Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie
POWIAT CHRZANOWSKI Kraków, maj 2005
Oceny jakości śródlądowych wód powierzchniowych Ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej zostały określone w Dyrektywie 2000/60/EC Parlamentu Europejskiego i Rady. Ramowa Dyrektywa Wodna stanowi dokument uznawany za jeden z najbardziej kompleksowych pakietów dotyczących celów, instrumentów i zobowiązań w zakresie gospodarki wodnej. Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami w Polsce jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku „Prawo wodne” (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami). W roku 2004 nowy sposób oceny jakości Śródlądowych wód powierzchniowych według 5 klas wprowadzony został rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Ocenę wód powierzchniowych przeprowadza się w punktach pomiarowo-kontrolnych. Jest to istotna zmiana sposobu oceny stanu jakości rzek w Polsce w stosunku do lat poprzednich, kiedy rzeki oceniano w 3 klasach czystości (wody przekraczające parametry trzeciej klasy czystości traktowano jako wody pozaklasowe).
Podstawę oceny stanu jakości wód powierzchniowych stanowią: wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód powierzchniowych (zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r.), wyniki badań jakości wód wykonane według zalecanych metod analiz i pomiarów (metodyki referencyjne badań wskaźników jakości wód powierzchniowych oraz warunki zapewnienia jakości danych – zał. nr 4 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r.),przyjęty sposób przedstawienia wyników klasyfikacji wód powierzchniowych (zał. nr 5 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r.). W celu oceny wód pod kątem różnych sposobów użytkowania wykonano: ocenę wód pod kątem eutrofizacji ocenę wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia ocenę wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych
Ocena jakości wód (według 5 klas) Przeprowadzono ocenę wód według 5 klas dla rzek badanych w 46 punktach monitoringu diagnostycznego
Ocena jakości wód (według 5 klas) (1) Z oceny przeprowadzonej dla rzek w 140 punktach pomiarowych w województwie małopolskim w 2004 roku wynika, że 0,7% z ogółu badanych stanowiły wody klasy I bardzo dobrej jakości, 26,1% wody klasy II dobrej jakości. Wody zadawalającej jakości klasy III stanowiły w województwie 50,7%. Wody o jakości niezadawalającej klasy IV stanowiły 14,9%, a 7,5% to wody złej jakości. Z oceny przeprowadzonej dla rzek w 135 punktach pomiarowych w województwie małopolskim w 2005 roku wynika, że 8,1% z ogółu badanych stanowią wody klasy I bardzo dobrej jakości, 25,2% wody klasy II dobrej jakości. Wody zadawalającej jakości klasy III stanowią w województwie 42,2%. Wody o jakości niezadawalającej klasy IV stanowią 14,1%, a 10,4% to wody złej jakości.
Ocena jakości wód (według 5 klas) (2) Z oceny wykonanej w 2004r dla 6 zbiorników zaporowych w 13 punktach pomiarowych nie stwierdzono wód o bardzo dobrej jakości, jak również wód złej jakości. Wystąpiły wody dobrej jakości klasy II (w 6 p.p.k.) i zadawalającej jakości klasy III (również w 6 p.p.k.), co stanowi po 46,2%. W jednym punkcie (7,6%) odnotowano wody klasy IV niezadawalającej jakości. Natomiast, z oceny wykonanej w 2005r. dla 6 zbiorników zaporowych w 12 punktach pomiarowych nie stwierdzono wód o bardzo dobrej jakości, jak również wód o niezadawalającej i złej jakości. Wystąpiły wody dobrej jakości klasy II (w 9 p.p.k.) i zadawalającej jakości klasy III (w 3 p.p.k.).
Klasyfikacja jakości śródlądowych wód powierzchniowych w powiecie chrzanowskim w 2004 roku (według 5 klas) Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny (p.p.k.) Rodzaj monitoringu Klasa jakości wód Wskaźniki degradujące jakość wody Nr ppk. na mapie Nazwa km Wisła 1 Oświęcim 0,5 D V V – tlen rozpuszczony, BZT5, OWO, amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, fosforany, przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki, siarczany, liczba bakterii coli fek., ogólna liczba bakterii coli 2 Łączany 38,0 IV V - przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki, ogólna liczba bakterii coli, indeks saprobowości peryfitonu, IV – barwa, amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, liczba bakterii coli fek. Kozi Bród 10 Powyżej ścieków z Ciężkowic 3,0 III V – siarczany IV – fosforany, substancje rozp.ogólne, ogólna liczba bakterii coli III – barwa, zawiesina ogólna, ChZT-Cr, azotyny, przewodn.elektroltyczna, wapń, magnez, bor,, selen, liczba bakterii coli fek., indeks sapr. fitoplanktonu i peryfitonu Chechło 14 Mętków 0,1 V – zawiesina ogólna, fosforany, siarczany, ogólna liczba bakterii coli IV – barwa, BZT5, ChZT-Cr, OWO, amoniak, azot Kjeldahla, liczba bakterii coli fek. Regulicki 22 Okleśna V- fosforany, chrom+6, ogólna liczba bakterii coli IV – barwa, amoniak, azot Kjeldahla, liczba bakterii coli fek. Objaśnienia: D – monitoring diagnostyczny Klasyfikacja wód:
w punktach monitoringu diagnostycznego Klasyfikacja jakości śródlądowych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2005 roku w punktach monitoringu diagnostycznego (według 5 klas) Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny (p.p.k.) Rodzaj monitoringu Klasa jakości wód Wskaźniki degradujące jakość wody Nr ppk. na mapie Nazwa km Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne Biała Przemsza 8 Sławków 23,8 D R, A IV V – siarczany, ołów IV – barwa, zawiesina og., azot Kjeldahla, IV - ogólna liczba bakterii coli IV – indeks sapr. fitoplanktonu Sztoła 9 Powyżej Ryszki 6,0 Z III IV – kadm, ołów, fenole lotne III – barwa, zawiesina og., oleje mineralne III - ogólna liczba bakterii coli Kozi Bród 10 Powyżej ścieków z Ciężkowic 3,0 V –fosforany, siarczany IV –substancje rozp.ogólne III – barwa, azot Kjeldahla, azotyny, fosfor og., przewodność elektrolityczna, zasadowość ogólna, wapń, magnez, bor III – indeks sapr. fitoplanktonu i peryfitonu Soła 12 Oświęcim (E) 1,8 R, A, Z III – barwa, azot Kjeldahla, azotyny, zasadowość og., IV-ogólna liczba bakterii coli, III - liczba bakterii coli fek. Macocha Poręba 13 Ujście do Wisły 0,1 V V – zapach, CHZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor og., przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki V - ogólna liczba bakterii coli, Chechło 14 Mętków V – fosforany, fosfor og., siarczany IV – zapach, barwa, BZT5, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, substancje rozp.ogólne V - ogólna liczba bakterii coli
w punktach monitoringu diagnostycznego Klasyfikacja jakości śródlądowych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2005 roku w punktach monitoringu diagnostycznego (według 5 klas) Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny (p.p.k.) Rodzaj monitoringu Klasa jakości wód Wskaźniki degradujące jakość wody Nr ppk. na mapie Nazwa km Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne Biała Przemsza 8 Sławków 23,8 D R, A IV V – siarczany, ołów IV – barwa, zawiesina og., azot Kjeldahla, IV - ogólna liczba bakterii coli IV – indeks sapr. fitoplanktonu Kozi Bród 10 Powyżej ścieków z Ciężkowic 3,0 III V –fosforany, siarczany IV –substancje rozp.ogólne III – barwa, azot Kjeldahla, azotyny, fosfor og., przewodność elektrolityczna, zasadowość ogólna, wapń, magnez, bor III – indeks sapr. fitoplanktonu i peryfitonu Macocha Poręba 13 Ujście do Wisły 0,1 V V – zapach, CHZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor og., przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki V - ogólna liczba bakterii coli, Chechło 14 Mętków V – fosforany, fosfor og., siarczany IV – zapach, barwa, BZT5, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, substancje rozp.ogólne V - ogólna liczba bakterii coli Regulicki 22 Okleśna 0,5 R V- fosforany, fosfor og., chrom+6, chrom og., IV – barwa, azot Kjeldahla, , substancje rozp.og., siarczany, żelazo IV - ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii coli fek. Wisła 1 Oświęcim V –zawiesina og., tlen rozpuszczony, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, fosfor og., przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki, siarczany, subst.pow.cz.an. V - liczba bakterii coli fek., ogólna liczba bakterii coli
Zestawienie wykonanych ocen jakości wód rzek badanych w województwie małopolskim w 2005 roku Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny Ocena wg rozporządzenia MŚ w sprawie klasyfikacji wód 1 (klasa jakości wód) Jakość wg wymagań dla wód ujmowanych dla zaopatrzenia ludności2 Przydatność wód dla bytowania ryb3 Ocena zagrożenia zanieczyszczeniem związkami azotu z rolnictwa4 (ocena stopnia eutrofizacji wód) Nazwa km Wisła Oświęcim 0,5 V - nie spełnia wymagań eutrofizacja Łączany 38,0 IV Powyżej Krakowa 66,4 Niepołomice 102,0 Górka 145,3 Słupiec 209,3 Biała Przemsza Sławków 23,8 nie stwierdzono Sztoła Powyżej Ryszki 6,0 III A3 Kozi Bród Powyżej ścieków z Ciężkowic 3,0 Soła Kęty 16,4 A2 1,8 Macocha Ujście do Wisły 0,1 Chechło Mętków
Ocena wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Ocenę wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności wykonano zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. nr 204/2002 poz.1728). Przy czym , zgodnie z cytowanym wyżej rozporządzeniem: wody kategorii A1 to wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, wody kategorii A2 – wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji (chlorowanie końcowe), wody kategorii A3 - wody wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania , koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowanie, chlorowanie końcowe).
Klasyfikacja wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w województwie małopolskim w 2004 i 2005 roku
Ocena wód pod kątem eutrofizacji Ocenę wód pod kątem eutrofizacji oparto o przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241/02 poz. 2093). Zgodnie z art. 9.4. ustawy „Prawo wodne” z dnia 18 lipca 2001 roku, przez eutrofizację rozumie się wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Przy ocenie eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych stosuje się wskaźniki określone w załączniku nr 1 do powyższego rozporządzenia.
Ocena wód pod kątem eutrofizacji Wartości graniczne podstawowych wskaźników eutrofizacji wód powyżej których występuje eutrofizacja są następujące:
Średnioroczne wartości wskaźników stosowanych przy ocenie eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych w powiecie chrzanowskim w 2004 roku Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny p.p.k. Wskaźniki eutrofizacji Stężenia średnioroczne [mg/l] Ocena nr p.p.k. na mapie Nazwa km Azot ogólny Azot azotanowy Azotany Fosfor ogólny Chlorofil a’ [g/l] Wisła 1 Oświęcim 0,5 6,58 2,17 9,59 0,60 7,41 eutrofizacja 2 Łączany 38,0 4,22 2,13 9,41 8,77 Kozi Bród 10 Pow. ścieków z Ciężkowic 3,0 3,00 2,40 10,63 0,14 3,48 Chechło 14 Mętków 0,1 4,29 2,72 12,03 0,30 5,44 Regulicki 22 Okleśna 3,47 1,93 8,53 0,46 7,17 Wartości graniczne 5 2,2 0,25 25
Ocena wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych Ocenę wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych przeprowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. Dz. U. Nr 176, poz. 1455). W przypadku łososiowatych oznacza to wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Coregonus) lub gatunku lipień (Thymallus thymallus); a karpiowatych oznacza to wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla). Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody, minimalną częstotliwość pobierania próbek tych wód oraz metodyki referencyjne analiz określa załącznik do rozporządzenia. Dopuszcza się odstępstwa od wymagań określonych w załączniku do rozporządzenia wyłącznie w przypadkach, gdy wymagania te nie są spełniane na skutek naturalnego wzbogacania wody w pewne substancje, w taki sposób, że wartości określone w załączniku do rozporządzenia nie są osiągane, przy czym naturalne wzbogacanie oznacza samoczynny proces (bez interwencji człowieka), podczas którego zbiornik lub ciek wodny zasilany jest z gleby przez substancje w niej zawarte.
Wyniki badań przydatności wód do bytowania ryb w powiecie chrzanowskim zestawiono w poniższej tabeli. Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny Ocena wód dla bytowania ryb Wskaźniki decydujące Nazwa km Wisła Oświęcim 0,5 nieprzydatne tlen rozpuszczony, BZT-5, zawiesina ogólna, azot amonowy, azotyny, niezjonizowany amoniak, fosfor ogólny Łączany 38,0 tlen rozpuszczony, azot amonowy, azotyny, niezjonizowany amoniak, fosfor ogólny Regulicki Okleśna azot amonowy, azotyny, fosfor ogólny
Ocena wód dla bytowania ryb w województwie małopolskim w 2004 roku
Jakość wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludność
POZYCJA MAŁOPOLSKI NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW Wyszczególnienie Polska Województwa Lokata woj. małopolskiego Małopolskie Wielkopolskie Dolnośląskie Pomorskie 1999 2002 2003 ścieki oczyszczane chemicznie, biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków oczyszczanych 62,6 26,6 53,4 83,2 89,5 15 16 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ludności ogółem 58,3 49,9 74,3 76,7 12 14 13
Wykaz stacji monitoringu jakości powietrza na lata 2004-2005
Lp. Nazwa substancji Okres uśrednienia pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (μg/m3) Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym b) Margines tolerancji ( % ) w 2005 r. 1 benzen rok kalendarzowy 5c) - 100 5 2 ołów 0.5 c) 3 dwutlenek azotu jedna godzina 200 c) 18 razy 25 50 40 c) 10 4 dwutlenek siarki 350 c) 24 razy 24 godziny 125 c) 3 razy 20 e) pył zawieszony PM10j) 50 c) 35 razy 6 tlenek węgla 8 godzink) 10 000c)k)
Średnie stężenie pyłu zawieszonego w 2005r Pył zawieszony PM10 Średnie stężenie pyłu zawieszonego w 2005r
Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego PM10 Lokalizacja Zakres stężeń 24 godzinnych (µg/m3) Częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24 godzinnych Średnie stężenie w roku (µg/m3) Trzebinia, ul. Piłsudskiego 11 - 214 133 51 Chrzanów, ul. Grzybowskiego 11 - 274 124 49
Średnie stężenie dwutlenku siarki w 2005r Dwutlenek siarki Średnie stężenie dwutlenku siarki w 2005r
Zestawienie poziomu dwutlenku siarki Lokalizacja Zakres stężeń 1 godzinnych (µg/m3) 24 godzinnych Częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 1 godzinnych Częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym Trzebinia, ul. Piłsudskiego 0 - 519 1 - 169 3 Chrzanów, ul. Grzybowskiego - 0 -192 4 Na wykresach powyżej przedstawiono sezonową zmienność stężeń dwutlenku siarki w Trzebini i Chrzanowie.
Średnie stężenie dwutlenku azotu w 2005r Dwutlenek azotu Średnie stężenie dwutlenku azotu w 2005r
Zestawienie poziomu dwutlenku azotu Lokalizacja Zakres stężeń 1 godzinnych (µg/m3) 24 godzinnych Częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 1 godzinnych Średnie stężenie w roku kalendarzowym Trzebinia, ul. Piłsudskiego 2 - 201 - 1 23 Chrzanów, ul. Grzybowskiego 5 - 136 37
Rozkład średnich stężeń benzenu na obszarze województwa małopolskiego w 2005 roku.
Porównanie średniorocznych stężeń benzenu na obszarze województwa małopolskiego w latach 2003-2005 na poszczególnych stanowiskach
Lokalizacja Miesiąc Stężenie (µg/m3) Chrzanów, ul. Sikorskiego styczeń 5,6 luty 4,1 marzec kwiecień 3,8 maj 1,4 czerwiec 0,7 lipiec 0,6 sierpień 2,6 wrzesień październik 4,6 listopad 4,3 grudzień 4,2 średnia w roku 3,2
Dioksyny: Ogólna nazwa całego szeregu związków,zawierających dwa pierścienie benzesowe połączone poprzez jeden lub dwa atomy tlenu. Związki, w których występują dwa atomy tlenu, nazywa się dibenzenodioksynami,z jednym atomem tlenu - dibenzenofuranami. Każdy z pierścieni benzesowych może zawierać do czterech atomów chloru, oznaczonych zgodnie z numeracją atomów węgla, do których są przyłączone: Przyłączenie do tych cząsteczek od jednego do ośmiu atomów może się odbywać na wiele sposobów. Dla dibenzeodioksyny istnieje 75 możliwych kombinaci, a dla dibenzeofuranu 135, co w sumie daje 210 związków określanych dioksynami. Ze 75 dibenzeodioksyn 7 jest toksycznych, a ze 135 dibenzeofuranów trujących jest 10. Najbardziej niebezpiecznym ze wszystkich jest 2,3,7,8-tetrachlorodibenzeodioksyna, w skrócie 2,3,7,8-TCDD, a często oznaczana jako TCDD, oraz 2,3,7,8-tetradibenzefuran, znany jako TCDF. Kolejne z najbardziej trujących to 1,2,3,7,8-PCDD i 2,3,4,7,8-PCDF, obydwa dwukrotnie mniej toksyczne niż TCDD. Resztę dioksyn można praktycznie uważaćza nietoksyczne. Całkowitą toksyczność próbki można określić, sumując wszystkiejej toksyczne składniki, uwzględniając ich zawartość w próbce oraz toksyczność. TCDD i TCDF mają wartość 1, inne 0,5 czy 0,01, a nawet 0,001. Odpowiednio to sumując, określa się tak zwany równoważnik toksyczny, czyli TEQ. Żeby przekonać się jak bardzo są toksycznedioksyny, spójrz na poniższą tabelę: LD50[mg/g] Zwierzę Świnka morska 0,001 Małpa 0,070 Szczur 0,200 Pies 3,000 Chomik 5,000 Jak widzimy dioksyny są najbardziej trującymi związkami,jakie otrzymał wyniku syntezy człowiek. Dla porównania : dla człowieka wartość LD50 dla tak silnych trucizny, jak jad kiełbasiany, wynosi około 0,01 miligrama na kilogram, dla nikotyny zaś 1000 mg na kilogram.
Ocena po roku 2005
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE Plac Szczepański 5, 31-011 Kraków tel. (12) 422-48-95, fax (12) 422-36-12 strony internetowe: www.krakow.pios.gov.pl