…czyli odpowiedzi na pytania na temat gór i nie tylko ;) Ciekawe dlaczego… …czyli odpowiedzi na pytania na temat gór i nie tylko ;)

Czym różni się góra od wzgórza? Góry są większe niż wzgórza, a zbocza gór są często strome i niedostępne – w odróżnieniu od łagodnych zboczy wzgórz. Niektórzy eksperci twierdzą, że jeśli dane wzniesienie jest ponad 600 metrów wyższe od otaczającego je terenu, to jest to góra. Jeśli wartość ta jest mniejsza mamy do czynienia ze wzgórzem. Około jedna czwarta powierzchni lądu na Ziemi jest górzysta.

Czy statek kosmiczny może mierzyć góry? Sprzęt radarowy mierzy wysokość gór za pomocą sygnałów, które odbijają się od ziemi. Urządzenia mierzą czas w jakim sygnał radaru przebył drogę od nadajnika do ziemi i z powrotem i obliczają wysokość góry. Radar jest przenoszony na pokładzie samolotów lub satelitów okołoziemskich.

Gdzie jest najwyższa góra świata? Najwyższe miejsce na Ziemi znajduje się na szczycie Mount Everest. Ta ogromna góra leży w łańcuchu górskim w środkowej Azji i wznosi się na wysokość 8848 metrów nad poziomem morza. Choć od powierzchni Mauna Kea ma tylko 4205 metrów, ta hawajska góra jest wyższa nawet od Mount Everest. Od podstawy na dnie oceanu do samego wierzchołka Mauna Kea ma aż 10 203 metry wysokości. Na innych planetach można znaleźć jeszcze większe góry. Olympus Mons na Marsie jest trzy razy większa niż Mount Everest.

Czy góry się poruszają ? Oczywiście, że tak! Ziemia przypomina gigantyczne jajko zbudowane z cienkiej skorupy, grubej warstwy zwanej płaszczem Ziemi i z jądra. Skorupa jest popękana niczym skorupa jajka i składa się z około 30 olbrzymich kawałków zwanych płytami. Płyty unoszą się na powierzchni płaszcza, która jest na wpół płynna, niczym gęsty syrop. Płyty, na których leżą Europa i Ameryka Północna, odsuwają się od siebie w tempie 4 cm rocznie.

Jak powstają góry? Choć płyty tworzące skorupę ziemską poruszają się bardzo powoli, ruchy te są tak silne, że tworzą góry. Różne ruchy dają początek trzem głównym rodzajom gór: wulkanicznym, zrębowym i fałdowym. Wulkany to otwory w skorupie ziemskiej, przez które wydobywają się ogniste chmury rozpalonego popiołu, gazy i rozgrzana do czerwoności lawa. Większość gór wulkanicznych powstaje wtedy, kiedy kolejne warstwy lawy i popiołu zastygają, zamieniając się w twardą skałę. Góry fałdowe powstają wówczas, gdy dwie płyty powoli napierają na siebie wypychając skorupę ziemską w górę i wyginając ją w wielkie fałdy. Góry zrębowe powstają wtedy, kiedy część skorupy zostaje ściśnięta pomiędzy dwoma pęknięciami, zwanymi uskokami.

Dlaczego wierzchołki wulkanów wybuchają? Wulkan rodzi się głęboko we wnętrzu Ziemi jako pęcherze gazu i płynnej skały zwanej magmą. Ta mieszanka powoli wędruje w górę, bo jest lżejsza od otaczającej ją litej skały. Gdy przesuwa się w górę, jest coraz mocniej ściskana. Ciśnienie mieszanki rośnie, aż gaz i magma eksplodują przez słaby punkt w skorupie ziemskiej – wtedy właśnie dochodzi do erupcji wulkanu, którego czubek wylatuje w powietrze. Czasami magma i gazy eksplodują przez boczne otwory zwane kominami. Starożytni Rzymianie wierzyli, że pod wulkaniczną wyspą u wybrzeży Italii żyje bóg ognia. Nazywali tego boga Wulkanem – stąd wzięła się współczesna nazwa.

Czy wszystkie wulkany są niebezpieczne? Istnieją trzy rodzaje wulkanów, a wszystkie mogą być niebezpieczne. Wulkany aktywne wybuchają bardzo często. Wulkany uśpione są zazwyczaj niegroźne, ale i one wybuchają od czasu do czasu. Wulkany wygasłe nie wybuchają już od dawna i prawdopodobnie nie wybuchną już nigdy, chyba, że będziemy mieli pecha! Który wulkan był najgłośniejszy? Gdy w 1883 roku wybuchł wulkan Krakatau w Indonezji, huk eksplozji był słyszalny w odległości równej jednej ósmej obwodu Ziemi – nawet Sri Lance, na Filipinach i w środkowej Australii.

Czy góry mogą tonąć? Tak – atol to wyspa w kształcie pierścienia, która może powstać wokół krawędzi zatopionego wulkanu. Atol jest zbudowany z wapienia, a wapień tworzą maleńkie stworzenia morskie zwane polipami koralowymi. Woda w środku atolu nazywana jest laguną. Najdłuższy łańcuch górski na świecie niemal w całości jest ukryty pod wodą. Łańcuch ten jest nazywany Grzbietem Śródatlantyckim i ciągnie się na długości około 16 000 kilometrów, od Islandii niemal Antarktyki.

Dlaczego na szczytach gór leży śnieg? Śnieg nie leży na szczytach wszystkich gór, lecz tylko na tych najwyższych. Dzieje się tak dlatego, że gdy robi się naprawdę zimno, woda zamarza i zamienia się w śnieg lub lód – a im wyżej, tym robi się zimniej. Miejsce, od którego na górze pojawia się śnieg, nazywamy granicą wiecznego śniegu. Im wyżej wchodzi się na górę, tym mocniej wieje wiatr. Na Himalajach wiatr może wiać z prędkością nawet 300 km/h. Każde 100 metrów wysokości, jakie pokonuje się wspinając na górę, oznacza spadek temperatury o 0,6 stopnia Celsjusza.

Jakie rośliny rosną na zboczach gór? Duże drzewa nie mogłyby przetrwać w pobliżu granicy wiecznego śniegu, ich miejsce zajmują więc rośliny alpejskie, które rosną nisko przy ziemi i potrafią poradzić sobie ze złą pogodą i małą ilością gleby. Podobnie jak wiele innych roślin, urodzik alpejski w zimie znika po ziemią. Kiedy na wiosnę z ziemi wyrastają nowe kiełki, wytwarzają dość ciepła, by roztopić otaczający je śnieg i przebić się na powierzchnię. Najbardziej wytrzymałe drzewa to drzewa iglaste. Najstarsze drzewo na świecie rośnie w Górach Białych w Kaliforni, w USA. Ta sosna oścista ma już ponad 4700 lat!

Czy śnieg może zmieniać góry? Śnieg i lód mogą powodować pękanie skał i ich powolny rozpad. Największe szkody wyrządzają lodowce. Te ogromne bloki lodu, śniegu i skały to lawiny. Tworzą się wysoko w górach i zsuwają w dół niczym ogromne zamarznięte rzeki, żłobiąc po drodze doliny. Lodowce żłobią doliny w kształcie litery U. Doliny w kształcie litery V są żłobione przez rzeki. Najgroźniejsze lawiny mogą pędzić w dół z prędkością ponad 160 km/h.

Jakie zwierzęta żyją w górach? Życie wysoko na zboczach gór jest dla zwierząt równie trudne jak dla roślin, większość z nich trzyma się więc dolin. Te, które żyją wyżej, muszą być dobrymi wspinaczami – jak kozice lub antylopy. Choć wiele ptaków odwiedza wyższe partie gór, tylko nieliczne zakładają gniazda wysoko w górach. Rekordzistą jest wrończyk, który zakłada gniazda nawet na wysokości 7000 m. Znani górscy ratownicy, czyli psy świętego Bernarda, to duże, mądre psy, znane z tego, że ratują podróżników, którzy zgubili się na zaśnieżonych górskich trasach. Bernardyny były tresowane już w siedemnastym wieku przez mnichów mieszkających w Alpach. Kondor andyjski całymi dniami unosi się nad szczytami Andów w Ameryce Południowej. Jego skrzydła są tak szerokie, że mógłby na nich zaparkować samochód!

Kto budował pałace w górach? W piętnastym wieku Inkowie rządzili wielkimi obszarami Andów w Ameryce Południowej. Budowali wspaniałe miasta z kamienia i pałace na zboczach i szczytach gór, między innymi słynne Machu Picchu. Natomiast na górze Athos w Grecji znajduje się 20 klasztorów, w których mieszka mnóstwo mnichów. Nie jest to jednak pojedynczy szczyt, lecz górzysty skrawek lądu, który wyrasta z równiny jak gigantyczny palec. Tybet sąsiaduje z Himalajami i jest położony tak wysoko, że ludzie nazywają go „dachem świata”. Nic więc dziwnego, że właśnie tybetańskie miasto Lhasa jest najwyżej położonym miastem na Ziemi (ok. 3600 m. n. p. m.). Kobiety nie mogą wejść na górę Athos – nie mają tam wstępu nawet samice zwierząt!

Kiedy człowiek po raz pierwszy wspiął się na górę? Choć ludzie musieli wspinać się na góry już od tysięcy lat, znamy tylko tych wspinaczy, których dokonania zostały zapisane. Jedna z pierwszych wspinaczek, które zostały uwiecznione na piśmie, miała miejsce w 633 roku n.e., kiedy to japoński mnich En no Shokaku dotarł na szczyt góry Fudżi. Pierwszymi ludźmi, którzy wspięli się na najwyższą górę świata, byli Edmund Hillary z Nowej Zelandii i Tenzing Norgay z Nepalu. Stanęli na szczycie Mount Everestu 29 maja 1953 roku. Pierwszą kobietą, która wspięła się na szczyt Mount Everest, była Junko Tabei z Japonii. Stało się to 16 maja 1975 roku.

Co to jest „syndrom trzeciego człowieka” ? U himalaistów brak tlenu może sprawić, że mózg wytwarza dziwaczne, lecz bardzo realistyczne halucynacje. Na przykład, kiedy w 1985 roku Chris Bonington był już prawie na wierzchołku Mount Everestu, ujrzał partnera swoich wypraw, który zachęcał go do pośpiechu. Ten tak zwany syndrom trzeciego człowieka – kiedy to wspinacze mówią o obecności nieznanej osoby – jest zaskakująco powszechny. W 1936 roku Frank Smythe przełamał tabliczkę czekolady, by się nią podzielić ze swoim wyimaginowanym towarzyszem.

Dlaczego ludzie wspinają się na górę Fudżi? Fudżi, mierząca 3776 metrów, jest wulkanem i jednocześnie najwyższą górą w Japonii i jedną z najsłynniejszych gór na świecie. Dla Japończyków jest także świętym miejscem – co roku ponad pół miliona ludzi wspina się na jej szczyt, by odmówić tam modlitwy. W sezonie zimowym (od połowy listopada) na północno-zachodnim zboczu góry czynne są tereny do jazdy na nartach. Narciarze specjalizujący się w biciu rekordów prędkości jeżdżą najszybciej – ich rekord wynosi prawie 250 km/h.

Gdzie jest… …najdłuższy tunel górski na Ziemi? – W Szwajcarii znajduje się wiele spośród najwyższych gór Europy, a także najdłuższy na świecie górski tunel. Tunel św. Gotarda, łączący Szwajcarię z Włochami, ma ponad 16 kilometrów długości. …najwyżej położona linia kolejowa na Ziemi? – Pasażerowie pociągów kursujących między Limą i Huancayo w Peru muszą być odporni na duże wysokości. Ta linia kolejowa przecina Andy a pociąg wjeżdża na wysokość ponad 4800 m. n. p. m. …najbardziej stroma linia kolejowa na Ziemi? – Widoki, jakie oglądają pasażerowie linii kolejowej Katoomba w australijskich Górach Błękitnych, są fantastyczne, ale sama podróż może im napędzić strachu. Jest to najbardziej stroma linia kolejowa na świecie – pociąg w ciągu niecałych dwóch minut pokonuje wysokość 415 metrów. By kolejki wysokogórskie nie ślizgały się na stromych podjazdach, mają trzy koła na osi. Trzecie koło, umieszczone pośrodku, to koło zębate, które zaczepia się o ząbkowaną szynę.

Gdzie jest „wielki kamyk”? Największy głaz na świecie to święte miejsce Aborygenów, którzy nazywają tę skałę Uluru, co znaczy „wielki kamyk”. Uluru wznosi się na wysokość niemal 348 metrów nad otaczającą go pustynię i ma niemal 9 kilometrów długości u podstawy. O wschodzie i zachodzie słońca głaz przybiera niezwykłą, jasnoczerwoną barwę. Gdy niebo jest zachmurzone, wygląda jak grzbiet gigantycznego, uśpionego słonia. Która góra wygląda jak blat stołu? Góra stołowa w Afryce Południowej została tak nazwana dlatego, że jej szczyt jest płaski jak blat stołu. Często przesłaniają go chmury, które ludzie nazywają Obrusem. Będąca symbolem Kapsztadu góra znajduje się w północnej części łańcucha górskiego południowego krańca Przylądka Dobrej Nadziei, ma ok. 52 km długości i do 16 km szerokości.

Koniec ;) Prezentacje wykonał: Dawid Ruciński IB