Zbyt duża kontrola -Zakaz wycinki/przycinania drzew -Zakaz koszenia trawy! -Degradacja upraw przez dzikie zwierzęta

Wpływ niekorzystny na rozwój przedsiębiorczości: -Bardzo kosztowne procedury -Ograniczenie inwestycji (wodn-kan, modernizacji, rozbudowy, itd.) -Dodatkowe opłaty

Wpływ niekorzystny: -Bezrobocie wśród rolników zwiększyło się, ponieważ część rolników nie potrafiła dostosować się do nowych wymagań i odeszła z rolnictwa -Zablokowanie przez urzędu inwestycji/nie powstają nowe miejsca pracy

Inne korzystne zjawiska wymieniane przez respondentów: -Lepsze postrzeganie regionu -Rozbudowa i modernizacja dróg -Rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej -Usunięcie działalności uciążliwych z okolicy -Usuwanie wyrobów zawierających włókna azbestowe -Zwiększona ilość eko obiektów noclegowych

-Zadbane wsie i gospodarstwa rolne -Rozwój ekoturystyki -Dotacje z UE -Rozwija się turystyka i turystyka prozdrowotna -Zdrowsze społeczeństwo -Poprawienie jakości środowiska naturalnego -Brak uciążliwego przemysłu -Zdrowsze rolnictwo -Ogólny rozwój miast i wsi

Inne niekorzystne zjawiska wymieniane przez respondentów: -Konieczność zezwoleń na wszystko -Za duża biurokracja -Brak logiki w ograniczeniach -Bezpodstawne kary -Ogromne utrudnienia w rozbudowie infrastruktury -Rozkopywanie terenów zielonych pod żwirownie

-Na terenach N2000 segregacja śmieci to fikcja -Nadmierna ingerencja w sprawy inicjatyw gospodarczych -Niszczenie przyrody pomimo zakazów -Niestosowanie się do wymagań N2000 przez urzędników

Pytania, dyskusja…

Dziękuję za uwagę, Anna Moczulewska Vision PR