BIBLIOTERAPIA Oprac. Urszula Cygan

Biblioterapia – użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych do pomocy terapeutycznej w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie (wg American Library Association) Biblioterapia — stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych (wg Encyklopedii wiedzy o książce 1971 )

Biblioterapia to „dział psychologii czytelnictwa, znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego i psychiki człowieka chorego. Bada także możliwości profilaktycznego traktowania książki i czytelnictwa w szerszych zbiorowościach społecznych. Obiektem działania biblioterapii są pacjenci szpitali i sanatoriów oraz chorzy indywidualni, przebywający stale w domu. W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych poprzez odpowiedni dobór lektur oraz metod i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej opieki”. (Wg Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego)

Rodzaje biblioterapii biblioterapia klasyczna – jest przeznaczona dla osób bez zaburzeń emocjonalnych i somatycznych, biblioterapia kliniczna – ma charakter psychoterapii, jest stosowana przez pacjenta w celu wglądu we własne uczucia i doznania, biblioterapia instytucjonalna – polega na stosowaniu informacji o dolegliwościach chorego oraz jego relaksacji.

„biblion” czyli książka oraz „therapeo” co znaczy leczyć. Termin biblioterapia wywodzi się od greckich słów „biblion”  czyli książka oraz „therapeo” co znaczy leczyć.

Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami czasów starożytnych Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami czasów starożytnych. W bibliotece w Aleksandrii widniały już słowa: "Lekarstwo na umysł". W 1272 r. w szpitalu Al.-Mansur w Kairze stosowano czytanie Koranu w ramach terapii. W Europie w XVIII wieku włączono pobożne teksty do programów leczenia psychicznie chorych. W 1802 r. Beniamin Rush zalecał czytanie książek świeckich w celach terapeutycznych.

Podstawy biblioterapii stworzył N. A. Rubakin, który od 1919r Podstawy biblioterapii stworzył N. A. Rubakin, który od 1919r. w Instytucie Bibliopsychologii w Lozannie zapoczątkował badania nad reakcjami indywidualnych czytelników.

Podział biblioterapii ze względu na potrzeby dziecka rewalidacyjny - skierowany jest do osób o obniżonej sprawności intelektualnej resocjalizacyjny - obejmuje swym zakresem osoby niedostosowane społecznie profilaktyczny - mający za zadanie zapobiegać tworzeniu się problemów natury emocjonalnej ogólnorozwojowy- nastawiony na realizowanie potrzeb wiążących się z danym wiekiem rozwojowym

Cele i zadania biblioterapii poznawanie siebie, otaczającej rzeczywistości, poznawanie świata i zrozumienie go (dawanie młodym ludziom możliwości zastanowienia się nad sobą). podawanie wzorców i nadawanie znaczenia (brak autorytetów, wzrost agresji, zagubienie młodych ludzi). wzmocnienie poczucia własnej wartości (akceptacja siebie). wzmocnienie motywacji do uczenia się. pomoc w uaktywnianiu się.

Terapia poprzez czytanie jest stosowana nie tylko w przypadku ludzi w pełni sprawnych umysłowo, ale także w przypadku osób chorych psychicznie, osób upośledzonych oraz dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym. U takich dzieci celem biblioterapii jest: niesienie bodźca zaspokojenia, czyli wyzwalanie uczucia radości, szczęścia i ciepła przez aktywny kontakt z książką.

Modele postępowania biblioterapeutycznego stosowane w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych: wzmacniający poczucie własnej wartości. wspierający proces adaptacji dziecka w grupie. przeciwdziałający agresywnym zachowaniom dziecka. rozwijający twórcze myślenie.

Funkcje biblioterapii funkcja wychowawcza, która inspiruje do pewnego typu zachowań. funkcja utylitarna: pomagająca rozwiązać niektóre praktyczne zadania życiowe. informacyjna, mająca na celu dostarczanie informacji o zdrowiu pacjenta. kształcąca, która rozwija umiejętności werbalne i estetyczne. uwrażliwiająca – okazująca dziecku doznania płynące z jego wnętrza i otoczenia. ideologiczna – kształtująca system wartości i życiowe cele. emocjonalna, która pozwala na przeżycie uczuć niedostępnych dla świadomości człowieka. ludyczna, rozrywkowa i relaksacyjna. katartyczna – dostarczająca nowych doświadczeń i wyznaczająca nową jakość życia.

Etapy procesu biblioterapeutycznego diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów pacjenta (wychowanka), jak i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta (wychowanka), to znaczy: identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją refleksja odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje katharsis - rodzaj "oczyszczenia", odreagowania wgląd w samego siebie zmiana w postawach i zachowaniu

Wykorzystywane techniki (zajęcia czytelnicze z zastosowaniem elementów biblioterapii) głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci, czytanie wybranego tekstu przez prowadzącego, słuchanie tekstów o charakterze relaksującym lub aktywizującym, dyskusja nad czytanym utworem, pisanie (nagrywanie) listu do bohatera literackiego, wymyślanie innego zakończenia utworu, wchodzenia w rolę wybranego bohatera – przedstawianie scenki inspirowanej sytuacją literacką, wykonywanie ilustracji obrazującej nastrój utworu,

wykonywanie prac plastycznych ilustrujących emocje dziecka wywołane czytanym utworem, tworzenie mandeli (buddyjska technika uspokajająca – wywołująca refleksje, poprawiająca koncentrację, polegająca na rysowaniu, malowaniu, układaniu: z patyczków, grochu, wysypywaniu z piasku kompozycji geometrycznych, zamkniętych w okręgu lub kwadracie), rysowanie i malowanie do wybranego, niedokończonego fragmentu utworu, inscenizowanie wybranych scen (np. projektowanie strojów dla ulubionych bohaterów, tworzenie symbolicznego katalogu „ruchomych obrazków) lepienie brakujących elementów w znanym dziecku opisie rzeczy, wydzieranie i układanie podpisów adekwatnych do treści, rozwiązywanie krzyżówek związanych z treścią, układanie i rozwiązywanie rebusów, pisanie, rysowanie pamiętników, itp.

Bajkoterapia W redukowaniu lęków u dzieci stosuje się różnorodne techniki terapeutyczne. Bajkoterapia jest więc jedną z terapii oddziaływań na psychikę poprzez odpowiednio dobrane bajki, baśnie czy też opowiadania terapeutyczne. Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia, ponieważ dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat dziecka bardziej zrozumiałym.

Bajki terapeutyczne

Schemat opowieści terapeutycznej Główny temat (sytuacja wyzwalająca lęk) Główny bohater(dziecko lub zwierzątko, z którym mały pacjent się identyfikuje) Inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać uczucia, uczą reakcji na trudne sytuacje) Tło opowiadań (miejsce dziecku znane)

Podział książek przeznaczonych do biblioterapii poradniki i broszury podające wskazówki jak walczyć z niewłaściwymi zachowaniami zdrowotnymi i społecznymi, literaturę faktu, czyli teksty pisane przez osoby, które same czegoś doświadczyły, beletrystykę, odwołującą się do doświadczeń i związanych z nimi emocji, przeżywanych przez bohaterów książek. książki działające uspokajająco, pobudzająco, książki refleksyjne oraz wydawnictwa albumowe. Nowym i skutecznym środkiem biblioterapii mogą stać się również pamiętniki internetowe czyli „blogi”, będące zapisem ludzkich doświadczeń i emocji.

Środki biblioterapeutyczne „Książki łatwe w czytaniu" - czyli takie propozycje wydawnicze, które odpowiadają ściśle określonym kryteriom: sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni odstęp pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a każde zdanie rozpoczęte od nowego wiersza, język, prosty, zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą intelektualną, unikanie słów abstrakcyjnych, treść oparta o realia życia dziecka, konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobre kolorowe fotografie), zamieszczone obok tekstu - najlepiej na sąsiedniej stronie.

Książki - zabawki, czyli takie, które przypominają swym kształtem maskotki, klocki, różnego rodzaju figury do układania, ale są też wyposażone w prosty tekst lub taśmę magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną.

Książki drukowane dużą czcionką Książki drukowane pismem Braille'a

magnetofonowych i płytach CD Książki "mówione" - nagrane na kasetach magnetofonowych i płytach CD

Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną, ale uzupełnione o płyty CD, na której nagrano ten sam tekst. Płyty CD z różnymi efektami akustycznymi i odgłosami przyrody (szum lasu, śpiew ptaków itp). Płyty CD z muzyką (uspokajającą lub aktywizującą) oraz z różnego rodzaju montażami słowno - muzycznymi lub pieśniami i piosenkami.

„Bity inteligencji” i karty do nauki czytania - niezbędne w rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu (porażeniem dziecięcym) metodami filadelfijskimi i brytyjską - wykorzystywanymi też w terapii dzieci z innymi dysfunkcjami.

Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne

Filmy na kasetach wideo i płytach dvd, wspomagające proces rehabilitacji (np. ekranizacja wybitnych utworów literackich i lektur szkolnych; lekcje języka migowego, zajęcia prowadzone metodą Paula Denisona dla dzieci dyslektycznych). Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.

Selekcjonując materiały należy uwzględniać następujące zasady: Nie dobierać materiałów, których się dobrze nie zna Fragmenty muszą być zwarte i krótkie Problemy muszą współbrzmieć z problemami uczestników Materiały powinny być dopasowane do zdolności czytelniczych uczestnika Należy uwzględniać wiek chronologiczny i emocjonalny uczestnika Trzeba brać pod uwagę preferencje czytelnicze Dostosować się do nastrojów czytelników ale unikać wątków samobójczych, beznadziejności.

Dzieciom należy czytać lub opowiadać. Trzeba także wykorzystywać ilustracje. Zalecane są książki, których bohaterami są zwierzęta. Dziecko może skoncentrować się na zawartości i na swoich marzeniach. Praktycy twierdzą, że dzieciom należy prezentować opowiadania bez wyjaśnień wstępnych dotyczących przebiegu i celu terapii. Trzeba zacząć od nawiązania kontaktu między terapeutą i dzieckiem – terapia zabawowa, opowiadania. Dzieciom czyta się wielokrotnie te same teksty aby mogły dobrze je przyswoić i zrozumieć.

Cechy i umiejętności biblioterapeuty: zdolność syntonii i empatii (łatwość w nawiązywaniu kontaktów i wczuwania się w sytuację osoby potrzebującej pomocy), umiejętność diagnozowania problemów i potrzeb uczestnika biblioterapii, znająca bardzo dobrze literaturę, posługująca się bogatym, eklektycznym warsztatem terapeutycznym, umiejąca przeprowadzić komunikację wewnątrzgrupową, podchodząca z pokorą do podmiotu i przedmiotu swojej działalności, wyrozumiała dla członków grupy i dla samej siebie.

BIBLIOGRAFIA M. Molicka „Bajki terapeutyczne” – Media Rodzina 2003r. 2. E. Tomasik „Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej” WSPS W-wa 94r. 3. Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów / red. E. J. Konieczna.- Kraków, 2005 4. Czernianin Wiktor: Teoretyczne podstawy biblioterapii. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008