ZAŁOŻENIA I REALIZACJA PROGRAMU SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE

Ruch szkół promujących zdrowie rozwija się w Europie od 15 lat i obejmuje obecnie 43 kraje stowarzyszone w Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, którym wspólnie patronują Światowa Organizacja Zdrowia, Rada Europy i Komisja Europejska.

Te trzy organizacje międzynarodowe wiążą z rozwojem tego ruchu nadzieje na lepszą jakość życia ludzi w zjednoczonej Europie. Polska znalazła się w gronie pierwszych ośmiu krajów, które zostały przyjęte do ESSzPZ już w 1992 r. Sekretariat Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie mieści się w Holenderskim Instytucie Promocji Zdrowia i Profilaktyki Chorób.

Działania związane rozwijaniem i upowszechnianiem idei SzPZ w Polsce W Polsce popularyzację idei SzPZ rozpoczęto projektem „Szkoła Promująca Zdrowie”, realizowanym pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Woynarowskiej w latach 1992–1995, w 14 szkołach podstawowych, zwanych „szkołami projektowymi”. W ramach upowszechniania projektu stworzono strukturę wspierającą rozwój sieci SzPZ − wojewódzkich koordynatorów. Od 1992 r. zaczęły powstawać wojewódzkie sieci szkół promujących zdrowie. Działania związane rozwijaniem i upowszechnianiem idei SzPZ w Polsce podjął resort zdrowia.

Siedzibą pierwszego zespołu koordynującego prace - Polskiego Zespołu ds. Projektu Szkoła Promująca Zdrowie był Instytut Matki i Dziecka. Dzięki staraniom prof. dr hab. B. Woynarowskiej - ówczesnego Głównego Koordynatora oraz kierowanego przez nią ww zespołu, udało się umieścić zespół koordynujący w resorcie edukacji. Wynikiem tego było utworzenie w 1999 r. Pracowni Edukacji Zdrowotnej i Promocji Zdrowia, najpierw w KOWEZ, a od 2003 r. w CMPPP, jako Pracowni Promocji Zdrowia. Zadaniem pracowni jest m.in. wspieranie rozwoju sieci szkół promujących zdrowie.

Koncepcja Szkoły Promującej Zdrowie „wyrosła” z ogólnych założeń promocji zdrowia, rozwijanej przez Światową Organizację Zdrowia oraz z dorobku kilku międzynarodowych konferencji poświęconych szkolnej edukacji zdrowotnej. Nie ma jednej, ogólnie przyjętej definicji takiej szkoły. Każdy kraj wypracowuje swój model SzPZ w zależności od uznawanych wartości oraz własnych doświadczeń.

Przyjęto, ze SzPZ ma trzy główne cechy: Edukacja zdrowotna jako nieodłączny element programu nauczania. Etos zdrowia w szkole – środowisko fizyczne i społeczne, atmosfera oraz polityka i organizacja, wspierające edukację zdrowotna i sprzyjające zdrowemu stylowi życia oraz dobremu samopoczuciu członków społeczności szkolnej. Współdziałanie z rodzicami i społecznością lokalną.

W Polsce koncepcja szkoły promującej zdrowie stale się rozwija W Polsce koncepcja szkoły promującej zdrowie stale się rozwija. Przyjęto, że: Szkoła: Jest środowiskiem, którego społeczność nie tylko uczy się i pracuje , ale także żyje - nawiązuje kontakty z innymi, przeżywa porażki i sukcesy, odpoczywa, bawi się itp. Szkoła jest więc miejscem, w którym społeczność ma nie tylko wywiązywać się z obowiązków, ale także powinna dobrze się czuć. Jest elementem środowiska lokalnego: oba te środowiska wzajemnie na siebie oddziałują. Jest miejscem, które przygotowuje młodych ludzi nie tylko do następnego etapu edukacji, ale również do życia, w tym do dokonywania „zdrowych” wyborów.

Promująca: Tworząca warunki (fizyczne i społeczne), sprzyjające ochronie i pomnażaniu zdrowia. Umożliwiająca aktywne uczestnictwo społeczności szkolnej w działaniach na rzecz zdrowia. Zdrowie: Ma cztery wymiary: fizyczny, psychiczny, społeczny i duchowy, które powinny być w harmonii. Decyduje o jakości życia ludzi obok wykształcenia i warunków ekonomicznych.

Cechy szkoły promującej zdrowie: Akceptuje fakt że zdrowie społeczności szkolnej może być tworzone przez połączenie edukacji zdrowotnej i innych działań, które podejmuje szkoła aby chronić i poprawić zdrowie wszystkich, którzy się w niej znajdują. Troszczy się w równym stopniu o zdrowie pracowników i uczniów. Uczniowie i pracownicy są świadomymi i aktywnymi uczestnikami procesu promocji zdrowia. Edukacja zdrowotna ma określony czas w programie nauczania szkoły oraz w ramach nauczania poszczególnych przedmiotów.

Uwzględnia priorytety dotyczące zdrowia w „ukrytym” programie szkoły Uwzględnia priorytety dotyczące zdrowia w „ukrytym” programie szkoły. Obejmuje to m.in: nacechowane szacunkiem relacje międzyludzkie, sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i wyposażenie szkoły. Tworzy rzeczywiste partnerstwo między szkołą, domem i społecznością lokalną. Znajduje czas na dyskusje i upowszechnianie wartości, które głosi oraz wdraża je dożycia szkoły. Zwraca uwagę nie tylko na treści ale także metody nauczania.

Akceptuje jako podstawową zasadę, potrzebę wzmacniania poczucia własnej wartości uczniów, rodziców i pracowników. Dostarcza możliwości wyboru zajęć stymulujących rozwój uczniów, tak aby mogli oni doświadczać współuczestnictwa oraz sukcesu w czasie zajęć szkolnych i w czasie wolnym. Zatrudnieni w szkole pracownicy służby zdrowia, pedagog, psycholog odgrywają istotną rolę w tworzeniu zdrowia przez odpowiednie świadczenia zdrowotne oraz pomoc psychologiczną i społeczną dla uczniów, rodziców i pracowników szkoły.

Pielęgniarka szkolna ( i inni zatrudnieni w szkole pracownicy służby zdrowia) uczestniczy czynnie w programie edukacji zdrowotnej. Pracownicy szkoły i rodzice mają możliwości uczestniczenia w działaniach w zakresie edukacji zdrowotnej w ramach programu kształcenia pracowników oraz spotkań z rodzicami. Zwraca uwagę na objawy i skutki nadmiernego stresu oraz podejmuje działania dla jego zmniejszenia oraz uczenia uczniów i pracowników radzenia sobie ze stresem. Uznaje, że posiłki szkolne i artykuły spożywcze, dostępne w szkole, stanowią ważną role w promocji zdrowia członków społeczności szkolnej.

Cele Szkoły Promującej Zdrowie do zdrowego stylu życia oraz stwarzać uczniom i pracownikom realne i atrakcyjne możliwości dokonywania zdrowych wyborów, umożliwić uczniom rozwój ich potencjału fizycznego, psychicznego i społecznego oraz wzmacniać ich poczucie własnej wartości, zapewnić sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne pracy i nauki, włączyć edukację zdrowotną uczniów do programu nauczania szkoły z wykorzystaniem aktywizujących metod nauczania, wyposażyć uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne do podejmowania wyborów dla poprawy własnego zdrowia oraz tworzenia zdrowego i bezpiecznego środowiska fizycznego, włączyć do działań szkoły służbę zdrowia zwłaszcza do edukacji zdrowotnej oraz do pomocy uczniom we wchodzeniu w rolę aktywnego konsumenta opieki zdrowotnej.

Szkoła Promująca Zdrowie jest organizacją : Szkoła promująca zdrowie dąży do rozwoju całościowego, w którym uwzględnia rozwój osobowy i zawodowy pracowników oraz rozwój organizacji jako określonej całości. Ucząca się organizacja poszukuje sposobów odnowy w procesie zespołowych refleksji, oceny wyników działań, tworzenia nowych zasad postępowania, doskonalenie pracowników. Współpraca, partnerstwo i dialog, eliminowanie współzawodnictwa i rywalizacji jest warunkiem skutecznych działań w promocji zdrowia. Skuteczne działanie ludzi w SzPZ jest możliwe dzięki uczeniu się planowania działań oraz ewaluacji ich procesu i wyników. Wielu szkołom udało się to wdrożyć do różnych obszarów funkcjonowania szkoły, nie tylko do promocji zdrowia.

Szkolny zespół promocji zdrowia. W skład zespołu wchodzą dobrowolnie zgłaszający się przedstawiciele wszystkich grup społeczności szkolnej: nauczyciele, inni pracownicy szkoły , uczniowie, pielęgniarka szkolna, rodzice, osoby z samorządu lokalnego. Ważnym filarem zespołu jest pielęgniarka szkolna. Jest ona konsultantem i doradcą medycznym dla dyrekcji, nauczycieli, współpracuje z rodzicami. Jest także „łącznikiem” między szkołą a służbą zdrowia i różnymi organizacjami działającymi w społeczności lokalnej.

Sposoby realizacji programu: Organizowanie spotkań dzieci i młodzieży z psychologiem, pielęgniarką szkolną itp. Prowadzenie zajęć dotyczących problematyki prozdrowotnej. Przeprowadzanie pogadanek na godzinach wychowawczych. Organizowanie w szkole imprez tematycznych (happeningi, konkursy, przedstawienia, debaty wewnątrzszkolne). Promowanie zdrowego stylu życia psychicznego i fizycznego w ramach lekcji np. wychowania fizycznego, biologii, wychowania do życia w rodzinie, godzin wychowawczych, przyrody , wycieczek szkolnych i pracy kół zainteresowań.

Prowadzenie zajęć z samoobrony służących nauce odpowiedniego zachowania w razie niebezpieczeństwa w ramach lekcji wychowania fizycznego. Przygotowanie do świadomego korzystania ze środków multimedialnych (uzależnienie od komputera) w ramach lekcji technologii informacyjnej. Prowadzenie działalności informacyjnej przez udostępnienie młodzieży adresów internetowych dotyczących materiałów edukacyjnych związanych z zapobieganiem alkoholizmowi, narkomanii i innym uzależnieniom. Biblioteka szkolna gromadzi materiały niezbędne do realizacji programu Stworzenie przyjaznego klimatu (dobra komunikacja, osobowe relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, udzielanie emocjonalnego wsparcia młodzieży, szczególnie w trudnych dla nich sytuacjach..

Nauczyciele stanowiący pozytywne wzorce (niepijący, niepalący i nie tolerujący podobnych zachowań u uczniów). Nabywanie przez uczniów umiejętności społecznych. Tworzenie warunków do wchodzenia w sytuacje społeczne. Budowanie dobrej współpracy z rodzicami i pozyskiwanie ich jako sojuszników działań wychowawczych oraz profilaktycznych prowadzonych przez nauczycieli. Pomoc uczniom mającym problemy w nauce. Wczesne rozpoznawanie uczniów z grup ryzyka i kierowanie ich do psychologa, pedagoga szkolnego. Szkolenie kadry pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń oraz umiejętności wychowawczych.