Psychologiczne przyczyny i analiza niepowodzeń szkolnych

*Edukacja w życiu człowieka jest jedną z istot- niejszych potrzeb . W procesie edukacji dochodzi do interakcji pomiędzy nauczycielem a uczniem. Wzajemne relacje ze względu na różnorodność obu uczestników procesu mogą być zakłócane poprzez : - warunki zależne od nauczyciela - warunki niezależne od nauczyciela - warunki biopsychiczne

Poprzez niepowodzenia szkolne można rozumieć pojawiające się chwilowo lub względnie trwale braki w wymaganych przez szkołę wiadomościach lub umiejętno- ściach uczniów oraz negatywnego stosunku do tych wymagań.

W literaturze zamiennie używane jest pojęcie trudności szkolnych . Autorzy zajmujący się tym zagadnieniem proponują różną typologię niepowodzeń szkolnych. J. Konopnicki wylicza cztery fazy rozwoju niepowodzenia.

W pierwszej fazie przejawiają się pierwsze niedostrzegalne jeszcze przez nikogo braki w wiadomościach. Uczeń stwierdza, że inni są lepsi. Występuje u niego brak zainteresowania na lekcjach oraz chęci do nauki. Przejawiają się pierwsze symptomy niezadowolenia ze szkoły – dziecko zaczyna unikać szkoły.

W drugiej fazie występują zaawansowane braki w wiadomościach. Jest ich tak dużo, że uczeń nie daje sobie rady. Zaczyna w różny sposób oszukiwać nauczycieli, np. odpisywać zadania domowe.

Trzecia faza charakteryzuje się sporadycznym występowaniem ocen niedostatecznych. Dostrzegają to nauczyciele i rodzice. Niewłaściwa forma walki z nimi prowadzi do całkowitej niechęci do szkoły oraz różnych form negacji w pracy szkolnej.

Ostatnią, czwartą fazą jest drugoroczność, czyli oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce. Często takie pozostawienie ucznia w tej samej klasie jest początkiem wykolejenia się, ale przede wszystkim zachwiania jego równowagi życiowej. Drugim obok drugoroczności stwierdzeniem niepowodzenia w nauce jest odsiew szkolny, a więc zjawisko całkowitego przerwania nauki przed ukończeniem szkoły

Zdaniem H. Filipczuk niepowodzenia to nie tylko przykrość dla ucznia ale i kłopot dla jego najbliższych. gdy uczeń doznaje ich często, mają one ujemny wpływ na jego ogólny rozwój psychiczny. zniechęcają do podejmowania wysiłków i mogą być źródłem wielu negatywnych postaw. wpływają również na kształtowanie się wiary we własne siły oraz na stosunek do siebie samego

Przyczyny niepowodzeń szkolnych Przyczyny ekonomiczno-społeczne:

Przyczyny społeczno-ekonomiczne: całokształt względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dziecka w środowisku rodzinnym, szkolnym i pozaszkolnym bardzo złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny i zakłócenia jej wewnętrznej atmosfery, niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka oraz brak zainteresowania jego nauką nieprawidłową postawą jest również postawa nadopiekuńcza wyrażająca się w wyręczaniu dziecka, usuwaniu wszystkich przeszkód, nie wymaganiu wysiłku od dziecka. Takiemu uczniowi nie wiele się chce. postawa nadmiernego wymagania, nie licząca się z możliwościami dziecka, stale karząca. Rezultatem takiej postawy bywa lękliwość dziecka, jąkanie się ucieczka w chorobę.

Przyczyny dydaktyczne: a. nieodpowiednie zewnętrzne warunki pracy dydaktycznej nauczyciela: -różnorodne braki istniejącego systemu szkolnego, nieprzystosowanie szkoły do wymagań współczesnej nauki i techniki, nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości intelektualnych , zainteresowań oraz potrzeb uczniów. -nieodpowiedni poziom podręczników , -trudne warunki organizacyjne pracy szkół, Niedostateczne wyposażenie szkół w niezbędny sprzęt i pomoce naukowe.

b. działalność dydaktyczna nauczyciela: -błędy metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości współczesnej teorii pedagogicznej, -błędy wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości uczniów, -niedostateczna opieka nad uczniami opóźnionymi w nauce, -nieprzygotowywanie się do lekcji , zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

c. wadliwa praca ucznia: -brak odpowiednich warunków do odrabiania lekcji w domu, -niechętny stosunek do nauki, niesystematyczność, lekceważenie obowiązków szkolnych , wagary.

Czynniki biopsychiczne: To przyczyny tkwiące w dziecku: zaburzenia rozwoju dziecka, wady słuchu, wzroku, wymowy, zły stan zdrowia nadpobudliwość psychoruchowa, dziecko nie potrafi się skupić obniżenie sprawności manualnych niska inteligencja

Zapobieganie i przezwyciężanie niepowodzeniom szkolnym Do podstawowych metod dydaktycznych i środków zapobiegania niepowodzeniom oraz zwalczania niepowodzeń już występujących zalicza się: profilaktykę pedagogiczną, w tym głównie nauczanie problemowe i nauczanie w zespołach uczniowskich; diagnozę pedagogiczną, a w jej obrębie m.in. posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie powstających i narastających luk w wiadomościach i umiejętnościach każdego ucznia; terapię pedagogiczną, na którą składa się przede wszystkim wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowanego przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych

Profilaktyka pedagogiczna Wyniki nauczania zależą od stosowanych przez nauczyciela form i metod pracy dydaktyczno- wychowawczej. Z pośród nich do najbardziej efektywnych należy nauczanie problemowe w kilkuosobowych zespołach uczniowskich. Wspólne rozwiązywanie określonych problemów teoretycznych lub praktycznych na lekcji powoduje u uczniów wzrost zainteresowania nauką wdraża ich do współpracy i grupowego przezwyciężania napotykanych podczas niej trudności, wyrabia krytycyzm myślenia, stwarza wiele okazji do wymiany poglądów, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków. Nauczyciel, znając przyczyny trudności ucznia związane z nauką, może starać się je usunąć.

Diagnoza pedagogiczna Podstawą tej diagnozy są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami. Jej podstawą są przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe, badania testowe, zebrania klasowe. Diagnoza pedagogiczna dotyczy: ·         określenia braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach, ·         wykrycia i poznania przyczyn opóźnienia i niepowodzeń w nauce, badania poziomu inteligencji, właściwości pamięci, uwagi, wyobraźni

Do technik, którymi należy posługiwać się w celu dobrego poznania uczniów należą: obserwacja, wywiad, analiza dokumentów.

Stosuje się ją indywidualnie lub zbiorowo.   Terapia pedagogiczna Stosuje się ją indywidualnie lub zbiorowo. Nauczyciel, znając braki w opanowanym przez poszczególnych uczniów materiale, posługuje się różnymi metodami w celu zlikwidowania, w złagodzeniu tych braków. Zleca się uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, udziela konsultacji, otacza słabszych uczniów specjalną opieką podczas lekcji, uzgadnia z rodzicami wspólną linie postępowania. Jeżeli te metody indywidualnej terapii nie zapewniają spodziewanych wyników i uczeń nadal wykazuje braki w wiadomościach, wówczas kieruje się go na drogę terapii zbiorowej, tzn. do odpowiedniej dla niego grupy wyrównawczej

Reguły jakie, powinny być zachowane przy wszelkiej działalności wyrównawczej: pierwsza, najważniejsza to cierpliwość prowadzącegogo zajęcia. Nie może on okazywać gniewu rozczarowania i niecierpliwości ani słowami, ani gestem. druga to zaczynanie od zadań łatwych, aby dziecko było w stanie je wykonać. trzecia-stopniowanie trudności. Jeśli nowe zadanie przerasta możliwości dziecka, cofamy się do etapu poprzedniego. Czwarta-kiedy wystąpi trudność, pomagamy, ponieważ nie dopuszczamy do zniechęcenia i wycofania się dziecka. Piąta- "w doborze zabaw czy ćwiczeń opieramy się na funkcjach lepiej rozwiniętych". Szósta-ćwiczenia powinny być przeprowadzone w formie zabawy, bez nakazu i przymusu. Dziecko musi chętnie pracować i dlatego forma ma być bardzo ciekawa.

J. Magnuska stworzyła metodę terapii dzieci nerwicowych i dyslektycznych, która spełnia funkcję uspokajającą oraz rozwijającą różne funkcje psychiczne dziecka.

Przyzwyczajanie dzieci do samokontroli czynności. . Cele realizowane za pośrednictwem tej metody to zarówno wyrównywanie opóźnień i dysharmonii rozwoju, jak i oddziaływanie terapeutyczne przez:     1. " Ogólne zaspokojenie systemu nerwowego, przywrócenie równowagi psychicznej, doprowadzenie do            właściwych wyładowań twórczości dziecka w celowym działaniu.     2. Doprowadzenie do coraz dłuższych okresów koncentracji uwagi. Rozwijanie logicznego myślenia przez obserwowanie, porównywanie, sugerowanie, klasyfikowanie przy wykonywaniu i nakładaniu loteryjek, albumów itp. Wyrabianie analizy wzrokowej przez kopiowanie i odwzorowanie rysunków stopniowo z coraz większym zasobem dobrych szczegółów oraz obserwowanie połączone z porównywaniem w czasie wykonywania specjalnych loteryjek. Wyrabianie sprawności manualnej przez wykonywanie różnych zajęć wymagających precyzyjnych ruchów. Przyzwyczajanie dzieci do samokontroli czynności. Wytwarzanie dobrego kontaktu z rzeczywistością przez planowe rozwijanie zainteresowań. Kształtowanie pozytywnego stosunku do otoczenia i do pracy"

Należy wziąć do serca słowa Ryszarda Borowskiego, że życie każdego człowieka przebiega indywidualnie, ale każdy z ludzi wykonuje najrozmaitsze czynności, które zaspokajają im ich codzienne potrzeby. Zaspokajają te potrzeby w szkole, pracy zawodowej i poza nią.  

Dziękuję

Bibliografia: H. Filipczuk „Zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym” J.Konopnicki „Powodzenia i niepowodzenia szkolne” H.Spionek „Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych” Opracowanie : Mirosława Prychożdenko rok szkolny 2010-2011