Czy gaz z łupków może być szansą dla POLEKO – Forum Czystej Energii 8 października 2013 Czy gaz z łupków może być szansą dla Polski w XXI wieku? REPONSIBLE Dr Jacek Wróblewski

Plan Prezentacji Poszukiwania gazu z łupków w Polsce „Łupkowe” baseny geologiczne USA - Konsekwencje dla gospodarki Polska – wyzwania, ryzyka i korzyści Czy jesteśmy gotowi na sukces?

Poszukiwania w Polsce Rok Operatorzy Operacje 2007 pierwsze koncesje (3Legs Resources, EurEnergy)   2008 kolejne koncesje (BNK, Chevron, ExxonMobil, Marathon, SanLeon) 2009 kolejne koncesje (Cuadrilla, Eni, Orlen, PGNiG,Ralm), farm in (ConocoPhilips, Talisman) 2010 kolejne koncesje, farm in (Nexen, Mitsui, Total)  pierwsze wiercenie 2011 kolejne koncesje pierwszy otwór kierunkowy, pierwsze szczelinowanie 2012 kolejne koncesje, ExxonMobil rezygnuje 2013 Talisman i Marathon rezygnują .

Bez komercyjnych dopływów gazu Poszukiwania w Polsce Liczba koncesji (stan na 1 września 2013) 105 Liczba koncesjonariuszy 35 Liczba otworów wykonanych w 2010 3 wykonanych w 2011 13 (w tym 2 kierunkowe) wykonanych w 2012 23 (w tym 2 kierunkowe) wykonanych w 2013 9 (w tym 3 kierunkowe) w trakcie wiercenia w 2013 4 Liczba szczelinowań w otw. pionowych 16 w otw. kierunkowych 7 Wyniki Bez komercyjnych dopływów gazu . Źródło: http://lupki.mos.gov.pl

BNK na Pomorzu

Baseny geologiczne Obszar występowania gazu z łupków na terenie Polski jest porównywalny z obszarem basenu Fayetteville formacji łupków Barnett

Baseny geologiczne Jednostka Fayetteville Basen Bałtycki km 0.45 - 2.0 Basen \ Parametr Jednostka Fayetteville Basen Bałtycki Głębokość km 0.45 - 2.0 2.1 - 5.2 Miąższość całkowita m 15 - 200 150 - 760 Miąższość efektywna 6 - 60 20 - 90 Dojrzałość termiczna % > 3,0 1.0 - 2,6 TOC 4.0 - 9.5 0.7 - 9.0 Zawartość krzemionki 20 - 60 25 - 63 Zawartość minerałów ilastych 20 - 40 34 - 44 Porowatość całkowita 2 - 8 4 - 8 Przepuszczalność nD >300 Zawartość gazu mld m3/ km2 0.6 (0.4 - 2.2) ? Szacunkowe całkowite wydobycie z otworu mln m3 66 ?? Źródła różne: BNK, San Leon...

Krótko o historii Rozwój technik wydobycia przez Mitchell Energy na złożu Fort Worth w formacji łupków Barnett Źródło: The Barnett Shale: Not so simple after all, N. Givens, H.Zao Republic Energy Dallas, TX

Łupki basenu Fayetteville Przykład firmy Southwestern Energy Polska – 4,961 Polska 176 W ciągu 4 lat udostępniania złoża skrócono czas wiercenia otworu o 52% , przy wzroście długości odcinka poziomego z 800m do 1500m (o 84%). Produkcja wzrosła z 1,5 do 13,5 miliarda m³, a zasoby z 20 do 143 miliardów m³

Krótko o historii Udostępnienie złoża przy zastosowaniu wierceń kierunkowych znacząco zmniejszyło wykorzystanie powierzchni terenu pod wiertnie 21 ha 813 ha 7323 ha 13019 ha 8 ha 1970 Obecnie 1980 1990 6 ha 5 ha 2 ha Głębokość otworu 3000 m Powierzchnia zajęta przez wiertnie Wzrost wielkość udostępnionego pola eksploatacyjnego Powierzchnia udostępnionego pola eksploatacyjnego 3x 135 x ~1500x ~6500x

Konsekwencje dla gospodarki Sektor energetyczny w USA przeszedł duże zmiany, przez wiele lat to węgiel był głownym kołem napędowym dla amerykańskiej gospodarki , przy dodatkowym mniejszym wsparciu źródeł energii takich jak: gaz, elektrownie jądrowe czy elektrownie wodne. Obecnie zużycie węgla spada znacząco, a na pierwszy plan wysuwa się gaz, dalej źródła odnawialne, czy energia jądrowa. Całkowita zainstalowana wielkość mocy, wyłączając elektrownie wodne, niemal podwoiła się w przeciągu ostatnich pięciu lat 2008-2012: z 44 GW do 86 GW

Energy Mix KRAJ USA POLSKA ROK 2012 2036 2011 2030 WĘGIEL 41% 16% 85% 57% ENERGIA JĄDROWA 20 % 19% 0% GAZ ZIEMNY 24% 44% 4% 6% OZE 13% 8% INNE (np. woda, ropa) 9% 3% 2% Sektor energetyczny w USA przeszedł duże zmiany, przez wiele lat to węgiel był głownym kołem napędowym dla amerykańskiej gospodarki , przy dodatkowym mniejszym wsparciu źródeł energii takich jak: gaz, elektrownie jądrowe czy elektrownie wodne. Obecnie zużycie węgla spada znacząco, a na pierwszy plan wysuwa się gaz, dalej źródła odnawialne, czy energia jądrowa. Całkowita zainstalowana wielkość mocy, wyłączając elektrownie wodne, niemal podwoiła się w przeciągu ostatnich pięciu lat 2008-2012: z 44 GW do 86 GW

Możliwe korzyści dla Polski Zmiana krajowego Energy mix Zmniejszenie emisji CO2 Wzrost bezpieczeństwa energetycznego Rozwój infrastruktury Nowe miejsca pracy Przyspieszenie rozwoju gospodarek regionalnych Korzyści dla społeczności lokalnych

Czy gaz z łupków może być szansą dla Polski TAK, ale przede wszystkim w skali regionalnej TAK, ale czy w wystarczającym stopniu (?) dla: uniezależnienia się od importu gazu spadku cen gazu poprawy struktury EnergyMix ograniczenia emisji CO2 Wątpliwie, dla sfinansowania rosnących potrzeb budżetowych Państwa Udostępnienie gazu z łupków wymaga więcej czasu, więcej pieniędzy, większej elastyczności oraz sprawnej administracji i sprzyjającego otoczenia prawnego

Wyzwania dla operatorów Dzisiaj: Dostęp do gruntów pod inwestycje Uzyskanie akceptacji społeczności lokalnej Infrastruktura drogowa Zagospodarowanie odpadów Geologia i technologia Dostępność sprzętu i serwisów Prawo i jego interpretacja Długotrwałe procedury administarcyjne Niepewność systemu regulacji prawnych

Wyzwania dla operatorów Jutro - dodatkowo: Inwestycje liniowe (gazociągi) Zaopatrzenie w wodę Specjaliści Pozyskanie kapitału

Ryzyka – skala lokalna Brak akceptacji społeczności lokalnych Prawo miejscowe i procedury administarcyjne Ograniczony dostęp do gruntów pod wiertnie: obszary chronione ograniczenia środowiskowe i prawne obszary zamieszkałe tereny zamknięte cena dzierżawy / kupna gruntów

Ryzyka – skala krajowa Regulacyjne (prawo, rola państwa) Ekonomiczne: podatki zyskowność pozyskanie kapitału spadek cen gazu w Europie Operacyjne: procedury administarcyjne rozbudowa infrastruktury ograniczenia środowiskowe

Czy jesteśmy gotowi na sukces? Wydaje się, że jeszcze nie… Warunki: „Nie przeszkadzać” Czytelne zapisy prawa i prawo „zachęcjące” do inwestycji Skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych (środowiskowych, koncesyjnych, inwestycyjnych) Doprowadzenie do powstania rynku gazu

Wielka Brytania – szybka droga do sukcesu? Kwiecień 2013 – Raport Komitetu ds. Energii i Zmian Klimatu: „Wielka Brytania powinna zachęcać do rozpoczęcia na szerszą skalę poszukiwań gazu z łupków tym kraju(...)” Przeszłość Kwiecień/maj 2011 dwa podziemne wstrząsy o znikomej sile (2,3 oraz 1,5 w skali Richtera) - przyczyna wstrząsów - szczególna budowa formacji geologicznych 2011 rok – moratorium na eksploatację gazu z łupków Wrzesień 2012r. - raport Energy Contract Company (ECC) - gaz z łupków może wygenerować inwestycje o wartości 95 mld funtów Grudzień 2012 r. – zniesienie moratorium przez rząd Wielkiej Brytnii – ponowne otwarcie drogi dla poszukiwań Firmy wiertnicze gotowe do rozpoczęcia prac to Cuadrilla Resources, IGas , Celtic, Dart Energy, Egdon Resources. Złoża znajdują się w północno – zachodniej Anglii w hrabstwie Lancashire, oraz na południu w hrabstwach Hampshire, Berkshire, Survey, Sussex i Kent. Złoża znajdują się również w centralnej Szkocji, Walii. Brytyjski Kanclerz Skarbu George Osborne zapowiedział podczas prezentacji projektu budżetowego na 2013 rok, nowy system podatkowy będzie uwzględniał niekonwencjonalnych charakter złóż. Składać się ma z ulg podatkowych od łupków, m.in. możliwości odliczania podatków od terenu na którym prowadzone są prace. Nowe przepisy podatkowe mają wspierać lokalne społeczności w partycypowaniu w zyskach pochodzących z wydobycia. Mają one wejść w życie jeszcze w tym roku. Brytyjski rząd jest zdeterminowany by wyzwolić ogromny potencjał gazu łupkowego przy zastosowaniu szczelinowania hydraulicznego. Background: W opinii In­sti­tu­te of Direc­tors (IoD) sektor gazu łupkowego może rocznie przynosić zyski w wysokości 4 mld funtów, a liczba nowych miejsc pracy związanych z branżą wydobywczą sięgnie nawet 70 tys. W ubiegłorocznym raporcie liczbę nowych miejsc pracy określono o połowę mniejszą. Szacunki instytutu powstały na bazie danych przedstawionych przez spółki wydobywcze. Ma z nich wynikać, iż na terenie Wielkiej Brytanii znajdować się może 8,7 bln m sześc. gazu łup­ko­we­go. Dokładne dane ma podać Brytyjska Służba Geologiczna w ciągu najbliższych kilku tygodni. Wydobycie takich wielkości surowca zdaniem analityków z IoD jest możliwe już w 2030 roku. IoD zwraca uwagę na problemy prawne, które mogą utrudnić rozwój sektora gazu łupkowego. Zdaniem Corina Taylora głównego autora analizy problemem są niejednoczone przepisy uzyskania pozwolenia na wykonywanie odwiertów. - W tej chwili by wykonać odwiert trzeba uzyskać zgodę czterech instytucji. Brakuje wskazówek dotyczących rozpoczęcia procesu planowania i wydawania koncesji. Brak jest również jednoznacznych przepisów kiedy konieczne jest przygotowanie oceny oddziaływania na środowisko – wyliczał Taylor. Z szansy jaką stwarza gaz łupkowy zdają sobie sprawę brytyjscy politycy. Jak twierdzi minister ds. Energii i zmian klimatycznych Ed Davey gaz będzie odgrywać kluczową rolę w koszyku energetycznym Wielkiej Brytanii w ciągu najbliższych dwóch lat.

Wielka Brytania – szybka droga do sukcesu? 2010 rok - wg British Geological Survey zasoby gazu z łupków - 150 mld m³ Według innych szacunków – od 34 do 50 bln m³ Teraźniejszość: Brytyjskie spółki planują wykonać 20 - 40 odwiertów przez najbliższe 3 lata Na 2013 rok zapowiedziano nowy system podatkowy dla niekonwencjonalnych złóż: znaczące ulgi podatkowe dla gazu z łupków Departament Energetyki i Zmian Klimatu Zjednoczonego Królestwa wprowadził „system świateł drogowych” dla szczelinowania – wstrząsy powyżej 0,5 stopnia w skali Richtera spowodują zatrzymanie prac poszukiwawczo-wydobywczych W 2016 roku ma rozpocząć się komercyjne wydobycie gazu z łupków Firmy wiertnicze gotowe do rozpoczęcia prac to Cuadrilla Resources, IGas , Celtic, Dart Energy, Egdon Resources. Złoża znajdują się w północno – zachodniej Anglii w hrabstwie Lancashire, oraz na południu w hrabstwach Hampshire, Berkshire, Survey, Sussex i Kent. Złoża znajdują się również w centralnej Szkocji, Walii. Brytyjski Kanclerz Skarbu George Osborne zapowiedział podczas prezentacji projektu budżetowego na 2013 rok, nowy system podatkowy będzie uwzględniał niekonwencjonalnych charakter złóż. Składać się ma z ulg podatkowych od łupków, m.in. możliwości odliczania podatków od terenu na którym prowadzone są prace. Nowe przepisy podatkowe mają wspierać lokalne społeczności w partycypowaniu w zyskach pochodzących z wydobycia. Mają one wejść w życie jeszcze w tym roku. Brytyjski rząd jest zdeterminowany by wyzwolić ogromny potencjał gazu łupkowego przy zastosowaniu szczelinowania hydraulicznego. Background: W opinii In­sti­tu­te of Direc­tors (IoD) sektor gazu łupkowego może rocznie przynosić zyski w wysokości 4 mld funtów, a liczba nowych miejsc pracy związanych z branżą wydobywczą sięgnie nawet 70 tys. W ubiegłorocznym raporcie liczbę nowych miejsc pracy określono o połowę mniejszą. Szacunki instytutu powstały na bazie danych przedstawionych przez spółki wydobywcze. Ma z nich wynikać, iż na terenie Wielkiej Brytanii znajdować się może 8,7 bln m sześc. gazu łup­ko­we­go. Dokładne dane ma podać Brytyjska Służba Geologiczna w ciągu najbliższych kilku tygodni. Wydobycie takich wielkości surowca zdaniem analityków z IoD jest możliwe już w 2030 roku. IoD zwraca uwagę na problemy prawne, które mogą utrudnić rozwój sektora gazu łupkowego. Zdaniem Corina Taylora głównego autora analizy problemem są niejednoczone przepisy uzyskania pozwolenia na wykonywanie odwiertów. - W tej chwili by wykonać odwiert trzeba uzyskać zgodę czterech instytucji. Brakuje wskazówek dotyczących rozpoczęcia procesu planowania i wydawania koncesji. Brak jest również jednoznacznych przepisów kiedy konieczne jest przygotowanie oceny oddziaływania na środowisko – wyliczał Taylor. Z szansy jaką stwarza gaz łupkowy zdają sobie sprawę brytyjscy politycy. Jak twierdzi minister ds. Energii i zmian klimatycznych Ed Davey gaz będzie odgrywać kluczową rolę w koszyku energetycznym Wielkiej Brytanii w ciągu najbliższych dwóch lat.

Wielka Brytania – szybka droga do sukcesu? Czy Wielka Brytania będzie konkurencją dla Polski w zakresie inwestycji w poszukiwania gazu z łupków? Korzystniejsze i sprawdzone otoczenie prawne i rynkowe Zachęty podatkowe Istniejący rynek gazu Konkurencyjny rynek serwisów Firmy wiertnicze gotowe do rozpoczęcia prac to Cuadrilla Resources, IGas , Celtic, Dart Energy, Egdon Resources. Złoża znajdują się w północno – zachodniej Anglii w hrabstwie Lancashire, oraz na południu w hrabstwach Hampshire, Berkshire, Survey, Sussex i Kent. Złoża znajdują się również w centralnej Szkocji, Walii. Brytyjski Kanclerz Skarbu George Osborne zapowiedział podczas prezentacji projektu budżetowego na 2013 rok, nowy system podatkowy będzie uwzględniał niekonwencjonalnych charakter złóż. Składać się ma z ulg podatkowych od łupków, m.in. możliwości odliczania podatków od terenu na którym prowadzone są prace. Nowe przepisy podatkowe mają wspierać lokalne społeczności w partycypowaniu w zyskach pochodzących z wydobycia. Mają one wejść w życie jeszcze w tym roku. Brytyjski rząd jest zdeterminowany by wyzwolić ogromny potencjał gazu łupkowego przy zastosowaniu szczelinowania hydraulicznego. Background: W opinii In­sti­tu­te of Direc­tors (IoD) sektor gazu łupkowego może rocznie przynosić zyski w wysokości 4 mld funtów, a liczba nowych miejsc pracy związanych z branżą wydobywczą sięgnie nawet 70 tys. W ubiegłorocznym raporcie liczbę nowych miejsc pracy określono o połowę mniejszą. Szacunki instytutu powstały na bazie danych przedstawionych przez spółki wydobywcze. Ma z nich wynikać, iż na terenie Wielkiej Brytanii znajdować się może 8,7 bln m sześc. gazu łup­ko­we­go. Dokładne dane ma podać Brytyjska Służba Geologiczna w ciągu najbliższych kilku tygodni. Wydobycie takich wielkości surowca zdaniem analityków z IoD jest możliwe już w 2030 roku. IoD zwraca uwagę na problemy prawne, które mogą utrudnić rozwój sektora gazu łupkowego. Zdaniem Corina Taylora głównego autora analizy problemem są niejednoczone przepisy uzyskania pozwolenia na wykonywanie odwiertów. - W tej chwili by wykonać odwiert trzeba uzyskać zgodę czterech instytucji. Brakuje wskazówek dotyczących rozpoczęcia procesu planowania i wydawania koncesji. Brak jest również jednoznacznych przepisów kiedy konieczne jest przygotowanie oceny oddziaływania na środowisko – wyliczał Taylor. Z szansy jaką stwarza gaz łupkowy zdają sobie sprawę brytyjscy politycy. Jak twierdzi minister ds. Energii i zmian klimatycznych Ed Davey gaz będzie odgrywać kluczową rolę w koszyku energetycznym Wielkiej Brytanii w ciągu najbliższych dwóch lat.

www.bnkpetroleum.pl Ul. Wiktorska 63 02-587 Warszawa Biuro: +48 22 5401730 www.bnkpetroleum.pl