KSZTAŁTOWANIE REGIONALNEJ I LOKALNEJ ŚWIADOMOŚCI HISTORYCZNEJ W PROCESIE DYDAKTYCZNYM AUTORZY: MGR TERESA FUKSA MGR ALICJA KAWSKA Dlaczego ?

Dlaczego regionalizm? Z chęci pogłębienia zainteresowań uczniów dziejami „małej ojczyzny” Ponieważ realizacja ścieżki edukacyjnej „Dziedzictwo kulturowe” jest formą innowacji pedagogicznej Ze względu na reformę edukacji i wymogi stawiane przez MEN Wynika on z zapotrzebowania środowiska szkolnego, ukierunkowanego na kształcenie i wychowanie młodzieży twórczej, uczestniczącej w życiu kulturalnym i społecznym, dbającej o „swoje korzenie” Daje możliwość poznania własnego dziedzictwa kultury, podniesienia poziomu edukacji kulturalnej, budzenia szacunku wobec tradycji i kształtowania postawy otwartości wobec świata Nasza ,,mała ojczyzna”

NASZA MAŁA OJCZYZNA Program multimedialny POKAZ OMÓWIENIE PRACY OBUDOWA TEORETYCZNA INSTRUKCJA

Spis treści Wędrujemy po naszym mieście i okolicy Mieszkamy na pograniczu dwóch kultur Wschodu i Zachodu Mozaika narodowościowa i wyznaniowa Ziemia Sanocka w legendzie Twórcy kultury Ziemi Sanockiej dawniej i dziś Przykładowa baza danych dotycząca twórców kultury i ich dzieł Sanok i okolice na stronach www Sprawdzamy swoje wiadomości

WĘDRUJEMY PO NASZYM MIEŚCIE I OKOLICY 1. Zamek 2. Skansen 3. Klasztor 4. Kościół Farny 5. Ratusz 6. Dom Mansjonarzy 7. Sobień 8. Zamek Kmitów 9. Ruiny klasztoru w Zagórzu 10. Cerkiew Zarys historyczny Spis treści Następny slajd

Mieszkamy na pograniczu dwóch kultur: Wschodu i Zachodu Zmiany terytorialne 1018 967 981 1069 1387 Wybierz mapkę 1923 1945 Spis treści Poprzedni slajd Następny slajd

MOZAIKA NARODOWOŚCIOWA I WYZNANIOWA ETNICZNA STRUKTURA ŻYCIE RELIGIJNE Przeczytaj Spis treści Poprzedni slajd Następny slajd

ZIEMIA SANOCKA W LEGENDZIE O wieści gminna! Ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty: W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty. Arko! Tyś żadnym nie złamana ciosem, Póki cię własny lud nie znieważy; O pieśni gminna, ty stoisz na straży Narodowego pamiątek kościoła, Z archanielskimi skrzydłami i głosem- Ty czasem dzierżysz i miecz archanioła. Płomień rozgryzie malowane dzieje.... A. Mickiewicz GRÓB NIECZUI O WODZIE Z SANOKA SOBIEŃSKIE SKARBY Spis treści Poprzedni slajd Następny slajd

TWÓRCY KULTURY ZIEMI SANOCKIEJ DAWNIEJ I DZIŚ ` Ziemia Sanocka i całe Bieszczady, stanowiły od wieków natchnienie dla pisarzy, poetów, przyciągały ludzi sztuki, naukowców, ludzi poszukujących spokoju z dala od wielkich miast. ...Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć!... Zdzisław Beksiński Grzegorz z Sanoka Adam Asnyk Przeczytaj Marian Pankowski Spis treści Poprzedni slajd Następny slajd

TWÓRCY KULTURY I ICH DZIEŁA BAZA DANYCH Spis treści Poprzedni slajd Następny slajd

SANOK I OKOLICE NA STRONACH WWW Wolne Królewskie Miasto Sanok Gmina Sanok Wita Klasztor oo. Franciszkanów w Sanoku Miasto Sanok Poprzedni slajd Spis treści Następny slajd

SPRAWDZAMY SWOJE WIADOMOŚCI Co wiesz o regionie? Proponujemy mały test sprawdzający opanowane treści, które realizowano na lekcjach poświęconych problematyce regionalnej. Zadania testu sprawdzają: a) znajomość naszego regionu tj. wydarzeń, które tu miały miejsce, twórców kultury i legend, b) rozumienie pojęć historycznych, c) umiejętność dostrzegania następstw wydarzeń (związki przyczynowo skutkowe) d) stopień zainteresowania swoją ,,małą ojczyzną” Spis treści Test

ZARYS HISTORYCZNY Badania archeologiczne prowadzone na wzgórzu zamkowym dowodzą, że w tym miejscu istniał w XII wieku ruski gród obronny. Pierwsza pisemna informacja o Sanoku pochodzi z 1150 roku i zawarta jest w „Latopisie hipackim”, w relacji o wyprawie króla węgierskiego Gejzy II przeciwko jednemu z książąt ruskich. Bardzo ważny dla dziejów miasta jest dokument wydany przez Jerzego Trojdenowicza , księcia ruskiego w 1339 roku. Książę nadaje w nim wójtostwo sanockie Bartkowi z Sandomierza. Dokument ten bywa często utożsamiany z aktem lokacyjnym Sanoka, co jest oczywistym nieporozumieniem. Stwierdza on bowiem jedynie , że posiadłości wójtowskie Wstecz Dalej

położone są po lewej stronie Sanu , na której zostało lokowane miasto położone są po lewej stronie Sanu , na której zostało lokowane miasto . A zatem sama lokacja musiała nastąpić przed rokiem 1339 . Ze wspomnianego aktu dowiedzieć się można , że Sanok posiadał regularnie rozplanowany czworoboczny rynek . Dowodzi to , że miasto wyszło już poza obszar obronnego wzgórza , na którym stał zamek . Kolejny dokument pochodzi z 1366 roku .Kazimierz Wielki potwierdza w nim nadane Sanokowi prawa miejskie . Akt ów wspomina o założeniu wagi miejskiej , co by mogło wskazywać , że w tym okresie rozwinięta już była produkcja towarowa i handel . O rosnącym znaczeniu miasta świadczy fakt, że już za panowania Kazimierza Wielkiego istniała w Sanoku szkoła parafialna jedna z najstarszych w Małopolsce . Również wtedy zbudowano kościół pod wezwaniem Michała Archanioła i utworzono parafię. Do Sanoka, miasta o rosnącym znaczeniu gospodarczym i politycznym często zaglądali monarchowie . Przynajmniej dwukrotnie był tu Kazimierz Wielki. Bywał w Sanoku Ludwik Węgierski, a także wielokrotnie Władysław Jagiełło . Okres panowania Jagiełły zaznaczył się gospodarczym i kulturalnym rozwojem Sanoka . Nastąpił rozkwit rzemiosła , handlu , w mieście odbywały się słynne w Małopolsce jarmarki . Zaopatrywano się na nich przede wszystkim w sprowadzane z Węgier bydło i konie . W XV i XVI wieku wzrosło także znaczenie kulturalne Sanoka . Miasto wydało dwóch wielkich humanistów – Grzegorza z Sanoka i Jana Grodka . Wstecz Dalej

Dowodem troski o rozbudowę i unowocześnienie Sanoka był nadany w 1510 roku przez Zygmunta Starego dokument . Czytamy w nim m.in.: „ ... Pragnąc przyłożyć się do dobra waszych poddanych , zwłaszcza tych , którzy z nieskazitelną wiernością nie szczędzą żadnych dla nas i dla kraju trudów , ale owszem podług sił swoich , nogami i rękoma chwytają wszelką sposobność do pomnożenia dobra Rzeczypospolitej i naszych pożytków, czem spowodowani pozwalamy dla wspólnej wszystkich wygody, wodę wodociągami, nawet przez grunta nasze prowadzić, dochód rurny pobierać i takowy na ulepszenie stanu miasta obracać, zastrzegając użycie lub prowadzenie wody na potrzeby zamku bezpłatnie. Wolno im będzie, celem uskutecznienia tego dzieła, zaciągać od kogokolwiek pożyczkę do wysokości stu grzywien i zapisać na ratusz wierzycielowi tyle grzywien wieczystego czynszu, przez magistrat płacić się mającego, ile słuszność wymagać będzie”. Również za panowania Zygmunta Starego zniesiono, w miejscu drewnianego, chylącego się już ku upadkowi, murowany zamek. W 1602 roku ze starostwa sanockiego wyodrębniono ziemię krośnieńską. Tym sposobem starostwo zostało okrojone do kilkunastu zaledwie osad. Sanok stracił swoją pozycje i znaczenie. Pod koniec XVII wieku, Sanok podupadł do tego stopnia, że był biedniejszy nie tylko od Krosna, ale nawet Leska, Brzozowa czy Rymanowa. Po I rozbiorze znalazł się pod panowaniem austriackim. Według relacji ówczesnego podróżnika, Sanok sprawiał wrażenie Wstecz Dalej

,,nędznej wsi”. W 1809 roku miasto przeżyło kilka dni wolności i wiele dni wojny z zaborcą. Po nieudanym powstaniu w 1846 roku, a w dwa lata później, w okresie Wiosny Ludów, w Sanoku powstała miejscowa Rada i Gwardia Narodowa. Grupa sanoczan walczyła także w powstaniu węgierskim. W II połowie XIX wieku rośnie znaczenie Sanoka. Zaliczano go wówczas do najbardziej rozwiniętych miast w Galicji. Zostaje utworzony szpital obwodowy, Sąd Obwodowy oraz powstaje pierwsze gimnazjum. Oddanie do użytku linii kolejowej łączącej z Przemyślem i Lwowem oraz przez Stróże, z Tarnowem i Krakowem podniosło jeszcze bardziej rangę miasta. Sanok był także siedzibą garnizonu wojskowego. Po pożarze, który w 1872 roku zniszczył sporą część miasta, zorganizowano straż ogniową. Schyłek XIX wieku przyniósł rozwój przemysłu naftowego w okolicach Sanoka. Przedsiębiorcy osiągający zyski z wydobywanej ropy lokowali pieniądze w sanockich bankach, wznosili w mieście okazałe domy. W 1903 roku powstało Towarzystwo Upiększania Miasta Sanoka. Organizacją, która bardzo mocno wzrosła w pejzaż miasta i odegrała bardzo ważną rolę w budzeniu świadomości narodowej i patriotyzmu, było Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „ Sokół „ W 1911 roku powstają w mieście Drużyny Bartoszowe, które to prowadziły działalność Wstecz Dalej

polegającą na ćwiczeniach sprawnościowych i wojskowych, organizowały imprezy patriotyczne, krzewiły oświatę i kulturę. W 1912 roku powstał odział Związku Strzeleckiego, wyposażony w mundury i karabiny. We wrześniu 1914 roku Sanok zajęły wojska rosyjskie. Żołnierze grabili mieszkańców, dopuszczali się gwałtów i mordów. Okupacja rosyjska trwała do maja 1915 roku, przyniosła miastu głód, epidemię tyfusu i ogólne wyniszczenie. Powrót Austriaków zmienił niewiele. Sanok był punktem koncentracji wojsk, jednym wielkim obozowiskiem. Odzyskanie niepodległości nie oznaczało bynajmniej końca wojny. Pojawiło się, bowiem nowe niebezpieczeństwo – zbrojne oddziały proklamowanej w listopadzie 1918 roku we Lwowie Zachodnio – Ukraińskiej Republiki Ludowej. Rozpoczęły się zacięte walki o Lwów, a następnie objęły znaczną część Galicji, w tym także powiat sanocki. Ostateczny sukces przypadł Polakom, ale niestety pozostały antagonizmy polsko – ukraińskie, które w niedalekiej przyszłości stały się zarzewiem konfliktów. Ze wzmożoną siłą wybuchły one w latach II wojny światowej. Po odzyskaniu niepodległości Sanok stał się jednym z najważniejszych ośrodków Wstecz Dalej

gospodarczych na Podkarpaciu gospodarczych na Podkarpaciu. Pozostał siedzibą powiatu, a nawet przez pewien czas rozważano zlokalizowanie w mieście stolicy województwa. O znaczeniu Sanoka decydował rozwój przemysłu. Zbudowano i uruchomiono fabryki gumy i akumulatorów. Obie też, na owe czasy nowoczesne, wpłynęły na zmniejszenie bezrobocia. W mieście działały także mniejsze fabryki, a handel opanowany był głównie przez Żydów. Rozwijało się także szkolnictwo. W latach trzydziestych na terenie miasta istniało 6 szkół powszechnych. Niezwykle prężne było środowisko kulturalne. Sanok pretendował do rangi miasta o ogromnych możliwościch rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Pod tym względem przewyższał znacznie inne ośrodki miejskie na Podkarpaciu. Wybuch II wojny światowej przekreślił te osiągnięcia. Do miasta wkroczyły wojska niemieckie, rozpoczęły się aresztowania, mordy i wywózki na przymusowe roboty do Niemiec. Wojna zaostrzyła konflikt polsko – ukraiński. Nieprzychylne względem Polaków nastroje wśród Ukraińców wykorzystane zostały przez okupanta. W Sanoku powołano urząd miejski, w skład którego, weszli wyłącznie przedstawiciele społeczności ukraińskiej. Ukraińcy witali owacyjnie wkraczające do miasta oddziały niemieckie, organizowali symboliczne „ pogrzeby Polski”, tworzyli straże miejskie wyłapujące Polaków, Wstecz Dalej

usiłujących się przedostać przez granicę na Węgry. Okupacja przyniosła mieszkańcom Sanoka bezmiar cierpień i upokorzeń. Najgorszą sławą cieszyło się więzienie sanockie , przez które w czasie wojny przewinęło się blisko 10 tys. osób. Na terenie Sanoka istniał także niemiecki obóz jeniecki. W mieście rozwinęła się także działalność konspiracyjna. Tu znajdował się punkt kontaktowy kurierów udających się na Węgry. Prowadzono tajne nauczanie, zarówno na poziomie szkoły podstawowej, jak też gimnazjum. Wędrujemy... Wstecz

ZAMEK W połowie wieku XII gród obronny, po 1340 roku, wg. kroniki Janka z Czarnkowa, przebudowany i obwarowany staraniem Kazimierza Wielkiego. Król doceniał strategiczne znaczenie nadgranicznej warowni, przebywał zresztą w Sanoku trzykrotnie. O sentymencie Władysława Jagiełły do Sanoka nikogo nie trzeba przekonywać , tu przecież wziął ślub z Elżbietą Granowską – miłością swego życia.Na zamku po śmierci króla mieszkała czwarta żona Jagiełły – Zofia. Otrzymała ona, tytułem odprawy wdowiej, starostwo sanockie. Zajmowała pomieszczenia zwane w dokumentach „cubuculum Reginale”, troszczyła się o stan obiektu, zadbała o naprawę umocnień. Królowa Zofia sprawowała na zamku sądy, mianowała urzędników, rozpatrywała skargi poddanych. W 1435 roku, po pożarze Mrzygłodu, zwolniła jego mieszkańców od powinności wobec króla. W 1440 roku gościła na zamku wracającego z podróży na Węgry kardynała Oleśnickiego.Jak więc widać, odgrywał w tym czasie Sanok niemałe znaczenie w życiu politycznym kraju.Zamek był ponadto rezydencją starosty, urzędników grodzkich, znajdowało się w nim również więzienie. Przebywali tu zarówno wszelkiego rodzaju złoczyńcy, rabusie, jak też „ szlachetnie urodzeni „, ukarani za popełnione przestępstwa wieżą. Źródła wspominają o epizodzie, jaki się tu rozegrał w 1475 roku. Otóż strzegący wówczas Wstecz Dalej

wrót zamkowych Paweł Kot, przekupiony z pomocą pieniędzy i piwa, wypuścił wszystkich więźniów. Za ten czyn został poćwiartowany. W latach dwudziestych XVI wieku starosta sanocki Mikołaj Wolski dokonał całkowitej niemal przebudowy zamku. W miejsce starych drewnianych budynków, wzniesiono murowane, wzmocniono bramy i urządzenia obronne. W tym czasie całe wzgórze zamkowe było pokryte zabudową. Obok zamku stały budynki gospodarcze, stajnie, kuchnie, zbrojownia, łaźnia, spiżarnia, archiwum z księgami grodzkimi, a ponadto browar, piekarnia i więzienie. Starosta Wolski kazał też wykopać na dziedzińcu głęboką studnię – urządzenie niezbędne zwłaszcza w czasach dłuższego oblężenia. Ówczesny wygląd zamku odbiegał znacznie od dzisiejszego. Oprócz głównego, gotycko – renesansowego korpusu, budynek miał jeszcze dwa boczne skrzydła, wiele detali architektonicznych, wykonanych przez artystów kamieniarki. Tuż przy wzgórzu zamkowym od strony północno wschodniej, płynął San. W XVII wieku woda w rzece wezbrała i podmyła wzgórze. Jedno skrzydło zamku runęło w dół. Drugie przetrwało do wieku XIX, kiedy to, wskutek bardzo złego stanu technicznego, zostało rozebrane. W latach 1555 – 1556 w odrestaurowanym zamku mieszkała królowa węgierska Izabela. Otrzymała zamek tytułem zaopatrzenia od swojego brata – króla Zygmunta Augusta. Wiele legend związanych jest z pobytem w Sanoku królowej Bony. Wstecz Dalej

Jedna z nich powiada, że każdego ranka miejscowi rybacy, Łowiący w Sanie, przynosili królowej świeże ryby, które bardzo lubiła. Za to Bona nadawała im przywileje. Mogli odtąd mieszkać w sąsiedztwie zamkowego wzgórza i korzystać z finansowej pomocy przy budowie nowych chat. Rybackie domy z końca XVIII i XIX wieku stały przy fosie zamkowej do ostatnich lat. Ulica Rybacka była enklawą starego, bardzo oryginalnego budownictwa, miejscem, w którym historia łączy się z legendą. Niestety niewiele z niej zostało. Po stu latach istnienia nowy zamek wymagał już remontu, z trudem zebrano pewne środki i wyasygnowano je na najniezbędniejsze prace. Tylko na krótko powstrzymały one niszczenie budowli. Po pierwszym rozbiorze Polski zamek znajdował się w opłakanym stanie. Remont przeprowadzony przez Austriaków doprowadził do zatarcia cech stylowych obiektu. Zasypano fosę od strony miasta, zlikwidowano most prowadzący na zamek. W 1809 roku w obronie murów bronili się przed Austriakami Ksawery Krasicki i Tadeusz Prek, dowodzący niewielkim oddziałem powstańców, który na wieść o zbliżaniu się wojsk ks. Józefa Poniatowskiego, zajął Sanok. Poniatowski nie nadszedł, otoczeni powstańcy walczyli bohatersko. Kiedy ich położenie było już rozpaczliwe, Krasicki z paroma ludźmi upozorował kontratak od strony bramy wjazdowej, a w tym czasie reszta oddziału wymknęła się z pułapki. Następnie Krasicki opuścił się ze skarpy, przepłynął rzekę i dołączył bezpiecznie do swoich. Upamiętnia tamte Wstecz Dalej

wydarzenia kamień z napisem, wmurowany we wzgórze, w pobliżu schodów, prowadzących z podzamcza na skarpę. W późniejszych latach niewiele się na zamkowym wzgórzu działo. W 1825 roku wzdłuż wschodniej ściany budowli wzniesiono kamienną galeryjkę, która chronić miała nadwerężone fundamenty i umożliwić przejście. Obie wojny światowe zamek przetrwał szczęśliwie, w 1953 roku rozpoczęto prace remontowe, niestety, ich zakres był bardzo ograniczony. Zrekonstruowane zostały dwa okna, a w późniejszych latach przeprowadzono prace zabezpieczające przy elewacjach wschodniej i północnej. Podczas ich trwania odsłonięto fragment późnogotyckiego okna. Na początku lat osiemdziesiątych zaistniała groźba osunięcia się skarpy wraz z zamkiem. Podjęto prace zabezpieczające, zbudowano mury oporowe, rozwiązano problem odprowadzania wód opadowych. Obecny piętrowy obiekt , skierowany frontem na południowy zachód, jest renesansową budowlą wzniesioną z kamienia łamanego na sklepionych kolebkowo piwnicach. Część okien pochodzących z lat 1523 – 1548 zdobią kamienne, profilowane obramienia o późnogotyckiej i renesansowej dekoracji. Na północno – wschodniej elewacji odsłonięto ślady XVI – wiecznego sgraffita. Prostokątny portal główny (XVIII / XIX) otacza wykonane z tynku obramienie i wieńczy profilowany gzyms. W przekształconych wnętrzach (XVIII / XIX) zachowała się część XVI-wiecznych portali. Wstecz Wędrujemy...

SKANSEN Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku jest pierwszym muzeum typu skansenowskiego, którego budowę rozpoczęto po ostatniej wojnie. Z projektem założenia wystąpili w 1957 roku ówczesny wojewódzki konserwator zabytków w Rzeszowie Jerzy Tur i wielki entuzjasta kultury ludowej Podkarpacia – Aleksander Rybicki. Propozycja ta spotkała się z życzliwym przyjęciem władz i 24 stycznia 1958 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki zatwierdziło koncepcję parku etnograficznego w Sanoku , zlokalizowanego na Białej Górze. W lipcu 1958 roku muzeum zostało wyodrębnione jako samodzielna placówka, obejmująca trzy podstawowe działy: architektury ludowej, kultury materialnej, sztuki ludowej i folkloru. W 1963 roku przyjęty został pierwszy w dziejach polskiego muzealnictwa skansenowskiego statut. W myśl jego założeń Muzeum Budownictwa Ludowego objęło swym zasięgiem tereny Beskidu Niskiego, Bieszczadów i znaczny obszar Podkarpacia.Park etnograficzny na Białej Górze zajmuje 38 ha bardzo urozmaiconego pod względem rzeźby terenu, w którym poszczególne obiekty znajdują Wstecz Dalej

się w otoczeniu zbliżonym do naturalnego się w otoczeniu zbliżonym do naturalnego. Początkowo projekt zakładał prze­niesienie w obręb ekspozycji 34 zagród chłopskich, 10 obiektów przemysłowych, zespołu dworskiego, kilku obiektów sakralnych, zespołu plebańskiego oraz kilkunastu form tzw. małej architektury: studni, kapliczek, mostków itp.Już po kilku latach koncepcja ta wymagała korekt. Oto bowiem okazało się, że szereg obiektów, przewidzianych do zachowania w terenie, ze względu na zagrożenie dewastacją i brak możliwości wykorzystania na miejscu, musi się znaleźć w skansenie. Tylko w ten sposób mogły być uratowane. W magazynach muzeum zgromadzono ponad 20 tyś. eksponatów ruchomych. Zebrano bogatą kolekcję ikon, przedmiotów kultury materialnej i sakralnej Żydów, zegarów ludowych i mieszczańskich, naczyń miedzianych, fajansów. Powstał też ogromny zbiór dokumentów rysunkowych do budownictwa ludowego, zgromadzono blisko 90 tyś. zdjęć i negatywów. W ten sposób stworzone zostały naukowe podstawy działalności placówki. Konserwacja eksponatów odbywa się w muzealnej pracowni konserwatorskiej, zatrudniającej wybitnych specjalistów. Szczyci się ona dużymi osiągnięciami, zwłaszcza w zakresie ratowania malarstwa ikonowego, mebli artystycznych i ludowych przedmiotów metalowych. Muzeum posiada własną brygadę budowlaną zajmującą się rozbiórką obiektów w terenie oraz ich montażem w parku. Wstecz Dalej

MBL prowadzi ożywioną działalność wydawniczą, rezultaty badań naukowych prezentowane są w „Materiałach Muzeum Budownictwa Ludowego”. Periodyk ten dociera do placówek skansenowskich w 35 krajach świata. Od 1980 roku wydawany jest rocznik „Acta Scansenologica”, w którym zamieszczane są publikacje muzeologów polskich i zagranicznych. Na uwagę zasługuje działalność dydaktyczna, muzeum organizuje ciekawe wystawy, prowadzi akcję odczytową. Ekspozycję zwiedza w ciągu roku około 80 tys. osób. Zabudowa parku podzielona jest na pięć głównych sektorów, odpowiadających dawnym grupom etnograficznym: Bójkom, Łemkom, Dolinianom, Podgórzanom wschodnim i zachodnim. W trakcie organizacji znajduje się sektor małomiasteczkowy, w projekcie zaś sektory: przemysko-lubaczowski i pastersko-hodowlany. Otoczenie budynków aranżowane jest zgodnie ze starymi zwyczajami, panującymi w okolicach, z których pochodzą. Wiele uwagi przywiązuje się do naturalnego charakteru ekspozycji. W skansenie działa np. kuźnia i karcz­ma, kosi się łąki, orze pole, sadzi ziemniaki, hoduje ryby. Na pierwszy rzut oka park przypomina zwykłą podkarpacką wieś z XIX wieku. Rozwój skansenu przerwany został dramatem, który rozegrał się w nim 2 lipca 1994 roku. Z przyczyn, których nie dało się jednoznacznie ustalić, w parku wybuchł pożar. Wstecz Dalej

Ogień zauważono na krytym słomą dachu olejami (XIX w Ogień zauważono na krytym słomą dachu olejami (XIX w.), przeniesionej do skansenu z Baryczy koło Brzozowa. Od olejarni zapaliły się kolejne obiekty zagrody: dom mieszkalny i stajnia. Pożar strawił je do fundamentów, zniszczeniu uległy wszystkie, wręcz bezcenne pod względem historycznym urządzenia: koryta, stępy, prasa do tłoczenia oleju. Następnie ogień przerzucił się na dom z Humnisk (II pół. XIX w.), leżący w odległości około 90 m od olejami obiekt spłonął doszczętnie. Po nim żywioł zaatakował dom z Iwonicza (1827 r.) i całą zagrodę, następnie - chałupę z Klimkówki (II pół. XVIII w.), cztery domy z sektora doliniańskiego. Łącznie spłonęło 13 budynków, prawie 1400 eksponatów, a straty dla narodowej kultury są nie do oszacowania. Po pożarze przystąpiono do odbudowy skansenu, przenoszenia w jego obręb innych obiektów. Potrwa to lata, ale wielu elementów oryginalnego wyposażenia nie da się już znaleźć. Pożar nie dotknął trzech sektorów: Bojkowskiego, Pogórzan Zachodnich i Łemkowskiego. Dzięki temu podziwiać można znajdujące się tam cenne obiekty architektury drewnianej: zagrodę ze Skorodnego (1861 r.), cerkiew z Grąziowej (l 731 r.), kościółek z Rosolina (XVIII w.) - wszystkie w sektorze Bojkowskim, budynek mieszkalno-gospodarczy z Komańczy (1885 r.) -sektor Łemkowski, karczmę z Lisznej (1890 r.) - sektor Pogórzan Zachodnich i kościół z Bączala Dolnego (1667 r.) — w ocalałej części sektora Pogórzan Wschodnich. Wędrujemy... Wstecz

KLASZTOR FRANCISZKANÓW Franciszkanie zostali sprowadzeni do Sanoka ze Lwowa w 1377 roku przez Władysława Opolczyka, który ufundował kościół N. P. Marii i oddał na klasztor wzniesiony przez siebie dwór poza obwarowaniami miejskimi. W 1384 roku E. Bośniaczka zezwoliła na przeniesienie się Franciszkanów w obręb miasta. Kościół pw. Znalezienia Krzyża jest trzecią świątynią sanockich franciszkanów. Trzykrotnie niszczony pożarami /w 1676, 1743 i 1872 roku/, gruntownie przebudowany z końcem XIX wieku nie posiada wyraźnych cech stylowych. Wzniesiony z kamienia łamanego, częściowo potynkowany, otoczony zwartą zabudową, sygnalizuje swoją obecność masywną wieżą wybiegającą w stożkowy hełm /wieża przebudowana w 1895 roku, wzniesioną na zachodnim końcu świątyni. Nad dachem nawy wznosi się smukła, XIX-wieczna wieżyczka sygnaturki. Wnętrze świątyni spowite półmrokiem, pełne uroku i „ciepła”, składa się z prostokątnego, dwuprzęsłowego prezbiterium, któremu od południa towarzyszą dwie Wstecz Dalej

zakrystie, szerszej i wyższej od prezbiterium nawy mającej po bokach dwie kwadratowe kaplice i prostokątnego przedsionka połączonego z budynkami klasztoru. Półkoliście zamknięte okna, tkwiące w głębokich rozglifieniach, przepuszczają do środka niewiele światła, dodając tajemniczości, która wraz z panującą tutaj ciszą tworzy nastrój modlitewnego skupienia. Ściany pokrywa polichromia wykonana około 1932 roku przez miejscowego malarza Władysława Lisowskiego. W głównym ołtarzu, powstałym w 1887 roku w warsztacie Ferdynanda Majerskiego w Przemyślu, pole środkowe wypełnia krucyfiks pochodzący z trzeciej ćwierci XVII wieku, nawiązujący do wizerunku Milatyńskiego. Lewy, boczny ołtarz mieści obraz Matki Boskiej Pocieszenia adorującej śpiące Dzieciątko /I połowa XVII w./, dwukrotnie odnawiany, ozdobiony około 1700 roku bogato dekorowaną, srebrną sukienką. Prawy - obraz św. Antoniego /XVII w./ umieszczony w ramie o motywach suchego akantu 11 tondami wyobrażającymi sceny z życia Świętego. Do grupy interesujących zabytków należy portret imaginacyjny Elżbiety Łokietkówny /II połowa XIX w/ i krucyfiks /I połowa XVII w./ z metalową koroną i perizonium /XVII w./. W przedsionku prowadzącym do kościoła wmurowano epitafia - Ignacego Lewickiego, kasztelana inflanckiego /zm. 1778 r./ i jego żony Marianny z Tarnawieckich /zm. 1754 r./ z czarnego marmuru, z herbami Rogala i Jastrzębiec, fundowane przez syna, Samuela Lewickiego, starosty krzeczkowskiego; Amalii z Bruhlów Mniszchowej, generałowej wielkopolskiej /zm. 1772 r./ i Kazimierza Wiktora /zm. 1903 r./ Marmurowa tablica upamiętnia wspólne Wstecz Dalej

pogrzebanie kości w 1758 roku. Z przedsionka, przez odnowiony i unowocześniony korytarz klasztorny przejść można na wewnętrzny, obszerny podwórzec ogrodzony wysokim murem z bramą wjazdową /zapewne koniec XVIII w./. Roztacza się stąd wspaniały widok na malowniczą dolinę Sanu i nowe dzielnice miasta, które dawno już opuściło obronne wzgórze i zajęło piękną, szeroką dolinę. Pierwotnie klasztor składał się z trzech skrzydeł zgrupowanych wokół prostokątnego wirydarza. Po reformie józefińskiej, kiedy część klasztoru zajęła rządowa administracja, wzniesiono w poprzek wirydarza dodatkowe skrzy­dło, dzieląc dziedziniec na dwie części. Piętrowy, murowany i potynkowany zespół klasztorny dzielił losy miasta i kościoła. Niszczony pożarami /l676,1743, 1872/, odbudowywany i modernizowany, zachował do dzisiaj nieliczne ślady architektonicznej dekoracji ścian. Od południa w skrzydle wschodnim mieści się kaplica Ogrojcowa ozdobiona w ołtarzu XVII-wiecznym krucyfiksem. Biblioteka klasztorna przechowuje kilkaset starodruków poch. od XVIII wieku. Wędrujemy... Wstecz

KOŚCIÓŁ FARNY Na południowy zachód od rynku położony jest Plac Piłsudskiego (dawniej św. Michała), będący zapewne drugim rynkiem miejskim, wytyczonym może podczas drugiej lokacji miasta dokonanej przez Kazimierza Wielkiego. Wznosi się tutaj okazała świątynia pw. Przemienienia Pańskiego. Najstarszą świątynią Sanoka miał być drewniany kościół noszący wezwanie św. Michała Archanioła, wybudowany w 1384 roku, a spalony w 1680 roku. Kolejny kościół parafialny wzniesiony w 1705 roku z fundacji proboszcza sanockiego i kanonika przemyskiego Franciszka Goźlińskiego spłonął w roku 1782, a ruiny budowli rozebrano sześć lat później. Obecna świątynia powstała w latach 1874 – 1887 dzięki staraniom proboszcza, księdza Franciszka Czaszyńskiego. Projekt powstał w pracowni architekta, Józefa Braunseisa. Potężna, murowana i potynkowana świątynia ma tradycyjny kształt i typową dekorację, przez co nie wyróżnia się z licznego grona współczesnych jej kościołów. Masywna i okazała , dwuwieżowa fasada zwrócona została ku północy. W obszernym , gęsto wypełnionym sprzętami wnętrzu panuje zadziwiający przy tych rozmiarach bryły półmrok otulający liczne, typowe, współczesne budowli, sprzęty. W prawą nawę, obok ołtarza wmurowano kamienny, renesansowy nagrobek Sebastiana Lubomirskiego, starosty sanockiego i stolnika krakowskiego, zmarłego w 1558 roku.. Wstecz Dalej

Wypukła rzeźbiona płyta przedstawia rycerza w zbroi maksymiliańskiej spoczywającego w swobodnej pozie. Nagrobek powstał w którymś z krakowskich warsztatów kamieniarskich, być może w pracowni Jana Padovano, pracującego w latach 1560-1573 nad nagrobkiem Jana Kamienieckigo, umieszczonym w krośnieńskim kościele franciszkanów. Rozbitą płytę / uszkodzenie powstało zapewne podczas pożaru pierwotnego kościoła/ odnaleziono w 1892 roku. W roku 1958 zestawiono obie części – jedną przechowywaną w Muzeum historycznym i drugą umieszczoną w kruchcie kościoła i odnowioną płytę, opatrzoną stosownym opisem, wmurowano we wschodnią nawę świątyni. Wędrujemy... Wstecz

RATUSZ Pierwotny spłonął w 1680 roku, kolejny zbudowany przed 1765, obydwa drewniane. Obecny wzniesiony zapewne w końcu XVIII wieku, rozbudowany w 2. połowie wieku XIX. (dodano skrzydła boczne, nadbudowano piętro, wykończono elektryczną fasadę). Murowany, potynkowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony. Na parterze sień przelotowa, sklepiona żaglasto na gurtach, w kilku pomieszczeniach sklepienia kolebkowe na gurtach. Fasada dwukondygnacyjna z podwójnym fryzem arkadkowym, z trzema płytkimi ryzalitami: środkowym szerokim i bocznymi wąskimi, ujętymi w wieżyczki i zwieńczonymi szczytami. Okna zamknięte łukiem segmentowym, w bocznych ryzalitach bliźnie, w środkowym duże, zamknięte półkoliście. Portal główny zamknięty łukiem koszowym. Dach dwuspadowy kryty blachą. Wędrujemy...

DOM MANSJONARZY Obecnie Młodzieżowy Dom Kultury. Kolegium mansjonarzy ufundował ksiądz Franciszek Goźliński, a zatwierdził w 1723 roku biskup przemyski Jan Krzysztof Szembek. Parterowy budynek wzniesiono wkrótce po decyzji biskupa. Wybudowany z kamienia łamanego, częściowo podpiwniczony na kształt wydłużonego prostokąta nakrytego czterospadowym dachem. Elewacje zewnętrzne obiega górą profilowany gzyms i pas gładkiego fryzu. W trakcie restauracji obiektu, w roku 1989, odsłonięto na wschodniej, frontowej ścianie kamienny portal ozdobiony w kluczu krzyżem. Częściowo przekształcone wnętrze nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe, w kilku pomieszczeniach zachowały się prostokątne wnęki. Wędrujemy...

RUINY ZAMKU SOBIEŃ Pierwotnie gród należący do Węgier, założony w. XIII, następnie drewniany zamek otoczony kamiennym murem z basztą od zachodu. W XIV w granicach państwa polskiego. Obecny zamek wzniesiony po 1340 roku, po zajęciu terenów przez Kazimierza Wielkiego. Po 1389 roku nadany rodzinie Kmitów przez Władysława Jagiełłę i wtedy powiększony. Zniszczony w 1474 roku w czasie najazdu Węgrów, później nie zamieszkały. Ok. 1770 roku był miejscem schronienia konfederatów barskich. Efektem prac archeologicznych i konserwatorskich prowadzonych w połowie XX wieku pod kierunkiem Tadeusza Romana Żurowskiego było odnalezienie ceramiki z XIII—XV wieku. Zamek położony jest na wzgórzu (wys. 450 m n.p.m.). Od północnego-zachodu i południa. wzgórze opływa potok Sobienka, który wpada do Sanu u stóp góry. Od wschodu. wzgórze znacznie obcięte zostało podczas budowy linii kolejowej w latach 1870—1874. Dojazd do zamku możliwy jest od strony północno.-wschodniej przez podgrodzie otoczone częściowo zachowanym wałem ziemnym. Zbudowany z kamienia. Wstecz Dalej

Założony na rzucie nieregularnego rozciągniętego czworoboku , zakończonego ostrym kątem, w kulminacji wzgórza. Złożony z baszty oraz trzech połączonych ze sobą skrzydeł, przylegających do muru obwodowego. Wędrujemy... Wstecz

ZAMEK KMITÓW W LESKU Pierwotnie drewniany dwór wzniesiony w 1473 roku przez Jana Kmitę, kasztelana przemyskiego, od 1491 w posiadaniu jego syna Stanisława, wojewody ruskiego. Po 1538 roku wzniesiono wieżę mieszkalną, staraniem Piotra Kmity, wojewody krakowskiego, późniejszego marszałka wielkiego koronnego. Wzmiankowany w 1545, 1580 podzielony między spadkobierców Piotra Kmity, Barzych i Stadnickich, następnie do początku wieku XVII cały w posiadaniu Stadnickich. Później należał kolejno do Ossolińskich, Mniszchów, Krasickich. Według opisu z 1580 roku składał się z kilku budynków drewnianych oraz dwóch murowanych: piętrowego i kuchni. Rozbudowany w 1580 i 1656 roku (wzniesiono zapewne mury obronne z basztami i basteją). Zniszczony przez Szwedów a następnie odbudowany dla Józefa Ossolińskiego, wojewody wołyńskiego. Przebudowywany kolejno (wg projektu Wincentego Pola) dla Ksawerego Krasickiego. Część budynków wówczas rozebrano, wzniesiono natomiast: parterowe skrzydła z galeriami, portyk, schody, mur oporowy, nadbudowano basztę. Zniszczony pożarem w 1914, remontowany w 1924. Odbudowano Wstecz Dalej

wówczas piętro, dano nowy dach, nadbudowano piętra z balkonami nad skrzydłami, rozebrano zachodnią basztę. Powtórnie uszkodzony w czasie II wojny światowej, w 1956 roku gruntownie remontowany i adaptowany na ośrodek wczasowy. Obecnie bez cech stylowych. Położony na wysokim brzegu Sanu, na zachodnim skraju miasta, oddzielony niegdyś od niego głęboką fosą. Złożony z czworobocznego budynku głównego, oraz z dwóch skrzydeł, załamanych pod kątem rozwartym, z okrągłą basztą w miejscu załamania. W przedłużeniu skrzydła oranżeria z przybudówką. Wokół znajduje się park zamkowy. Wędrujemy... Wstecz

RUINY KOŚCIOŁA I KLASZTORU KARMELITÓW W ZAGÓRZU Kościół i klasztor zostały ufundowane przez Jana Franciszka Stadnickiego, chorążego nadwornego koronnego i wojewodę wołyńskiego w 1700 roku. W następnych latach wznoszono mury obronne i fortyfikacje. Koszty wyposażenia budynków poniosła córka fundatora, kasztelanowa Wojnicka Anna Stadnicka. Przeznaczyła na ten cel własne klejnoty i srebra. Efekt trudnej pracy budowniczych był imponujący. Na obszarze dwóch hektarów stanęły wszystkie obiekty klasztorne, sakralne i świeckie, zabudowania gospodarcze, zaś na dziedzińcu wykopano kilkudziesięciometrową studnię.. Cały kompleks obiektów otaczały potężne mury forteczne z piaskowca wydobywanego z koryta Osławy. W centralnej części wzgórz strzelały wieże barokowego kościoła. Unikalnym akcentem architektury była ośmioboczna nawa główna, przykryta płaską kopułą. Nie miała okien, światło docierało do niej z kaplic bocznych i kruchty. Wstecz Dalej

Na północny wschód od kościoła wznosił się klasztor Na północny wschód od kościoła wznosił się klasztor. Posiadał dwie kondygnacje, w każdej znajdowało się po 11 cel dla zakonników, ponadto większe pokoje dla przeora i gości oraz sala rekreacyjna. W pewnym oddaleniu od zabudowań klasztornych wzniesiono szpital. Na początku XIX wieku nastąpił upadek siedziby braci zakonnych, wizytacje prowadzone przez władze zwierzchnie donoszą o zaniku reguły i szerzącym się zgorszeniu. W 1822 roku doszło do wybuchu pożaru, którego sprawcą był ojciec Jan Włodzimierski. Próby gaszenia ognia nie przyniosły rezultatów, spłonął częściowo kościół i prawie całkowicie klasztor. Karmelici nie mieli dość środków, żeby podjąć się remontu, toteż przeniesiono ich z Zagórza do innych klasztorów. Dopiero po II wojnie światowej, kiedy klasztor w Zagórzu znalazł się znów w rękach zakonu, podjęto próbę jego restauracji. Entuzjastą odbudowy był ojciec Józef Prus. Po otrzymaniu zezwolenia konserwatora wojewódzkiego w Rzeszowie, zamieszkał w zachowanej jeszcze części przytułku dla weteranów i przystąpił do ożywionej działalności. W 1957 roku opracowano projekt odbudowy: rozpoczęto odgruzowywanie obiektów. W następnych latach zabezpieczono mury i elementy konstrukcyjne kościoła. Na tym jednak prace się skończyły. Ojciec Prus zmarł i z remontu zrezygnowano. Założenie architektoniczne do dziś pozostaje czytelne. Ciąg muru o zarysie nieregularnego pięcioboku, przerwany dwiema bramami, otaczał zespół budynków zgrupowanych wokół czterech wewnętrznych dziedzińców. Przed kościołem założono dwupoziomowy dziedziniec, z którego wydzielono owalny Wstecz Dalej

taras otoczony pierwotnie balustradą i połączony z resztą dziedzińca schodami. Pośrodku dawnego tarasu zachował się postument, na którym stała figura Matki Boskiej. Przy kościelnym dziedzińcu, od strony zachodniej wzniesiono foresterium, do dzisiaj najlepiej zachowana, prawie całkowicie zrekonstruowana budowla przeznaczona na mieszkania dla odwiedzających klasztor gości. Sam szczyt wzniesienia zajmują ruiny kościoła. Z zachowanych murów łatwo odczytać plan świątyni, wybudowanej na planie greckiego krzyża, z płytkimi ramionami, ośmioboczną częścią centralną wyznaczoną przez skrzyżowane nawy z ramionami i wydłużonym prezbiterium. Po bokach prezbiterium wzniesiono po trzy pomieszczenia, z których dwa końcowe stanowiły podstawę wież. Pod prezbiterium i skarbczykiem przygotowano krypty grobowe. Nieliczne zachowane detale, fragmenty sklepień, szkarpy opinające mury, otwory okienne, fragmenty malowanych iluzjonistycznych ołtarzy, to wszystko, co pozostało po pięknej świątyni. Wędrujemy... Wstecz

CERKIEW Poniżej zamkowego wzgórza, wzniesiono cerkiew greckokatolicką pw. Trójcy Świętej. Pierwszą drewnianą cerkiew zamkową wzmiankują dokumenty z 1429 roku. Drugą wzniesiono w 1550 roku. Trzecią, podobnie jak poprzednie zniszczył w 1775 r. pożar. Wnętrze dwudzielne, charakterystyczne dla większości wznoszonych w tym czasie cerkwi, składa się z krótkiego, zamkniętego półkoliście prezbiterium z niskimi zakrystiami; szerokiej i wyżnej nawy nakrytej zwierciadlanym sklepieniem oraz niskiego prostokątnego przedsionka. Zewnętrzne elewacje dzielą uproszczone pilastry dźwigające profilowany, przełamujący się gzyms i szereg prostokątnych, zamkniętych półkoliście okien. Ponad dwuspadowy dach nawy wyrasta ośmioboczna, baniasta wieżyczka sygnaturki zwieńczona latarnią i krzyżem. Wewnątrz ściany pokrywa ornamentalno-figuralna polichromia. Boczne, późnobarokowe ołtarze, pochodzace z początku XVIIIw. należały do poprzedniej cerkwi. W południowo-zachodnim narożniku obejścia znajduje się wolnostojąca dzwonnica. Wędrujemy...

967 Mieszkamy na... 981

981 967 Mieszkamy na... 1018

1018 981 Mieszkamy na... 1069

1069 1018 Mieszkamy na... 1387

1387 1069 Mieszkamy na... 1923

1923 1387 Mieszkamy na... 1945

1945 1923 Mieszkamy na...

PROBLEMY ETNICZNE I RELIGIJNE Na przestrzeni kilku wieków społeczność żyjąca na tym terenie przechodziła bardzo znaczące przeobrażenia. Od momentu przyłączenia Rusi Halickiej do Polski. Około 1341 r. zaczął zyskiwać tu na znaczeniu żywioł polski. Osadnictwo na prawie wołoskim nie sprzyjało w tym stopniu rozwojowi miast, co osadnictwo na prawie niemieckim, jednak na jego konto należy zapisać rozwój Leska w II połowie XVI w. Osadnictwo to wycisnęło też zasadnicze piętno na obraz etniczny Ziemi Sanockiej, stwarzając późniejsze grupy etnograficzne Bojków i Łemków. W XV w. Polacy stanowili już na tym terenie większość mieszczan, resztę dopełniali Rusini i Niemcy. W zestawieniu mieszkańców Sanoka z XV i XVI stulecia, dokonanym skrupulatnie przez A. Fastnachta, nie figuruje ani jeden Żyd. Wynika z tego, że osadnictwo żydowskie nie zapuściło tu korzeni ani w średniowieczu, ani na początku ery późniejszej. Jego ślad odnotował (wymieniając jednego Żyda) dopiero rejestr podatkowy z 1567 r. Później osiedlało się ich tu coraz więcej, wzbogacając tę swoistą mozaikę narodowościową i wyznaniową . Wstecz Dalej

Żydzi w Ziemi Sanockiej w r. 1764 Dopiero spis z r. 1764 daje nam orientację w zaludnieniu miasta oraz całej Ziemi Sanockiej przez żywioł żydowski. Przedstawiamy to w poniższej tabeli: Żydzi w Ziemi Sanockiej w r. 1764 Wstecz Dalej

Podczas, gdy różnice językowe niwelowały się, to trwałym wyznacznikiem przynależności narodowościowej było wyznanie. Polacy byli katolikami, Rusini natomiast należeli do kościoła grekokatolickiego, a od końca XVII w. do prawosławnego. Mieszkańców ruskich na te tereny nikt nie sprowadzał. Żyli oni tu od wieków – zarówno w grodzie ,jak też w osadach podgrodowych, zwanych „posadami”. Badacze dziejów Sanoka wskazują, że żyli tu obok ludności polskiej, z niewielką liczbą Słowaków i Węgrów. Odrębności narodowościowe zaznaczały się w owych czasach głównie na polu wyznaniowym i oświatowym, gdyż poszczególnie Kościoły prowadziły też własne szkoły. Natomiast nie występowały już różnice na polu zawodowym, czy w organizacji życia miejskiego. Np. burmistrzami Sanoka bywali zarówno katolicy jak i prawosławni. Zdecydowanie zamknięty świat tworzyli natomiast Żydzi. W II połowie XVII w. funkcjonowała już w Sanoku gmina żydowska, a wyznawcy religii mojżeszowej zaczęli opanowywać handel w mieście i niektóre profesje rzemieślnicze. Stopniowo wykupywali też domy w rynku, spychając konkurencję na obrzeża miasta. W ciągu następnych stuleci liczba ludności żydowskiej znacznie wzrosła, by pod koniec XIX w. osiągnąć ponad 40% ogółu populacji Sanoka. Wstecz Dalej

Zestawienie mieszkańców Leska w tym czasie, daje liczbę 218 głów rodzin, w tym 36 Żydów. W czasie około 110 lat, aż do spisu mieszczan z r. 1769, skąpe z tego czasu źródła nie dostarczają nam tak szczegółowych wiadomości o stosunkach ludnościowych w Lesku. Jedynie rejestr pogłównego z r. 1676 podaje więcej danych. Wymienia on w mieście 70 mieszczan mężczyzn obrządku rzymskiego i greckiego, 67 kobiet, Żydów 41 mężczyzn i 42 kobiety. Opierając się na danych przedstawionych w pracy A. Fastnachta, nasuwa się wniosek, że od lat pięćdziesiątych XVII do początków XVIII w. wzrosła w Lesku liczba Żydów. Przez całe dziesięciolecia poszczególne narodowości prowadziły spokojne, jednostajne życie w naszych małych prowincjonalnych miasteczkach. Dopiero schyłek XIX w. przynosi kształtowanie się nowoczesnej świadomości narodowej. Zniewolony przez zaborców naród polski właśnie w zaborze austriackim uzyskał największe możliwości rozwoju i kultywowanie swojej tożsamości. Na terenie Galicji, w tym również w Sanoku powstały liczne organizacje, których celem było rozbudzenie patriotyzmu w najszerszych warstwach ludności. Bardzo aktywnie udzielały się między innymi Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Oświaty Ludowej. Proces ten dotyczył nie tylko Polaków. Do samodzielnego życia narodowego zbudzili się również Rusini, którzy coraz częściej nazywali się Ukraińcami – Wstecz Dalej

członkami potężnego narodu zamieszkującego od Donu po San członkami potężnego narodu zamieszkującego od Donu po San. W sytuacji, gdy obydwie nacje – polska i ukraińska zaczęły głośno mówić o odbudowie samodzielnego państwa, jasnym się stało, że bratobójczy konflikt między Polakami a Ukraińcami będzie nieunikniony. Silne prądy nacjonalistyczne sprawiły, że już na kilka lat przed wybuchem I wojny światowej dochodziło w Sanoku do coraz częstszych zadrażnień na tle narodowościowym. Prym wiodła tutaj lokalna prasa napadająca w niewybrednych słowach na Ukraińców. Zacierały się tradycje tolerancji w Polsce, która od czasów Jagiellonów była państwem wielonarodowościowym. Historyczne fakty mówią, że zawsze gdy w Polsce brały górę elementy szowinistyczne (nacjonalistyczne), społeczność wiele traciła ze swojej kultury oraz malała wielkość narodu. Do otwartego konfliktu doszło w 1918 r., Kiedy Ukraińcy wykorzystując upadek monarchii austro-węgierskiej podjęli próbę zbudowania własnego, niepodległego państwa. Na terenie Ziemi Sanockiej doszło do walk w okolicach Zagórza i Komańczy, gdzie Ukraińcy proklamowali tzw. Republikę Komaniecką. W okresie międzywojennym nie było chyba już szans na zgodne współżycie. Górę wzięły ugrupowania nacjonalistyczne wyraźnie dążące do konfrontacji i rozwiązań siłowych. W okresie II Rzeczypospolitej swoją działalność kontynuowały liczne organizacje mniejszości narodowych. Swoje odrębne życie organizowała również Wstecz Dalej

5-tysięczna społeczność żydowska. II wojna radykalnie odmieniła obraz społeczeństwa w tym regionie. Hitlerowcy w bestialski sposób wymordowali Żydów. Tylko nielicznym udało się przetrwać Holocaust. Ukraińcy gremialnie poszli na współpracę z Niemcami, w myśl zasady, że wróg mojego wroga jest moim przyjacielem. W pamięci ludzi starszych utkwiły obrazy bratobójczych mordów, denuncjacje wobec okupanta. Po wojnie większość ludności ukraińskiej wyjechała dobrowolnie, albo została przesiedlona. Pozostały nieliczne rodziny mieszane. Obecnie w Sanoku mieszka kilkadziesiąt rodzin ukraińskich, które przyznają się do swojej narodowości i są członkami parafii prawosławnej. W Sanoku, mieście funkcjonującym przez wieki na pograniczu kultur, jedynym śladem bogatego życia społecznego kilku narodów są dzisiaj zabytki kultury materialnej, eksponaty w muzeach i nagrobki na cmentarzach. Wstecz Dalej

Dane z Rocznika Sanockiego 1963r. Wstecz Dalej

Dane z " Sanok. Dzieje miasta" Pod red. F. Kiryka , Kraków 1995 Mozaika... Wstecz

SOBIEŃSKIE SKARBY Gdzie potok Tajemniczy zaklęcia szemrze, na górze zwanej Sobień, nad którą jastrzębie krążą ofiary wypatrując,stał przed wiekami potężny zamek. W krętych, podziemnych labiryntach leżały skarby olbrzymie: szczerozłote korony, zbroje złociste, drogimi kamieniami wysadzane, naczynia z kruszców najprzedniejszych, szaty drogocenne, miecze, tarcze uprząż wszelka. Skarby sobieńskie z dawien dawna tak ludziom zaprzątały głowy, iż nie mogli sypiać po nocach. Utarło się przekonanie, że gdy w Wielką Sobotę dzwony biją na chwałę Zmartwychwstania, w potoku Tajemniczym otwierają się wrota, które do podziemnych lochów prowadzą, lecz zamykają się ostatnim uderzeniem dzwonu. Biada temu, kto po skarb się wyprawi i nie zdąży na końcowy akord dzwonu. W przepastnych lochach zostanie na zawsze, błąkając się jak dusza w piekle. Już za wieloma chytrymi ludźmi spragnionymi bogactw zamknęły się na zawsze ciężkie kute wrota. Nikt do tej pory skarbów nie przyniósł. Wstecz Dalej

O rety! – jęknęła. Same cuda! Dawno temu, na samym skraju lasu mieszkała uboga wdowa Anielka Borsukowa. Gdy nadeszła Wielka Sobota, wzięła ze sobą małe dziecko i poszła nad potok. Wtem odezwały się kościelne dzwony, jakby wielka kapela marsza zagrała. Wody potoku wzburzyły się i natychmiast zabarwiły na czerwono. Po chwili woda uspokoiła się. Na dnie strumienia wdowa zobaczyła otwartą kamienną bramę. W blaskach słonecznych promieni błyszczały złote i srebrne naczynia, od których aż oczy bolały. Wdowa przez chwilę zawahała się, jednak ciekawość wzięła górę. Weszła. Wszędzie leżały drogocenne rzeczy: klejnoty, zbroje szaty, kielichy. O rety! – jęknęła. Same cuda! Ocknąwszy się z niby letargu, posadziła dziecko na kamieniu, a sama zaczęła czym prędzej, póki jeszcze bicie dzwonów słychać było, zbierać do zapaski najcenniejsze skarby i nuże wynosić je na brzeg potoku. Zachłanność wzięła górę nad zdrowym rozsądkiem. Gdy wracała po dalsze skarby dzwony nagle umilkły. Zrobiła się głucha cisza. Zakłócała ją tylko ściekająca po ścianach woda, która po chwili zalała jej nogi. Wstecz Dalej

Wartki potok podnosił się coraz wyżej Wartki potok podnosił się coraz wyżej. Musiała więc z dzieckiem uchodzić czym prędzej w obawie przed utonięciem. W tym właśnie momencie, ku jej rozpaczy, dziecko zabrały fale rozszalałego potoku. Ból i żal Borsukowej nie miały granic Poczęła więc głośno płakać a serce pękało jej z rozpaczy po utracie dziecka, które kochała nad życie. Szukała go jeszcze przez dłuższy czas, ale wszelki ślad po nim zaginął. Sama ledwie uszła z życiem, przechodząc wpław przez niespokojne fale Tajemniczego potoku, które unosiły złote i srebrne naczynia. Tak minął rok. Wdowa czekała do Wielkiej Soboty, aby znów dostać się na dno potoku i odnaleźć dziecko. Kiedy nastał ów upragniony dzień, a dzwony znowu zagrały swoją pieśń, woda potoku ustąpiła i przed wdową otworzyły się kamienne drzwi. Wchodzi Borsukowa, patrzy i oczom nie wierzy: na kamieniu siedzi żywe i całe jej najukochańsze dziecko i spokojnie bawi się klejnotami. Uszczęśliwiona na nic nie patrzyła, na nic nie zwracała już uwagi. Porwała maliznę i czym prędzej wybiegła przez otwarte wrota na skalisty brzeg. Wyniesione przez dziecko klejnoty zapewniły jej dostatek. Stała się bogata i szczęśliwa. Zrzuciła z siebie łachmany i przywdziała strojne suknie, aż ludzie się dziwowali, skąd to wszystko. Wnet wyszła też za mąż za bogatego kupca Błażeja Kostkę, a ślub odbył się przy biciu dzwonów w kościele, nieopodal owego potoku. Kostkowej kłaniali się teraz wszyscy w pas, licząc na jej dobroć i łaskawość. Każdy chciał się jej przypodobać, a najwięcej kobiety, które nie szczędziły miłych słów: Wstecz Dalej

- Jaka pani piękna i wiecznie młoda. Co za śliczne stroje, a klejnoty - Jaka pani piękna i wiecznie młoda. Co za śliczne stroje, a klejnoty? Każda z nas tylko marzyć o tym może... Wielka teraz dama, pani Kostkowa, nie zapomniała jednak, że jeszcze nie tak dawno była biedna jak mysz kościelna i tylko dzięki uśmiechowi losu stała się najbogatsza w okolicy i najszczęśliwsza ze wszystkich kobiet. Nie szczędziła więc datków ubogim, uśmiech i dobre słowo zawsze dla nich mając. Sanok w... Wstecz

GRÓB NIECZUI Nie masz miejsca bardziej dziewiczego, a zarazem pełnego odwiecznej tajemnicy, jak skaliste wzgórze nad modrą Osławą w pobliżu Sanoka. Rosnące tam bujnie trawy i drzewa od setek lat wyśpiewują dziwne dzieje klasztoru w Zagórzu. Stał, więc od wieków klasztor ogromny, granic tej ziemi strzegący. Odparł niejeden atak tureckiego oręża, opryszków i węgierskich sabatów, którzy wyprawiali się w te strony, licząc na łatwy łup i jeńców. Książę Gabor i Jerzy Rakoczy, którzy organizowali zbrojne wyprawy i zwycięskie pochody okupione śmiercią tysięcy ludzi, często przeklinali niedostępne mury klasztoru Karmelitów Bosych , które broniły doń dostępu. I mimo upływu czasu i rozlicznych wojen, klasztor stał dumnie, pilnując południowej granicy kraju. Na potęgę jego i wykwint składały się dary okolicznej szlachty i magnatów, którzy nie szczędzili złota i dukatów na jego dalszy rozwój, licząc, iż grzechy, jakie popełnili za życia, będą im zmazane na Sądzie Ostatecznym. . Jednym z hojnych ofiarodawców był bogaty szlachcic Nieczuja. Od dawna obsypywał Wstecz Dalej

klasztor dukatami, co wszyscy uważali za objaw skruchy klasztor dukatami, co wszyscy uważali za objaw skruchy. Pewnego dnia na dziedziniec klasztorny wjechał wóz przysłany przez Nieczuję, a w nim worki ze złotem i srebrem, brzęczące dukaty, klejnoty, a nawet drogocenne szaty. Przeor przyjął hojny dar, przyrzekając codzienne odprawianie mszy porannej i modłów w intencji fundatora. Sanok w... Wstecz

O CUDOWNEJ WODZIE Z SANOKA Za panowania przesławnego rodu Jagiellonów do dużego rozkwitu doszło miasto Sanok. Rozwinęło się rzemiosło i handel, przybywało wciąż nowych, pięknych kamieniczek, a place i uliczki roiły się od kupców, którzy przybywali tu nieraz z dalekich stron. Sanok polubiła też bardzo żona Zygmunta Starego, królowa Bona. Przyjeżdżała tu często z własną świtą, odpoczywała na wysokim wzgórzu i patrzyła na wijącą się wstęgę Sanu. Pewnego razu królowa oświadczyła:- Tu zbuduję potężny zamek. -Ale, w którym miejscu?- Pytano. - Na wzgórzu- odpowiedziała- a miejsce wskaże mi mój mądry koń. Trzeba przyznać, że był to wyjątkowy koń. Znał dobrze swoją panią, jej każdy zamiar, najmniejszy nawet gest. Wstecz Dalej

- To cudowne!- Zawołała Bona. –Takie źródło to prawdziwy skarb. Pewnego dnia, gdy królowa Bona siedziała na jego grzbiecie i okrążając wzgórze dotarła na sam jego szczyt, koń nagle przystanął i kilka razy kopytem uderzył w ziemię. Po chwili wytrysnął strumień wody. - To cudowne!- Zawołała Bona. –Takie źródło to prawdziwy skarb. Królowa nakazała budować w tym miejscu zamek i studnię, a kiedy były już gotowe, pierwsza napiła się cudownej wody. -         Stałam się młodsza i piękniejsza- rzekła przeglądając się w lusterku. Od tej pory za zezwoleniem królowej wszystkie dworki, chcąc utrzymać swoją krasę, piły cudowną wodę i stawały się coraz piękniejsze. Wieść o właściwościach źródełka rozeszła się lotem błyskawicy po całym kraju, a sanockie panny dzień w dzień tęsknym okiem spoglądały na zamkowe wzgórze, gdzie w cieniu rozłożystych lip i kasztanów przechadzały się młode damy dworu, a wszystkie piękne jak malowane. -         To dzięki tej wodzie- mówiły zazdrosne mieszczki, szykując niecny podstęp. Dla zdobycia urody słono zapłaciły miejskim rzemieślnikom, którzy nocną porą Wstecz Dalej

- Każ, jaśnie pani wszystkich wychłostać!- Błagały królową damy dworu. doprowadzili zamkową wodę do miasta. Wnet koło kamienicy Hydzików poczęła płynąć cudowna woda. Co najprzedniejsze panny, z Wójtówną Agnieszką na czele, czerpały kubkami wodę, obmywając nią twarz. Rychło i tak już urodziwe sanockie panny stały się prawdziwymi bóstwami. Do wspaniałych kruczoczarnych włosów doszła różowość i białość lic, a każda z nich miała oczy jak szafiry. Wśród dworskich panien wybuchł popłoch. Co dzień bowiem dostrzegały, iż zapasy wody maleją, a tym samym więdnie ich uroda. Na czołach zaczęły pojawiać się zmarszczki, skóra traciła gładkość i stawała się szara jak ziemia na zamkowym wzgórzu. Jednocześnie do zamku doszły straszne wieści, iż cudowna woda przedostaje się do miasta i mieszczki się w niej kąpią. -         Każ, jaśnie pani wszystkich wychłostać!- Błagały królową damy dworu. Do lochów z nimi! Na stos niegodziwe! – Wołały jedna przez drugą. Królowa Bona kazała zwołać wszystkie dwórki, a kiedy pojawiły się w złości okrutnej, ujrzała ich przygarbione figury, pomarszczone twarze, wykrzywione w ustawicznym gniewie usta - Nic mi po was- powiedziała królowa stanowczo. – Brzydkie jesteście ze złości, a myć się można i w zwykłej wodzie-, po czym odwróciła się i rzekła: - Zawołać mi tu wszystkie panny z miasta. Na rozkaz królowej wnet zaroił się dziedziniec zamkowy od niezwykle Wstecz Dalej

urodziwych i strojnych w atłasy, aksamity i koronki mieszkanek Sanoka urodziwych i strojnych w atłasy, aksamity i koronki mieszkanek Sanoka. Wybór na dworki był niezwykle trudny. Ostatecznie dwanaście najpiękniejszych stało się służkami królowej. Wspaniałomyślna królowa nie zburzyła podziemnego źródełka, ale nakazała budować wodociągi, aby z cudownej wody mogły korzystać wszystkie dziewczyny i kobiety. Sanok w... Wstecz

METODA: wycieczka, obserwacja, symulacja. Poznajemy nasz region... Temat zajęć: Poznajemy nasz region. Rowerowa wycieczka rodzinna w poszukiwaniu śladów dawnej kultury materialnej i duchowej.  CELE: Poznawczy: zapoznanie się z zabytkami kultury materialnej i bogactwem kultury duchowej naszego regionu; Kształcący: kształcenie umiejętności prowadzenia obserwacji i nawiązywania kontaktów oraz redagowania zwięzłych i zrozumiałych wypowiedzi ustnych i pisemnych; Wychowawczy: wyrabianie poczucia odpowiedzialności za ochronę zabytków kultury materialnej i duchowej; METODA: wycieczka, obserwacja, symulacja. POMOCE DYDAKTYCZNE: kaseta magnetofonowa, film, szkicownik, farby lub kredki pastelowe, dawne stroje, sprzęty i narzędzia gospodarskie. TOK ZAJĘĆ: Spotkanie z przewodnikiem i animatorem kultury. Wstecz Dalej

Olchowe: cerkiew greckokatolicka z I połowy XIX wieku, Omówienie trasy rajdu z wyszczególnieniem ciekawych zabytków kultury materialnej i miejscowości o bogatej kulturze duchowej. Olchowe: cerkiew greckokatolicka z I połowy XIX wieku, Bykowce: dwór wzniesiony w I połowie XIX wieku, Załuż: zespół dworski z XIX wieku, Sobień: ruiny obronnego zamku Kmitów z XIV wieku, Manasterzec: cerkiew zbudowana początkiem XIX wieku, Lesko: zamek Kmitów z XVI wieku, Zagórz: kościół parafialny, cerkiew greckokatolicka, ruiny zespołu karmelickiego, 2. Wyjazd w trasę. Odwiedzanie poszczególnych miejscowości. Rozmowa z mieszkańcami. Wstecz Dalej

Fragment ( informacje przewodnika) Ilekroć przejeżdżam obok wzgórza Sobień zawsze przypominam sobie legendę opowiadaną przez mojego dziadka: „Kasztelan Kmita miał żonę niezwykłej urody, której strzegł zazdrośnie w sobieńskiej warowni. Jednakże piękna pani zapałała wielką miłością do młodego węgierskiego rycerza, często goszczącego w zamku. Przez dłuższy czas małżonek nie podejrzewał zdrady, kiedy się jednak o niej dowiedział, zamurował żywcem w podziemnych lochach występną małżonkę. Rycerz pośpieszył z pomocą. Zabrał zbrojną drużynę i ruszył na Sobień. Pod osłoną nocy zaatakował zamek. Zaskoczona załoga wkrótce uległa przemocy; napastnicy wyłamali bramę i wdarli się na dziedziniec. Ale w tym czasie piękna kasztelanowa już nie żyła. Z zemsty Węgrzy spalili zabudowania, ludzi kasztelana wzięli w niewolę. Od tego czasu w opustoszałych ruinach straszy. Nocami błąka się po murach zwiewna postać bohaterki nieszczęsnego romansu, pojawia się tam również duch kasztelana.   W dawnej bożnicy żydowskiej: spotkanie z ludźmi , których dzieciństwo i młodość przypadło na okres dwudziestolecia międzywojennego. Sugestie... Wstecz

TEMAT: Kallimach o Grzegorzu z Sanoka  Cele: W wyniku przeprowadzonej lekcji uczniowie potrafią: zaprezentować sylwetkę i życie Grzegorz z Sanoka, -         wskazać miejsca z nim związane w naszym mieście, -         czuć się emocjonalnie związanymi ze swoją małą ojczyzną – Sanokiem, -         wczuć się w rolę reportera – sami odkrywają prawdę o sanoczaninie, -         wzbogacać swój język o nowe wyrazy, wyrażenia i zwroty. Metody: heureza zajęć praktycznych, „ dywanik pomysłów”, Pomoce dydaktyczne: mapa historyczna - Państwo Jagiellonów w końcu XV wieku,mapka – plan miasta Sanoka – centrum ( odbite na ksero ), popiersie Grzegorz z Sanoka, karteczki do głosowania. Lekcji towarzyszyła wystawka, na której znalazły się następujące eksponaty: -         portret Grzegorz z Sanoka, Wstecz Dalej

- chusta z jego wizerunkiem, Rocznik sanocki z 1980 roku poświęcony w całości Grzegorzowi – wydanie jubileuszowe, -         zaproszenie na odsłonięcie pomnika wielkiego humanisty, -         medal okolicznościowy, -         exlibrisy Biblioteki Miejskiej, -         książka biograficzna „ Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka arcybiskupa lwowskiego” – Filip Buonaccorsi Kallimach. TOK LEKCJI 1.      Wprowadzenie: nawiązanie do epoki i idei humanistycznych, krótka informacja przygotowana przez ucznia o Kallimachu. 2.      Część właściwa: -         Uczeń w roli reportera Uczniowie do lekcji przygotowują się wcześniej. Korzystają z „ Życia i obyczajów Grzegorz z Sanoka arcybiskupa lwowskiego „ – Filipa Buonaccorisi Kallimacha Wstecz Dalej

( książka udostępniona przez nauczyciela ). Odpowiadają według planu: -         Dzieciństwo – młodość – nauka. -         U kasztelana Tarnowskiego. Probostwo w Wieliczce. -         Z królem Władysławem Warneńczykiem na Węgrzech. -         U Jana Gary. -         Powrót do ojczyzny. -         Arcybiskup lwowski. -         W Dunajewie. W czasie odpowiedzi uczniowie podchodzą do mapy wskazując miejsca pobytu Grzegorz z Sanoka. To samo wykonują na swoich mapkach, skserowanych przez nauczyciela. Wstecz Dalej

Ślady Grzegorza w kulturze naszego miasta, Uczniowie wymieniają znane im miejsca, zaznaczając niektóre na skserowanej mapce Sanoka: -         nazwa ulicy, -         pomnik spiżowy – dzieło znanego rzeźbiarza wywodzącego się z Ziemi Sanockiej, Mariana Koniecznego, -         Biblioteka Miejska im. Grzegorza z Sanoka, -         tablica pamiątkowa z 1980 roku – Muzeum Historyczne, -         tablica pamiątkowa w Zespole Szkół Mechanicznych, -         exlibris wg. projektu T. M. Turkowskiego, -         exlibris ZSM, -         medale pamiątkowe np. wg. projektu Z. Osenkowskiego, -         okolicznościowa kartka pocztowa. Wstecz Dalej

Uczniowie użyli następujących określeń: Podsumowanie: Uczniowie pracują w czterech grupach. Każda otrzymała arkusz papieru, na środku znajduje się odbite na ksero popiersie Grzegorza. Zadaniem uczniów jest określenie, kim był bohater dzisiejszej lekcji. Po stworzeniu plakatów zawieszono je na tablicy i odbyło się głosowanie ( karteczki przygotowane wcześniej ), który najtrafniej określił. Uczniowie użyli następujących określeń: -         człowiek o wielkim rozumie i wielkim sercu, -         arcybiskup lwowski, -         miłośnik poezji i muzyki, -         wychowawca synów kasztelana Tarnowskiego, -         dobroczyńca Kallimacha, -         dobry mówca, Wstecz Dalej

- propagator idei humanizmu, -         założyciel Dunajewa, -         propagator idei humanizmu, -         przedstawiciel myśli renesansowej w Polsce, -         opiekun i spowiednik króla Władysława Warneńczyka, -         proboszcz Wieliczki. Praca domowa: Moje spotkanie z Grzegorzem z Sanoka – wywiad dla Tygodnika Sanockiego Sugestie... Wstecz

Po lekcji uczeń powinien umieć: TEMAT: Lokacja miasta na prawie niemieckim ( magdeburskim) na przykładzie Sanoka. Cele: Po lekcji uczeń powinien umieć: -         wyjaśnić, co to jest lokacja i jak ona przebiegała, -         określić korzyści, jakie lokacja dawała wójtowi i pozostałym mieszkańcom, a także księciu, - podać, kto i w którym roku nadał Sanokowi prawo niemieckie -         wyjaśnić, jakie znaczenie dla dziejów miasta Sanoka miał dokument z 1339 r. (w praktyce Sanok stał się od czasów Kazimierza Wielkiego miastem królewskim). Metody: Krótki wykład, praca z książką, praca z tekstem źródłowym, ćwiczenia z mapą. Pomoce dydaktyczne; Podręcznik, materiały pomocnicze nr. 1-4, mapki, Wstecz Dalej

Nowe pojęcia: Lokacja, prawo niemieckie ( magdeburskie ), zasadźca, wolnizna, czynsz, dokument lokacyjny, wójt, sołtys. Wprowadzenie: Rozpoczynając lekcję nauczyciel przypomina uczniom, że na lekcjach historii uczyli się o życiu mieszkańców Polski we wczesnym średniowieczu. Ludzie zamieszkiwali w grodach i osadach służebnych. Duże zmiany w życiu ludzi nastąpiły od XII wieku . Stulecie to przyniosło zasiedlenie nieużytków oraz ziem opuszczonych w wyniku najazdów i wojen. Wtedy to książęta, którzy byli właścicielami ziemi sprowadzali chętnych osadników, aby zagospodarowali te tereny. Oczywiście przybysze osiadli w nowych miejscach otrzymywali lepsze warunki życia, w tym celu, by chętnie przenosili się na nowe siedziby. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że celem lekcji jest poznanie przebiegu zakładania miasta na nowych zasadach na przykładzie Sanoka, zapisując jednocześnie temat na tablicy. Wstecz Dalej

2. . Uczniowie zapisują znaczenie pojęć: Rozwinięcie tematu: 1. Nauczyciel wyjaśnia znaczenie nowych pojęć, które znalazły się w temacie lekcji: lokacja, prawo magdeburskie. 2. . Uczniowie zapisują znaczenie pojęć: lokacja - zakładanie miast lub wsi na nowych zasadach, które dają mieszkańcom prawo niemieckie (magdeburskie) - sposób zakładania miasta przyjęty na wzór Magdeburga w Niemczech 3. Nauczyciel rozdaje uczniom materiał Nr l, polecając, aby wkleili go do zeszytu. Następnie objaśnia przebieg lokacji, posługując się materiałem nr 1. 4. Uczniowie zapisują znaczenie nowych pojęć: zasadźca - przedstawiciel nowych mieszkańców miasta lub wsi wolnizna - lata zwolnienia mieszkańców od czynsz . czynsz - opłata płacona księciu przez mieszkańców miasta (wsi ) b Wstecz Dalej

- prawach i obowiązkach wójta Bartka z Sandomierza 5. Nauczyciel przypomina, że najstarsza zapisana wiadomość o Sanoku pochodzi z 1150 roku. W XIII wieku gród Sanok był bardzo ważnym ośrodkiem władzy książęcej na pograniczu polsko-rusko-węgierskim. Aby zapewnić opiekę książęcą dla mieszkańców Sanoka, książę halicki Jerzy II Trojdenowicz nadał prawa lokowanego miasta Sanokowi 20 stycznia 1339 roku. Z tego dnia pochodzi dokument wydany przez księcia dla wójta sanockiego. Sanok nie został założony w 1339 roku, lecz wtedy stał się miastem, otrzymał prawa miejskie. Przedstawicielem mieszkańców miasta był wójt (na wsi nazywał się on sołtysem). Zwykle zasadźca otrzymywała urząd wójta. 6. Nauczyciel rozdaje uczniom materiał Nr 2, z poleceniem wklejenia w zeszycie. Potem nauczyciel odczytuje treść przywileju dla Bartka z Sandomierza, wójta sanockiego (materiał Nr 2) i zadaje polecenie, aby uczniowie podzielili się na 3 zespoły, które odnajdą informacje o: - prawach i obowiązkach księcia Jerzego - prawach i obowiązkach wójta Bartka z Sandomierza Wstecz Dalej

Wykorzystano w przygotowaniu lekcji następujące źródła: - prawach i obowiązkach pozostałych mieszkańców. Po wykonaniu polecenia przedstawiciele zespołów przedstawiają wyniki swojej pracy. Nauczyciel pyta: Dla kogo było korzystne lokowanie miasta na prawie niemieckim? Wspólnie z uczniami ustala odpowiedź. Zakończenie lekcji: 1. Nauczyciel informuje, że wydanie tego dokumentu w 1339 roku umożliwiło rozwój Sanoka, zwłaszcza za rządów Kazimierza Wielkiego. Następnie nauczyciel rozdaje uczniom materiał Nr 3, polecając wkleić w zeszycie (mapkę przygotują wcześniej chętni uczniowie).Nauczyciel objaśnia mapkę. 2. Nauczyciel poleca materiał Nr 4 jako zadanie domowe. Na koniec zwięźle podsumowuje lekcję (np. w formie pytań sprawdzających ). Wykorzystano w przygotowaniu lekcji następujące źródła: Wstecz Dalej

a) Przywilej lokacyjny miasta Sanoka z 1339 roku. b)      Plan miasta Sanoka. c)      Kiryk F. Zarys dziejów powiatu sanockiego. W: Ziemia Sanocka Materiał nr.1 Książę zachęca osadników do osiedlania się w jego księstwie Przyjazd zasadźmy Książę i zasadźca podpisują dokument lokacyjny Przejeżdżają osadnicy z rodzicami i dobytkiem Wytyczenie obszaru miasta Lata wolnizny dla nowych mieszkańców miasta Rządy wójta w mieście, a sołtysa na wsi Wstecz Dalej

Materiał nr 2 „W imię Pańskie amen. (...) My Jerzy, z łaski Bożej książę i dziedzic królestwa Rusi, będąc w pełni zdrowym na ciele i umyśle, z dobrej i nieprzymuszonej woli, daliśmy i nadaliśmy wiernemu naszemu słudze Bartkowi z Sandomierza wójtostwo w Sanoku, naszym mieście, leżącym nad rzeką, która zwie się San(„.) w prawie niemieckim, to jest w prawie magdeburskim. (...) Z zasądzonych kar pieniężnych (osadnicy) mają odstępować nam zgodnie z prawem dwa denary: trzeci zaś denar będzie przypadał owemu Bartkowi, jego potomkom i dziedzicom. Następnie nadaliśmy w dziedziczne posiadanie (...) Bartkowi, jego dzieciom (...) plac targowy z przyległym obszarem w owym mieście Sanoku, aby mogli na nim budować (...) ratusz, budy targowe i rozmaite kramy kupieckie - a mianowicie: sukiennicze, jatki, szewskie, rybne - i obracać je na własną korzyść. Podobnie nadaliśmy i przyznaliśmy temuż Bartkowi i jego potomkom pomieszczenia krawieckie i łaźnie(...), szósty łan z dochodami z pól wykarczowanych(...), łąk, pastwisk, ról(...), lasów i krzewin, z polowań na wszelkiego zwierza, z chwytania rozmaitego ptactwa(...). Mieszkańcy zaś i czynszownicy przebywający w samym Sanoku, bądź osiedli poza miastem, którzy uprawiają pozostałe łany(...) będą zobowiązani po upływie 15 lat wolnizny do zapłacenia z każdego łanu 16 groszy rocznego czynszu. Wstecz Dalej

Z posiadłości zaś leżących w pobliżu miasta będzie należał do Bartka i jego potomstwa co trzeci denar. Ponadto rzeczonemu Bartkowi i jego potomstwu nadaliśmy i przekazaliśmy rzekę Sanok i młyn znajdujący się w Trepczy, ze wszystkimi dochodami, które mogliby czerpać z młynów, stawów, połowów ryb w rzekach z zagrodami(...). Ponadto chcemy (...) żaden z (...), ażeby naszych urzędników..) nie wymierzał sprawiedliwości i niczego nie nakazywał wbrew woli wspomnianego Bartka, jego spadkobierców i prawych następców. Działo się to we Włodzimierzu, a świadkami byli tacy prawi i dostojni mężowie, jak: Jan zwany Lacta, Wojciech wójt z Bochni, Bartłomiej wójt z Warszawy, Jan syn Brunona, Leon z Żywca. Dań w roku Pańskim 1339, w dniu świętych Fabiana i Sebastiana". Wstecz Dalej

Materiał Nr 3 Wstecz Dalej

Materiał nr 4 Korzystając z tekstu podręcznika oraz tekstu źródłowego, napisz jakie korzyści z lokacji na prawie magdeburskim miał: Książę Wójt lub sołtys Pozostali mieszkańcy Sugestie... Wstecz

TEMAT: Jak szlachta sanocka sejmikowała? CELE: Po lekcji uczeń powinien umieć: -         wyjaśnić jakie odbywały się sejmiki ziemskie, -         podać, jakie sprawy były omawiane na sejmikach ziemskich, -         określić, gdzie odbywał się sejmik dla szlachty Ziemi Sanockiej, -      podać, w jakim województwie znajdowała się Ziemia Sanocka – wyjaśnić nowe pojęcia, -         napisać protest, uchwałę, propozycję METODY: Praca z podręcznikiem, pogadanka, praca w grupach, SRODKI DYDAKTYCZNE: Teksty uniwersału ( materiał nr 1 ), - mapka ( materiał nr 2 ), - materiały do pracy sześciu zespołów ( materiał nr 4 – 9 ) – tekst do uzupełnienia ( materiał nr 11 ). Wstecz Dalej

WPROWADZENIE ROZWINIĘCIE TEMATU POJĘCIA: Województwo, ziemia, uniwersał, instrukcje sejmikowe, lauda sejmikowe. WPROWADZENIE Nauczyciel rozpoczyna lekcję, czytając tekst nr 1 ( podobne otrzymują także wszyscy uczniowie ). Po odczytaniu pyta uczniów: Do kogo i w jakim celu zostało skierowane rozporządzenie króla Zygmunta Augusta? Następnie wyjaśnia uczniom, że celem lekcji będzie zapoznanie się z przebiegiem sejmiku wojewódzkiego oraz ze sprawami, które na nim podejmowali przedstawiciele szlachty sanockiej. ROZWINIĘCIE TEMATU 1.Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na 34 województwa, ziemie, księstwa. Podział ten nie był jednolity. Zwykle województwo dzieliło się na ziemie lub powiaty. Urzędnikiem reprezentującym władze był w województwie wojewoda, zaś na terenie ziemi starosta. Jednym z województw tamtej doby było województwo ruskie leżące w południowej części Rzeczypospolitej. Miastem stołecznym woj. ruskiego był Lwów. W skład woj. ruskiego wchodziło 5 ziem tj. lwowska, przemyska, sanocka, halicka i chełmska. Wstecz Dalej

Znane jest już, że, że zwołanie sejmu walnego poprzedzały zjazdy szlachty z poszczególnych ziem, zwane sejmikami.Na taki sejmik udawała się też szlachta Ziemi Sanockiej. W Rzeczypospolitej przedrozbiorowej odbywało się 69 sejmików: 44 koronne, 24 litewskie, oraz 1 inflancki. Szlachta Ziemi Sanockiej nie miała odrębnego sejmiku, lecz obradowała wspólnie ze szlachtą ziemi lwowskiej i przemyskiej w Wiszni, niedużym miasteczku leżącym pomiędzy Lwowem a Przemyślem. 2. Nauczyciel rozdaje uczniom materiał nr 2 ( mapka – wkleić ) i poleca, aby podkreślić nazwy miast , z których szlachta zjeżdżała się do Wiszni. 3. Nauczyciel prosi uczniów, aby wyobrazili sobie, że są szlachtą Ziemi Sanockiej, która bierze udział w sejmiku w Wiszni. Ponieważ poszczególni szlachcice udawali się na sejmiki, aby zaprezentować najbliższe im sprawy, zatem uczniowie spróbują wczuć się w role poszczególnych szlachciców. Nauczyciel dzieli klasę na 6 zespołów. Każdy z nich otrzymuje materiał źródłowy, który należy przeanalizować oraz w zespole ułożyć zwięzłą petycję, wniosek, propozycję w danej sprawie. Tekst ma być zapisany i odczytany. Otrzymują na wykonanie zadania 5 minut. Zespoły pracują odpowiednio z materiałami nr 4, 5, 6, 7, 8, 9, ( każdy zespół Wstecz Dalej

otrzymuje jeden tekst ). 4. Nauczyciel prosi o odczytanie prac przygotowanych przez poszczególne zespoły. Następnie zadaje pytania: Jakie sprawy były rozważane na sejmiku w Wiszni? Jakie sposoby tworzenia prawa istniały w XVI _ XVII wieku? Następnie wspólnie ustalają, że sejmik poruszał zarówno sprawy polityczne jak i społeczne, gospodarcze, religijne, finansowe. 5. Nauczyciel poleca uczniom przepisanie materiału nr 10, który umieszcza na planszy w czytelnym miejscu. PODSUMOWANIE 1.      Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi materiał nr 11 do samodzielnego uzupełnienia. Po napisaniu w zeszycie jeden z uczniów odczytuje tekst notatki. Nauczyciel poleca napisanie zadania domowego na temat: Którą z przedstawionych na sejmiku spraw uważasz za najważniejszą i dlaczego? Na koniec nauczyciel może wykorzystać materiał nr 12 Wstecz Dalej

H. Samsonowicz, Historia Polski do 1975 roku. Warszawa 1985 BIBLIOGRAFIA H. Samsonowicz, Historia Polski do 1975 roku. Warszawa 1985 M. Borucki, Sejmy i sejmiki szlacheckie. J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986. H. Wisner, Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski okresu przedrozbiorowego. Wyboru F. Kiryk, Zarys dziejów powiatu sanockiego [w] Ziemia Sanocka. M. Orłowicz, Ziemia Sanocka Wyd. 1932r.dokonał J. Półćwiartek. A.Fastnach, Słownik historyczno- geograficzny Ziemi Sanockiej Rzeszów 1991 Atlas historyczny Polski. Wstecz Dalej

Materiał Nr l Uniwersał królewski MATERIAŁY: Materiał Nr l Uniwersał królewski „Zygmunt August, z Bożej łaski król polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki etc. wszem wobec i każdemu z osobna, komu o tym wiedzieć należy, osobliwie jednak przewielebnym w Bogu, jaśnie wielmożnym urodzonym senatorom, dygnitarzom, urzędnikom i całemu rycerstwu ziemi lwowskiej, przemyskiej i sanockiej do województwa ruskiego należących, przy ofiarowaniu łaski naszej do wiadomości podajemy. Z powinności i miłości naszej ku Rzeczypospolitej, chcąc tak wielkim a nieodkładnym potrzebom jej dogodzić i niebezpieczeństwom zabieżeć, składamy w Imię Pańskie sejm walny sześćniedzielny w Piotrkowie na dzień 27 miesiąca lutego w roku teraźniejszym. Tedy polecamy, aby na sejmiku całe rycerstwo ziemi lwowskiej, przemyskiej i sanockiej posły stateczne, dobre i mądre na sejm walny obrało. Uniwersał nasz, żeby, czym prędzej wszystkich dojść mógł, po grodach, parafiach i miejscach zwyczajnych publikować zalecamy. A dla lepszej wiary ręką własną podpisawszy się, pieczęć wielką przycisnąć rozkazaliśmy". Wstecz Dalej

Materiał Nr 2 Mapa: Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVI wieku. Zob Materiał Nr 2 Mapa: Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVI wieku. Zob. ilustracja Materiał Nr 3 Uniwersał królewski, (czyli rozporządzenie) wzywający posłów z poszczególnych ziem na sejm, był rozsyłany 6 tygodni przed przewidywanym otwarciem sejmu walnego, aby mógł dotrzeć do odległych stron kraju. W oznaczonym czasie zjeżdżała się szlachta do miast i miasteczek sejmikowych. Zatem szlachta Ziemi Sanockiej udawała się też do Wiszni (zwanej też Sądową Wisznią) na sejmik ziemski. Najważniejszą sprawą był wybór posłów na sejm walny. Miejscem obrad sejmiku był zwyczajowo kościół lub cmentarz obok kościoła (gdy szlachta nieodpowiednio zachowywała się w świątyni). Obrady najczęściej trwały jeden dzień. Rozpoczynał je zwykle najwyższy rangą obecny tam urzędnik, na przykład wojewoda ruski. Potem obecni wybierali marszałka sejmikowego zwanego też dyrektorem koła sejmikowego, by on kierował obradami i dbał o porządek podczas sejmiku. Marszałkiem sejmikowym mógł być wybrany każdy szlachcic, posiadający majątek. Wstecz Dalej

RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW W XVI wieku. II. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVI wieku Wstecz Dalej

Marszałek miał do pomocy asesorów Marszałek miał do pomocy asesorów. Po złożeniu przysięgi przez marszałka, że będzie uczciwie sprawował swój honorowy urząd, rozpoczynały się właściwie obrady. Obecni na sejmiku wygłaszali przemówienia, składali wnioski, petycje, domagali się nowych ustaw, a przede wszystkim wybierali posłów na sejm walny. Pojawił się zwyczaj, że nowi posłowie otrzymywali wtedy specjalne wskazówki od sejmiku, jak mają postępować na sejmie. Były to instrukcje sejmikowe. Na końcu spisywano uchwały podjęte na sejmiku, które miały obowiązywać całą szlachtę z danej ziemi, a nie musiał ich zatwierdzać król. Nazywały się takie uchwały - laudami. Materiał Nr 4 Wiek XV i pierwszą połowę XVI w. uznaje się za szczególnie pomyślne w dziejach Sanoka. Miasto cieszyło się opieką królów z dynastii Jagiellonów, którzy wydali dla swojego królewskiego miasta Sanoka liczne przywileje. Słynne były sanockie jarmarki. Kupcy z Sanoka handlowali z miastami węgierskimi. O pomyślności mieszczan sanockich i popieraniu przez nich nauki, niech świadczy fakt, że do połowy XVI wieku ponad 30 synów mieszczan sanockich podjęło naukę na uniwersytecie w Krakowie. Oto jednak w 1566 roku Sanok spotkało wielkie nieszczęście. Wybuchł wielki pożar, Wstecz Dalej

który prawie całkowicie zniszczył miasto który prawie całkowicie zniszczył miasto. Ocalał tylko klasztor 00 Franciszkanów, zamek i 5 domów. Polecenie: Ułóżcie prośbę mieszczan sanockich skierowaną do sejmiku w Wiszni o pomoc materialną w podniesieniu Sanoka z ruin z powodu pożaru. Materiał Nr 5 Południowe obszary Rzeczpospolitej narażone były na niebezpieczeństwo obcych najazdów, zarówno tatarskich, tureckich, siedmiogrodzkich. W 1624 roku Tatarzy dotarli do terenów położonych w zachodniej części Ziemi Sanockiej, paląc i niszcząc wiele miasteczek i wsi. Te niszczące najazdy były możliwe dlatego, że Rzeczpospolita nie miała dostatecznej liczby wojska do obrony, jej zamki i miasta były słabo zabezpieczone, a ponadto było ich zbyt mało. Życie i mienie szlachty i chłopów oraz mieszczan było stale zagrożone. Godzili się nawet na płacenie podatku na cele obrony kraju i swego domu. Polecenie: Ułóżcie wezwanie skierowane do sejmiku i posłów, aby sprawy obrony granicy południowej przedstawiali na sejmie walnym. Wstecz Dalej

Materiał Nr 6 W końcu XVI wieku w Ziemi Sanockiej ustalono pańszczyznę na 3 dni w tygodniu z łanowego gospodarstwa. Jednak niektórzy dziedzice zmuszali chłopów pańszczyźnianych do większej pańszczyzny. Tak było, np. w Prusieku czy Sieniawie. Chłopi musieli także dostarczać podwody (np. wozy po wino na Węgry), zbierać grzyby i jagody, pilnować dworu. Szlachcicowi płacili też podymne (czyli podatek od każdej chaty). Chłopi, którzy mieszkali w folwarkach królewskich mieli obowiązek dawania noclegu i jedzenia wojsku, które pojawiło się w okolicy. Chłopi oddawali też „dziesięcinę" duchownym. Wszystkie te obowiązki powodowały, że chłopi pańszczyźniani uciekali z folwarków. Chronili się w majątku bardziej litościwego szlachcica, albo uciekali daleko na ziemie słabo zaludnione (np. Ukrainę). Często uciskani chłopi skarżyli się u króla na swój los. Polecenie: Jako szlachcice zaproponujcie ułożenie uchwały, która | określi, w jaki sposób należy karać chłopów nawołujących do ucieczki folwarku. Materiał Nr 7 Obszar Ziemi Sanockiej był bardzo zróżnicowany pod względem własności ziemi; były tu zarówno majątki szlacheckie, kościelne jak królewskie. Wstecz Dalej

Na górskich obszarach, niezbyt urodzajnych istniały tzw Na górskich obszarach, niezbyt urodzajnych istniały tzw.:"wsie wołoskie". Ich mieszkańcy byli przeważnie pasterzami, często też zbójowali przy szlakach kupieckich. Na czele takiej wsi stał kniaź. Posiadał on władzę sądzenia, był najbogatszy, bo posiadał zwykle więcej ziemi, karczmę, młyn, pobierał różne opłaty, z których część pozostawiał sobie. Mieszkańcy wsi „wołoskich" byli bardziej wolni, niż chłopi pańszczyźniani w innych wsiach, ponieważ żyli z dala od swego pana, - trudno dostępnych górach. Polecenie: Wyobraźcie sobie, że jesteście szlachcicami, właścicielami wsi „wołoskiej". Ułóżcie propozycję, aby sejmik w Wiszni ograniczył prawa mieszkańców wsi „wołoskiej". Materiał Nr 8 W Ziemi Sanockiej reformacja miała także swoich zwolenników, zwłaszcza wśród szlachty. W wielu miasteczkach, zwłaszcza prywatnych, kościoły katolickie zamieniano na protestanckie zbory. Czynili tak właściciele tych miasteczek, którzy przechodzili na wyznanie protestanckie. W XVI wieku miasto Rymanów w Ziemi Sanockiej należało do rodziny Sienieńskich. Bracia Zbigniew i Jan Sienieńscy w 1565 roku zamienili kościół w Rymanowie na zbór kalwiński. Wstecz Dalej

Nie zgodził się z tą decyzją dotychczasowy proboszcz i skierował sprawę do sądu. Sąd kościelny zażądał od Sienieńskich zwrotu kościoła oraz zapłaty należnej dziesięciny dla Kościoła. Polecenie: Napiszcie, w jaki sposób mógłby bronić swoich praw na sejmiku w Wiszni proboszcz rymanowski, a w jaki sposób - bracia Sienieńscy. Materiał Nr 9 W XVI wieku toczyła się walka polityczna pomiędzy możnymi rodami, a średniozamożną szlachtą o wpływy na sprawy państwowe. Ponieważ przedstawiciele możnych rodów bogacili się bardzo, obejmując po kilka urzędów państwowych równocześnie, szlachta domagała się, aby jedna osoba nie mogła piastować kilku ważnych urzędów jednocześnie. Zdarzało się to bowiem często. W 1556 roku kasztelan Mikołaj Spytek Ligęza przybył na sejmik do Wiszni z nadzieją na wybór na posła na sejm walny. Był równocześnie senatorem. Podczas sejmiku został wybrany posłem na sejm. Pomogli mu w tym zbrojni jego ludzie. Część zgromadzonej na sejmiku w Wiszni szlachty, wraz z wojewodą ruskim Janem Herburtem, złożyła protest w sejmie walnym na poczynania kasztelana. ' Polecenie: Ułóżcie protest w imieniu wojewody Herburta i jego? zwolenników przeciw postępowaniu kasztelana Spytka Ligęzy. Wstecz Dalej

Materiał Nr 11 (każdy uczeń otrzymuje) PLANSZA uniwersał - rozporządzenie króla o terminie i temacie obrad sejmu walnego instrukcje -wskazówki dawane przez sejmik posłom na sejm walny, jak mają postępować lauda sejmikowe - końcowe uchwały sejmiku, które obowiązywały dla danego terenu i nie wymagały zatwierdzenia przez króla Materiał Nr 11 (każdy uczeń otrzymuje) Wezwanie na sejmik zawierał............ królewski. Szlachta Ziemi Sanockiej zbierała się w ............... wraz ze szlachtą ziemi .......... i ziemi ............. Sejmik w Wiszni rozpatrywał sprawy polityczne, .................... i ........... Wybierano na sejmikach ............... którzy udawali się na sejm............ Posłom wręczano......... sejmikowe. Na koniec spisywano uchwały sejmikowe zwane .................. Wstecz Dalej

Materiał Nr 12 Jesteście na pewno ciekawi, jak dalej mogłyby potoczyć się losy waszych protestów i propozycji. Nie sprawi kłopotu sprawdzenie w źródłach historycznych, jak to było w rzeczywistości. Prośba mieszczan o pomoc w odbudowie miasta Sanoka po pożarze w 1566 przyniosła skutek po 50 latach. Sejmik w Wiszni radził w 1606 roku nad stanem miasta i postanowił zwolnić mieszkańców na jakiś czas z płacenia podatków. Szlachta Ziemi Sanockiej wobec zagrożenia obcymi najazdami, ogłaszała na sejmiku uchwały o dodatkowych podatkach na obronę. Tak było, np. w 1503 roku. Wobec zwiększającej się liczby ucieczek chłopów pańszczyźnianych z folwarku, sejm w 1592 roku postanowił, „aby zbiegłych poddanych, nikt do swoich dóbr nie przyjmował". Od XVI wieku na wsie „wołoskie" szlachta nakłada coraz to większe obowiązki, tak że w XVIII wieku ludność w tych wsiach niczym nie różniła się od chłopów pańszczyźnianych. W 1573 roku w akcie Konfederacji Warszawskiej szlachta przyjęła „wieczysty pokój między różniącymi się w wierze", co miało przeszkodzić wojnom religijnym. Wstecz Dalej

Na sejmie piotrkowskim 1562-1563 roku przyjęto zasadę nie łączenia w jednym ręku stanowisk państwowych. Jedynym wyjątkiem były urzędy kasztelana krakowskiego i wojewody krakowskiego, które mógł piastować jeden dostojnik. Sugestie... Wstecz

Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien: TEMAT: Sanoczanie powinni być dumni, że w ich mieście mieszka J. Szuber.   CELE: Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien: -         zapoznać się z sylwetką zasłużonej osoby dla regionu i kraju, -         umieć korzystać ze środków masowego przekazu, -         zainteresować się kulturą własnego regionu i jej wkładem w kulturę narodową, METODY: Praca w grupach, rozmowa nauczająca. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Gazeta z artykułami o poecie, ilustracje dla grup, artykuły prasowe, Grupa I: „ Gazeta Wyborcza” 1999 nr 43, s. 20-21 (fragmenty), artykuł pt. „Muszę, więc jestem”. Grupa II: „Tygodnik Sanocki”, 29 stycznia 1999, s. 1,artykuł pt. „Laury dla poety”. Wstecz Dalej

„mała ojczyzna”, regionalizm, patriotyzm lokalny, TOK LEKCJI Grupa III: „Tygodnik Sanocki”, 5 lutego 1999, s. 9, artykuł pt. „Szukając własnej dykcji i formy”. Grupa IV: „Nowe Książki”, kwiecień 1999, s. 7-9 (fragmenty), artykuł pt. „Przez te wszystkie lata minione-, kim byłem”? POJĘCIA: „mała ojczyzna”, regionalizm, patriotyzm lokalny, TOK LEKCJI Wprowadzenie: -         przedstawienie uczniom celów lekcji, -         wstępna rozmowa na temat ścieżki edukacyjnej regionalnej, -         przedstawienie najważniejszych informacji o poecie, -         rozdanie materiałów i objaśnienie sposobu pracy w grupach, -         rozpoczęcie pracy, przeczytanie informacji. Wstecz Dalej

Część właściwa: Wszyscy czytają tekst ze zrozumieniem, wyselekcjonowując jednocześnie fragmenty potrzebne do opracowania materiałów, zgodnie z instrukcją. Następnie przekazują informację w postaci notatki, uzasadniają swoje opinie, wyciągając obiektywne wnioski Przykład notatki: Janusz Szuber (ur. 1848r.)- poeta mieszkający i tworzący w Sanoku. W czasie studiów, na Uniwersytecie Warszawskim, zapadł na ciężką chorobę, która spowodowała, że porusza się na wózku inwalidzkim. Jego twórczość jest ściśle związana z sanocką ojczyzną. Jest osobą znaną i cenioną w naszym mieście. Jest laureatem Nagrody Fundacji Kultury 1999r. za tom poezji „O chłopcu mieszającym powidła”. Wiersze te zostały docenione przez Z. Huberta, Cz. Miłosza i S. Barańczaka. Autor serdecznie podziękował za nagrodę w liście opublikowanym w „Tygodniku Sanockim”. Poeta nie publikował swoich utworów przez 30 lat. Teraz wydał kolejny tom pt. Biedronka w śniegu” Wstecz Dalej

Nauczyciel zadaje pytania: Podsumowanie: Nauczyciel zadaje pytania: -      Czy podoba się Wam taki sposób prezentacji sylwetki (porównanie z referatem, konferencją prasową)? -         Co szczególnie zainteresowało Was w tej postaci? Czy zgadzacie się ze stwierdzeniem zawartym w temacie? ZADANIE: 1. Sumując wiedzę o swojej „małej ojczyźnie” zdobytą na różnych przedmiotach napisz, dlaczego możesz być dumny z bycia sanoczaninem? 2. Wybierz z prasy lokalnej informacje o wydarzeniach kulturalnych w Sanoku i napisz, co cię zainteresowało? Instrukcje dla grup: Przeczytajcie uważnie tekst i przygotujcie informacje, które zaprezentujecie w klasie .Zwróćcie uwagę na następujące elementy:     Wstecz Dalej

W jakiej gazecie i kiedy ukazał się tekst? Co Was zaciekawiło w tym tekście, co chcielibyście zanotować w zeszycie? Grupa I: Jaką nagrodę zdobył J. Szuber i jaki tytuł nosi nagrodzony tom poezji? Co działo się z wcześniej wydanymi jego tomami? Czy poeta jest znany i ceniony w Sanoku? Czego dowiedzieliście się o jego chorobie? Czy jego twórczość jest związana z Sanokiem? GRUPA II: ·        O jakim wydarzeniu jest tu mowa? ·        Gdzie się ono odbyło? ·        Jacy znani polscy poeci docenili twórczość J. Szubera? ·        Kto uczestniczył w uroczystości? ·        Czym się ona zakończyła? Wstecz Dalej

· Jakie miasta są mu bliskie? Grupa III: ·        Kto jest autorem? ·        Za co dziękuje? ·        Jakie miasta są mu bliskie? ·        Co autor mówi o swych pierwszych wydanych utworach? Grupa IV: ·        Kto rozmawia z poetą? ·        Co J.Szuber mówi o początkach swojej twórczości? ·        Co o chorobie? ·        Z jakiej rodziny pochodzi? ·        Jaką anegdotę przetacza o wuju pisarzu? ·        Jak powstają jego wiersze? ·        Jakie ma plany? Sugestie... Wstecz

Twórcy kultury Ziemi Sanockiej dawniej i dziś ( w ujęciu chronologicznym)   Ziemia Sanocka i całe Bieszczady stanowiły od wieków natchnienie dla pisarzy, poetów, przyciągały ludzi sztuki, naukowców, ludzi poszukujących spokoju z dala od wielkich miast. Z Chyrowa przez Lesko do Cisnej podróżował Aleksander Fredro, a opis tej wyprawy zawarł w pamiętniku „Trzy po trzy”. Opodal Soliny, w Bóbrce, mieszkał i tworzył Józef Bliźiński, w Olchowej prowadził badania naukowe prof. Wiktor Schmm. Przybywali w tym regionie między innymi Seweryn Goszczyński i Jerzy Bułharyn, gromadził bieszczadzkie legendy Jan Kanty Podolecki, pisał wiersz January Poźniak. Sanockie, przeszedł wzdłuż i wszerz wybitny etnograf Oskar Kolberg. Jeszcze wielu twórców kultury jest nieznanych - anonimowych lub zapomnianych. A to dzięki nim przetrwaliśmy najtrudniejsze chwile zachowując swoją tradycję a także poczucie godności narodowej. Przedstawiamy zatem poniżej przegląd dokonań ludzi pochodzących z Ziemi Sanockiej, Wstecz Dalej

o których pamięć powinna przetrwać. 1.      Marcus – rektor szkoły parafialnej, jednej z najstarszych w Małopolsce, która powstać mogła jeszcze za czasów Kazimierza Wielkiego. 2.      Jakub – rektor szkoły parafialnej i pisarz miejski z XV w. 3.      Jan z Wielunia – magister artystów i bakałarz teologii. 4.      Jan z Sanoka – notariusz publiczny biskupa krakowskiego. 5.      Grzegorz z Sanoka – profesor, wybitny humanista i polityk, jeden z pierwszych sławnych myślicieli okresu Odrodzenia. Studiował na Akademii Krakowskiej z Janem Długoszem. Według relacji Kallimacha, był człowiekiem bardzo aktywnym, dobrym gospodarzem, budowniczym fortyfikacji, organizatorem życia kulturalnego, poetą i człowiekiem rozmiłowanym w muzyce. Przytacza również wielką myśl Grzegorz, że „od decyzji ludzi zależą losy świata” i inną, że „swoimi czynami i pracami trzeba być użytecznym dla ludzi żyjących w społeczeństwie”. Jan Grodek – na początku XVI w. studiując w Akademii Krakowskiej zostaje bakałarzem, następnie mistrzem nauk wyzwolonych. Temu znakomitemu profesorowi, prawnikowi i człowiekowi niezwykłych zalet umysłu Akademia 9 razy powierzała najwyższą godność rektora uczelni. Jan Grodek pamiętał o swoim rodzinnym mieście, o czy świadczy testamentowy w wysokości 100 dukatów na odnowienie bursy w Wstecz Dalej

Krakowie, czyniąc zastrzeżenie, by przy rozdziale mieszkań uwzględniano w pierwszej kolejności studentów z Sanoka. 2.      Mikołaj Wechter – pochodzący z Rymanowa, znany krakowski XVI-wieczny księgarz. 3.      Zygmunt Kaczkowski – pisarz, działacz społeczny i polityczny, uczestnik Powstania Krakowskiego, wybitny dyplomata. 4.      Wincenty Pol – związany z Ziemią Sanocką, znany poeta, polityk, geograf, twórca projektu odbudowy zrujnowanego zamku Kmitów w Lesku. Karol Pollak – założyciel drukarni w Sanoku, wydawca, między innymi, czasopisma „Biblioteka Polska”, pracownie Ossolineum, działacz intelektualny. 2.      Adam Vetulani – profesor zwyczajny na Uniwersytecie Jagiellońskim, późniejszy członek Akademii Umiejętności. Doctor honoris causa uniwersytetów w Strassburgu, Nancy, i Pecz, członek Polskiej Akademii Nauk oraz licznych krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych.      Tadeusz Vetulani – doktor nauk rolniczych, badacz i autor wielu publikacji dotyczących świata zwierząt. 2.      Adam Fastnacht – wybitny humanista, absolwent Uniwersytetu we Lwowie, Wstecz Dalej

współorganizator Muzeum Ziemi Sanockiej, wybitny badacz przeszłości i publicysta. 3.   Aleksander Rybicki – znawca kultury ludowej i historii, twórca skansenu. Całe życie poświęcił ratowaniu, gromadzeniu i eksponowaniu skarbów kultury materialnej naszego regionu. Był postacią niezwykłą iście renesansową o wszechstronnych zainteresowaniach i ogromnej wiedzy. Pozostawił po sobie dwa muzea, cenne zbiory ceramiki pokuckiej i wdzięczną pamięć sanoczan. 4.   Marian Pankowski – profesor slawistyki Uniwersytetu w Brukseli, wybitny pisarz, w twórczości zawarł eksperymenty językowe. 5.   Zdzisław Beksiński – wybitny, światowej sławy malarz rodem z Sanoka, początkowo zajmował się fotografią artystyczną ,później zaczął tworzyć pełne ekspresji obrazy i rysunki utrzymane w atmosferze fantastyki i niepokoju. 6.   Władysław Szulc – artysta chroniący od zapomnienia nastrój sanockiego pejzażu w malarstwie i fotografii. 7.    Anna Turkowska – artystka tworząca gobeliny, najczęściej o tematyce religijnej. 8.   Janusz Szuber – absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, współcześnie najbardziej znany poeta sanocki. 9.   Jerzy Wojtowicz – artysta malarz, który swoją twórczością rozsławia imię Sanoka. Twórcy... Wstecz

ZASTOSOWANE NARZĘDZIA DO PRZYGOTOWANIA NINIEJSZEJ PREZENTACJI UŻYTO: Microsoft Word – dokumenty tekstowe Microsoft Exel – tabela i wykres Microsoft Acces – baza danych Microsoft PowerPoint – prezentacja Wszystkie w/w aplikacje wchodzą w skład pakietu Microsoft Office 2000 Wstecz Dalej

UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU ,,EDUKACJA REGIONALNA” Próba odejścia od systemu klasowo-lekcyjnego (wycieczki, lekcje lub warsztaty muzealne, spotkania ze znanymi ludźmi w regionie, wystawy, konkursy, badania i zbieractwo). Nauczanie interdyscyplinarne w połączeniu z metodami aktywizującymi (np. dyskusja, burza mózgów, gry dydaktyczne), które pozwalają jednocześnie uczyć i wychowywać, korelować operacje intelektualne z działaniami praktycznymi uczniów, ich doznaniami estetycznymi i przeżyciami, umożliwiającymi osiągnięcie przewidzianych umiejętności. Program nie określa liczby godzin, lecz ukazuje w chronologicznym porządku i tabelarycznym ujęciu zagadnienia. Nie wszystkie treści muszą być zrealizowane w określonej klasie. Dopuszcza się możliwość wyboru, przesunięć w zależności od potrzeb, zainteresowań uczniów. Duża swoboda w projektowaniu procesu dydaktycznego. Wstecz Dalej

SUGESTIE INTERPRETACYJNO METODYCZNE STANDARDOWE KONSPEKTY LEKCJI Poznajemy nasz region Kallimach o Grzegorzu z Sanoka Lokacja miasta na prawie niemieckim Jak szlachta sanocka sejmikowała? Sanoczanie powinni być dumni ... KONSPEKT Z ZASTOSOWANIEM KOMPUTERA Wstecz Dalej

WNIOSKI Uczniowie chętnie dowiadują się o dziedzictwie kulturowym regionu. Uświadamiają sobie fakt, że historia toczyła się w ich ,,małej ojczyźnie” Staje się to podstawą kształtowania postaw patriotycznych - poczucia dumy, satysfakcji i odpowiedzialności za swój region i Ojczyznę. Edukacja regionalna rozwija pozytywne cechy osobowości: tolerancji, aktywności, krytycyzmu, wrażliwości, samorządności. Uczeń staje się czynnym ogniwem procesu dydaktycznego, często jego głównym kreatorem. Omówienie...

Poddaj ocenie swoją wiedzę: Test zawiera 16 zadań zamkniętych. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymujesz 1 punkt. Podliczanie punktów należy do Ciebie. Chcąc przerwać test naciśnij przycisk wyjdź. Poddaj ocenie swoją wiedzę: 16 – 15 bdb 14 – 12 db 11 – 9 dst 8 – 6 dop 5 – 0 ndst Rozpocznij test

WITAJ! Przystępujesz do mini testu z wiedzy o regionie. PYTANIE I Sanok uzyskał prawa miejskie w: a) XII wieku, b) XIV wieku, c) XV wieku, d) XVI wieku Wybierz właściwą odpowiedź Wyjdź

Który z władców państwa polskiego brał ślub w Sanoku? TEST PYTANIE II Który z władców państwa polskiego brał ślub w Sanoku? a) Bolesław Chrobry b) Kazimierz Wielki c) Władysław Jagiełło d) Zygmunt August Wyjdź

Właścicielami legendarnego zamku Sobień był ród: TEST PYTANIE III Właścicielami legendarnego zamku Sobień był ród: a) Lubomirskich, b) Kmitów, c) Wolińskich, d) Tyszkowskich, Wyjdź

W Sanoku znajduje się kościół i klasztor Ojców: TEST PYTANIE IV W Sanoku znajduje się kościół i klasztor Ojców: a) Paulinów b) Dominikanów c) Karmelitów d) Franciszkanów Wyjdź

TEST PYTANIE V Skansen to: a) park etnograficzny b) ogródek jordanowski c) ogród botaniczny d) rezerwat przyrody Wyjdź

TEST PYTANIE VI Słynny sanoczanin, humanista, poeta polsko-łaciński, przyjaciel Jana Długosza, żyjący w okresie renesansu to: a) Jan Grodek b) Grzegorz z Sanoka c) Kallimach d) Marcus Wyjdź

TEST PYTANIE VII Nasz region w okresie międzywojennym zamieszkiwały różne nacje. Największy odsetek stanowili: a) Polacy, Niemcy, Ormianie b) Żydzi, Polacy, Węgrzy c) Polacy, Ukraińcy-Rusini, Żydzi d) Polacy, Ukraińcy-Rusini, Węgrzy Wyjdź

TEST PYTANIE VIII Legenda to: a) opowiadanie fantastyczne b) opowieść na pograniczu fikcji i prawdy c) podanie bajeczne o powstaniu świata d) opowiadanie o bogach i bohaterach Wyjdź

Najstarsza budowla sanocka to: TEST PYTANIE IX Najstarsza budowla sanocka to: a) klasztor OO Franciszkanów b) dom mansjonarzy c) cerkiew d) ratusz Wyjdź

Legendarnym fundatorem kościoła i klasztoru Karmelitów w Zagórzu był: TEST PYTANIE X Legendarnym fundatorem kościoła i klasztoru Karmelitów w Zagórzu był: a) Kmita b) Nieczuja c) Grzegorz z Sanoka d) Władysław Jagiełło Wyjdź

Pierwsza wzmianka o Sanoku ukazała się w: TEST PYTANIE XI Pierwsza wzmianka o Sanoku ukazała się w: a) Latopisie hipackim b) Kronice Jana Długosza c) Księgach parafialnych d) szematyzmach galicyjskich Wyjdź

TEST PYTANIE XII Najsławniejszy współczesny malarz (rodem z Sanoka) znany w kraju i za granicą to: a) Władysław Szulc b) Jerzy Wojtowicz c) Zdzisław Beksiński d) Barbara Bandurka Wyjdź

TEST PYTANIE XIII Kolekcjonerem i ofiarodawcą wielkiej kolekcji ceramiki pokuckiej, znajdującej się w Muzeum Historycznym w Sanoku był: a) Marian Pankowski b) Stefan Stefański c) Adam Fastnacht d) Aleksander Rybicki Wyjdź

Kirkut i bożnica, to pojęcia związane z narodem: TEST PYTANIE XIV Kirkut i bożnica, to pojęcia związane z narodem: a) Polskim b) Ukraińskim c) Żydowskim d) Węgierskim Wyjdź

TEST PYTANIE XV Do jakiego państwa przypisana była w okresie rozbiorów ta część Polski, w której my mieszkamy: a) do Austrii b) do Rosji c) do Prus d) do Węgier Wyjdź

Dawny dom mansjonarzy jest obecnie siedzibą: TEST PYTANIE XVI Dawny dom mansjonarzy jest obecnie siedzibą: a) Sanockiego Domu Kultury b) Młodzieżowego Domu Kultury c) Towarzystwa Ziemi Sanockiej d) Siedzibą powiatu Wyjdź

TEST BRAWO!!! Masz punkt Wybierz numer pytania 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Wyjdź

Odpowiedź zła – bez punktu NIESTETY!!! Odpowiedź zła – bez punktu Wybierz numer pytania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Wyjdź

TEMAT: Twórcy kultury i ich dzieła (redagujemy gazetkę szkolną) (temat przewidziany do realizacji w I lub II klasie gimnazjalnej na 2 jednostkach lekcyjnych z historii i 2 jednostkach lekcyjnych z informatyki.) CELE: Po realizacji zajęć uczeń powinien znać: twórców kultury ziemi sanockiej i ich dzieła umieć przyporządkować twórców i ich dzieła do epoki, w której tworzyli rozumieć pojęcia: twórcy kultury Uczeń potrafi: wyselekcjonować odpowiednie informacje z literatury, z prasy, przeprowadzonych wywiadów, encyklopedii multimedialnych, dostępnych dydaktycznych programów komputerowych, Internetu. zredagować je zgodnie z tematem, zapisać przy pomocy wybranego edytora tekstu, stworzyć szatę graficzną gazetki przy pomocy programów graficznych. Uczeń zapamięta: daty, epoki, postacie, dzieła. Wstecz Dalej

Metody: rozmowa pouczająca, wywiad, praca w grupach, analiza tekstów, prezentacja Środki dydaktyczne: stanowisko komputerowe podłączone do Internetu, przeglądarka internetowa, dydaktyczne programy multimedialne, literatura, czasopisma. TOK LEKCJI I Wprowadzenie: Nauczyciel wyjaśnia uczniowi cele lekcji, zasady pracy. Prosi by własnymi słowami próbowali określić, co rozumieją pod pojęciem ,,twórcy kultury.” Uczniowie prezentują przygotowane przez siebie materiały, które uzyskali z literatury, prasy, wywiadów. Wstecz Dalej

Dzielimy klasę na 4 zespoły redakcyjne. II Rozwinięcie tematu Nauczyciel prezentuje na monitorze komputera program multimedialny pt. ,,Kształtowanie świadomości regionalnej i lokalnej w procesie dydaktycznym”; koncentrując się na temacie ,,Twórcy kultury i ich dzieła.” Uczniowie wybierają potrzebne materiały a liderzy grup drukują je. Uczniowie w swojej pracy kierują się wytycznymi zapisanymi na tablicy: Twórcy kultury i epoka w której tworzyli. Dziedzina wiedzy jaką się zajmowali. Przynależność narodowościowa i wyznaniowa. Najsławniejsi współcześni sanoczanie. Tematyka ich dzieł. Współczesne placówki kulturalne i ich działalność. Efekty swojej pracy uczniowie zapisują przy użyciu wybranego edytora tekstu. Nauczyciel sugeruje strukturalne zestawienie niektórych danych w postaci Wstecz Dalej

tabelki. Zebrane informacje można wzbogacić ofertą internetową. W tym momencie uruchamiamy program, który umożliwia przeglądanie stron www-Internet Explorer. Po uruchomieniu programu automatycznie wczytywana jest jedna ze stron www zwana stroną początkową. Aby wyświetlić wybraną stronę należy wpisać jej adres w polu na pasku adresu i przycisnąć klawisz ENTER. Uczniowie przeglądają ciekawe linki zebrane i przygotowane przez nauczyciela: http://www.sanok.pl/polski.htm http://www.halicz.com.pl/ugsanok/ http://www.kki.net.pl/klasztor/ http://www.jaslo.medianet.pl/region/ugsanok/ Ilość zebranych informacji jest duża, zatem wymaga selekcji. Dyskusją kieruje lider grupy, nauczyciel zaś czuwa nad trafnym wyborem. Uczniowie zajmują miejsca przy komputerach i uruchamiają program Microsoft PowerPoint. Na tworzonych slajdach piszą tekst i ilustrują rysunkami. Pod koniec lekcji kopiują wszystkie dane na dyskietki i w domu przygotowują projekt gazetki szkolnej. Wstecz Dalej

Gazetka zostanie wydrukowana i rozpowszechniona na terenie szkoły. III Podsumowanie: Liderzy grup prezentują przygotowane projekty, pozostali zaś dokonują wyboru najciekawszej wersji. Za wykonaną prace wszyscy otrzymują ocenę od nauczyciela historii i informatyki (z merytorycznego punktu, każdy nauczyciel ocenia swoją dziedzinę wiedzy). Gazetka zostanie wydrukowana i rozpowszechniona na terenie szkoły. Sugestie... Wstecz