EKSPERYMENT LABORATORYJNY HALINA SZCZEPANIEC

Zhierarchizowany układ metod Hierarchizacja – porządkowanie elementów określonego zbioru w kategoriach wartości. Klasyfikacja jest także sposobem porządkowania, ale nie jedynym. Terminów nie możemy stosować zamiennie.

Liniowe uporządkowanie metod Wszystkie metody uporządkowane są liniowo na podstawie porównania liczby czynności uczniów Nu w zestawieniu z liczbą czynności nauczyciela Nn .

Zhierarchizowany układ metod kształcenia Wszystkie metody uporządkowane liniowo. Na początku znajdują się procedury o najwyższej wartości dydaktycznej, a na końcu zaś najniższej.

Nu ˃ Nn Nu = Nn Nu ˂Nn Metody badawcze Metody obserwacyjne Metody słowne, czyli werbalne Nu ˃ Nn Nu = Nn Nu ˂Nn

Zhierarchizowany układ metod kształcenia Metody badawcze 1.Eksperyment laboratoryjny. 2.Eksperyment modelowy. 3.Pomiar z obliczeniami. 4.Prace projektowo- -konstrukcyjne. 5. I inne. Metody obserwacyjne Obserwacja przedmiotów i zjawisk. Pokaz modeli. Interpretacja wykresów i ilustracji. Projekcja materiału filmowego. I inne. Metody słowne Wykład z dyskusją. Rozmowa heurystyczna. Ćwiczenia słowne lub pisemne. Percepcja wiadomości z nagrań. I inne.

Kierunek wzrostu wartości dydaktycznej Nu>Nn Nn=Nu Nu<Nn Podstawowe relacje miedzy metodami badawczymi, obserwacyjnymi i słownymi Kierunek wzrostu wartości dydaktycznej Nu>Nn Nn=Nu Nu<Nn ˂------------------------------------------------------------------------------------------------- Kierunek kumulacji czynności uczniów Kierunek kumulacji czynności nauczyciela -------------------------------------------------------------------------------------------------˃ Kierunek kumulacji aktywności uczniów Wzrost zapotrzebowania na środki dydaktyczne Kolejność doboru metod przez nauczyciela --------------------------------------------------------------------------------------------------˃

Laboratoryjne Teoretyczne Integracyjne Typy lekcji podstawowy element każdej lekcji – doświadczenie Teoretyczne centralna pozycja – doświadczenie modelowe Integracyjne wszystkie treści z pogranicza chemii i innych nauk, także z dziedzin natury społecznej

Mało jest lekcji, na których stosujemy wyłącznie jedną metodę. Metoda wiodąca – 50% czasu jednostki metodycznej. Metoda wspomagająca – może być ich kilka.

Symulacja aktywności poznawczej uczniów uwarunkowana jest postawą badawczą nauczyciela.

„ …chcąc zapalić innych, trzeba najpierw samemu płonąć!” Wybitny polski uczony, współtwórca nauki o grupach krwi – M. Hirszfeld „ …chcąc zapalić innych, trzeba najpierw samemu płonąć!”

Chemia różni się od innych dyscyplin szkolnych możliwością stosowania zwartego systemu pokazów i doświadczeń uczniowskich.

A. Bogdańska-Zarembina, A. Houwalt, Metodyka nauczania chemii Chemia jest nauką eksperymentalną, a doświadczenie podstawowym źródłem, a także ostatecznym kryterium prawdziwości rozumowania. A. Bogdańska-Zarembina, A. Houwalt, Metodyka nauczania chemii

Eksperyment laboratoryjny – najważniejsza metoda badawcza na lekcjach w chemii

Eksperyment to coś więcej niż doświadczenie

Doświadczenie wyraża aspekt praktyczny, motoryczny

Doświadczenie Doświadczeniem nazywa się próby wykonywane przez uczniów a będące dla nich bądź bezpośrednim źródłem wiedzy, bądź weryfikacją jakiejś teorii.

Ćwiczenie uczniowskie Ćwiczenie uczniowskie – doświadczenie wykonywane przez uczniów rzadko ma funkcję ćwiczącą. Wszelkiego rodzaju operacje zmierzające do osiągnięcia sprawności intelektualnych lub manualnych nazywamy ćwiczeniami.

Nie należy utożsamiać rozumienia ćwiczenia uczniowskiego z pojęciem doświadczenia uczniowskiego, ani tez żadnego rodzaju zadaniami, mimo że w tych ostatnich bywa zawarty element ćwiczenia sprawnościowego.

Pokaz – demonstracja Doświadczenie wykonywane przez nauczyciela a obserwowane przez uczniów.

Eksperyment to nie obserwacja Obserwacja – uczniowie za pomocą własnych receptorów zmysłowych wnioskują o przebiegu, rozwoju i zmianach zachodzących w trakcie procesu

Lata dwudzieste XX w. Jan Harabaszewski opracował i wprowadził do szkół metodę eksperymentalną. Obserwacja – oznacza badanie zjawiska w postaci, w jakiej prezentuje je przyroda. Eksperyment – badanie zjawiska w warunkach dowolnie przez nas wybranych, zmienionych. S. Bościg, Uczenie się jako proces badawczy, 1966

W każdym eksperymencie wyróżniamy dwie czynności: Stawiamy przypuszczenie, które wyznacza kierunek eksperymentu. Szukamy w eksperymencie potwierdzenia lub zaprzeczenia naszego przypuszczenia. Jan Harabaszewski www.warszawawelecka.pl 

…zadajemy pytanie przyrodzie, a eksperyment ma nam na nie udzielić odpowiedzi. J. Brunner, Proces kształcenia, 1965

Eksperyment laboratoryjny Wymaga znajomości naukowej organizacji pracy i dość dużej wprawy.

Heurystyki W praktyce metoda naukowa realizowana jest na podstawie określonych przepisów, zwanych heurystykami. Heurystyki nie dają jednoznacznego wyniku.

Nie jest wskazane dostarczanie uczniom heurystyk w gotowej postaci z przeznaczeniem do mechanicznego stosowania.

Zbyt duża ingerencja instruktażowa ze strony nauczyciela zmusza uczniów do rezygnacji z działań badawczych i wejścia na pozycję metod mniej wartościowych.

Każdy typ eksperymentu laboratoryjnego charakteryzuje się określoną heurystyką.

Heurystyka, z której uczniowie najczęściej korzystają Przewidywanie wyniku doświadczenia i postawienie hipotezy. Dobór materiału doświadczalnego. Doświadczalne sprawdzenie przewidywań (weryfikacja lub falsyfikacja hipotez). Wyjaśnienie istoty zaobserwowanych zjawisk lub ich braku. Uogólnienie zarejestrowanych faktów i zdefiniowanie nowych pojęć. Zgłoszenie problemów do dalszej pracy badawczej.

Katalog czynności nauczyciela 1. Przypomnienie wiadomości istotnych dla rozwiązania problemu – stworzenie sytuacji problemowej. 2. Sformułowanie problemu wobec uczniów. 3. Zgromadzenie i udostępnienie uczniom niezbędnych środków i materiałów dydaktycznych. 4. Sterowanie czynnościami poznawczymi uczniów. 5. Wyróżnienie najciekawszych wniosków bądź problemów zgłoszonych przez uczniów i ich zarejestrowanie.

Miejsce eksperymentu laboratoryjnego w procesie dydaktycznym

Wymagania, jakie stawiamy eksperymentowi, by stał się zadaniem badawczym

1. Doświadczenia laboratoryjne powinny być ściśle związane z celami kształcenia, nie mogą stanowić oderwanego elementu, mieszczącego się poza zasadniczym procesem poznawczym.

2. Powinny one kształcić sprawność intelektualną, wiążąc wiadomości teoretyczne z praktyczną sprawnością manualną. Kontakt ucznia z obiektem, zjawiskiem, procesem winien być czynny – nie bierny.

3. Doświadczenia laboratoryjne powinny umacniać i integrować w uczniu doznania pochodzące z bezpośrednich kontaktów z przyrodą i z szeroko pojętą wiedzą teoretyczną.

4. Doświadczenia powinny dostarczać jak najwięcej przeżyć spostrzeżeniowych, kształtować dociekliwość wobec nauki, przyrody i wobec naturalnego środowiska.

5. W pomyśle i wykonaniu powinien odznaczać się prostotą i bezpieczeństwem wykonania przez uczniów.

6. Nie są pożądane doświadczenia efektowne „na pokaz”, o małej wartości dydaktycznej.

7. Uczeń może i powinien mieć wpływ decydujący na wszelkie fazy i cały kontekst otaczający dany eksperyment laboratoryjny.

Podstawa programowa

Literatura A. Burewicz, H. Gulińska (red.), Dydaktyka chemii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1993. J. Soczewka, Metody kształcenia chemicznego, WSiP, Warszawa 1988. H. Szczepaniec, Eksperyment laboratoryjny jako metoda kształcenia na lekcjach chemii w klasie VII (praca magisterska), Siedlce 1984. S. Bościg, Uczenie się jako proces badawczy, 1966. J. Brunner, Proces kształcenia, 1965 Podstawa Programowa Przedmiotu Nauczania Chemii III i IV etap Edukacyjny.