Dysleksja – wszystkiemu winny móżdżek Opracowanie – Agnieszka Wiktorowicz Ewa Mieczejko

Co mówią naukowcy … Definicje dysleksji Dysleksja to specyficzne trudności w czytaniu pisaniu wynikające z zaburzeń czynnościowych tych obszarów kory mózgowej, które są między innymi odpowiedzialne za przetwarzanie liter i cyfr. Wyróżniamy trzy typy dysleksji: Dysleksja rozwojowa – trudności w czytaniu, często powiązane z trudnościami w pisaniu. Dysortografia - trudności w pisaniu bez błędów. Dysgrafia – trudności w opanowaniu kaligrafii.

Dysleksja nie ma związku z poziomem inteligencji Oto cała plejada sławnych postaci, które mimo dysleksji wniosły znaczny wkład w tworzenie naszej cywilizacji: Karol XI i Karol Gustaw – królowie Szwecji, Książę Ludwik – syn Napoleona III, Hans Chrystian Andersen – bajkopisarz, Albert Einstein – twórca teorii względności, Wilson Churchill – brytyjski mąż stanu.

Choć dysleksja jest według międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń (ICD-10) zaszufladkowana jako zaburzenie czynności czytania, w praktyce oznacza rozległy i zróżnicowany zespół zaburzeń: postrzegania, zapamiętywania i deficytu uwagi, z którym wiążą się opóźnienia w nauce czytania, pisania, nierzadko trudności w matematyce, nauce języków obcych oraz orientacji w czasie i przestrzeni, funkcji słuchowych, wzrokowych i ruchowych, od których zależy umiejętność czytania i pisania, które u dzieci dyslektycznych dojrzewają wolniej. Dyslektyk podczas czytania i pisania angażuje niemal pięciokrotnie większy obszar mózgu niż jego niedotknięty tą przypadłością rówieśnik (wyniki badań naukowców z University of Washington).

Objawy dysleksji rozwojowej Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. opóźniony rozwój mowy; mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo); wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne; trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą; trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;

mylenie prawej i lewej ręki; trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego; trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad ortografii.

Cechy dyslektyka 1. Ogólne związane ze zdrowiem i zachowaniem. Zdolny, wygadany i inteligentny dopóki nie każe mu się czegoś napisać, albo przeliterować, Może być wybitnie uzdolniony z niektórych przedmiotów, Woli się uczyć poprzez doświadczenie, obserwację, niż słuchając instrukcji, Często oskarżany jest o to, że nie słucha, Brakuje mu pewności siebie, Niepoprawny bałaganiarz albo niewiarygodny pedant.

2. Czytanie, literowanie, odwzorowanie. Przy czytaniu traci koncentrację po 5 – 10 min; wodzić palcem pod linią liter, ma problemy z wzrokowym śledzeniem tekstu, Czyta wolno, zwłaszcza kiedy czyta na głos, Może mechaniczne przeczytać tekst, Często czyta jeden akapit po kilka razy, Często skarży się, że widzi „latające literki” lub „biegające” całe wyrazy, Myli słowa zaczynające się tak samo (bada, baba, baza), Może nauczyć się prawidłowej pisowni, ale po tygodniu zapomina, Niekiedy nie potrafi rozpisać słowa na sylaby, Pisze litery w złej kolejności, Zamienia litery podobne – „b” z „d”, „w” z „m”, Czasem potrafi różnie zapisać słowa w różnym miejscu tekstu.

3. Pisanie i zdolności motoryczne. Prace pisemne są o wiele gorzej oceniane od dopowiedzi ustnych, Opowiadania nie mają planu albo zmieniają się w dywagacje, Fatalny charakter pisma, Kiepska interpunkcja, Przestawianie liter lub słów, Gubienie liter lub wyrazów, wstawianie ich w niewłaściwe miejsca, w niewłaściwym porządku, Problemy z utrzymaniem ołówka, długopisu, Trudności z utrzymaniem się w liniach, Problemy w sportach zręcznościowych.

4. Logika, przewidywanie, świadomość czasu i sekwencji zdarzeń. Rzadko wie, która godzina, nie potrafi zarządzać czasem, zdążyć na czas, Nie potrafi wykonać prostego zestawu instrukcji, Trudno mu się nauczyć sekwencji dni tygodnia, czy miesiąca, Często myli górę z dołem, prawą stronę z lewą stroną, ruchy wskazówek zegara, ma problem z utrzymaniem rytmu w tempie.

Opóźnione dojrzewanie szlaków Zdaniem naukowców trudności w nauce i czytaniu wiążą się ze zbyt długą obecnością u dzieci tzw. odruchów pierwotnych, które w miarę dojrzewania układu nerwowego powinny samoistnie zanikać lub ulegać przekształceniom. Proces ten powinien zakończyć się do 12 roku życia. Chodzi zwłaszcza o dojrzewanie móżdżku. Okazuje się, że pełni on istotną funkcję w przetwarzaniu informacji związanych z procesem nabywania nowych umiejętności. Amerykańscy psycholodzy z Illianois potrafią przewidzieć rozwój dysleksji u dziecka już w 36 tygodniu po urodzeniu. Prognozy opierają się na wynikach pomiaru fal mózgowych, a ściślej porównywaniu ich z tymi, które przez kilka lat gromadzili w komputerowej bazie.

Obszary aktywne podczas czytania u dzieci niemających z tym trudności; widoczna m.in.. Aktywność w polach rozumienia dźwięków i mowy. Dzieci z dysleksją zaznaczone obszary są nieaktywne, choć w zasadzie mózg pracuje intensywniej. Po 8 – tygodniowym treningu ukierunkowanym na fonetyczne rozróżnianie podobnych dźwięków czynność mózgu deslektyków upodobniła się do obserwowanej u dzieci bez dysleksji.

Tańsze metody wykrywania dysleksji opierają się na badaniu odruchów pierwotnych tzw. Asymetrycznego odruchu zgięciowego (ATNR), który polega na wyprostowaniu ręki i nogi po stronie, w którą zwrócona jest twarz, a zgięciu kończyn po przeciwnej stronie ciała. Można go wywołać u każdego zdrowego niemowlaka. W normalnych warunkach odruch ten zanika w 6 miesiącu, gdy przestaje być potrzebny. U dzieci dyslektycznych mających trudności z czytaniem i pisaniem można go wywołać w wieku wczesnoszkolnym.

Kampania Polskiego Towarzystwa Dysleksji Marta Bogdanowicz

Ćwiczenia na dysleksję Polskie Towarzystwo Dysleksji Przykładowe zadania korekcyjno - kompensacyjne By pomóc dzieciom dyslektycznym w zautomatyzowaniu umiejętności czytania, należy stosować następujące formy ćwiczeń: Czytanie całościowe sylab i wyrazów. Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami. Czytanie sylab i wyrazów w krótkich pozycjach. Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań. Czytanie selektywne głośne i ciche. Czytanie z przesłonką (w okienku). Czytanie chóralne. Ćwiczenia w rozumieniu treści (J. Czajkowska, K. Herda, 1989 r.).

W nauce poprawnego pisania pod względem graficznym wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń: Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu. Pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze. Pisanie (malowanie) liter na arkuszach papieru, różnej wielkości. Pisanie liter za pomocą szablonów. Kalkowanie (kalką techniczną), obwodzenie po wzorze. Samodzielne pisanie liter. Przy opracowaniu graficznym liter należy zwrócić uwagę na ich charakterystyczne elementy, sposób pisania z zaznaczeniem miejsca rozpoczęcia i rozmieszczenia w liniaturze zeszytu. Trzeba dążyć do tego, by dzieci nauczyły się pisać wyrazy łącznie, czytelnie i we właściwym tempie.

Podstawowe formy ćwiczeń poprawnego pisania to: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu. Należy pamiętać, iż ćwiczenia w czytaniu winno się łączyć z ćwiczeniami w pisaniu. Ponadto należy zwracać uwagę na: kierunek pisania od strony lewej do prawej i sposób pisania liter z zastosowaniem wzorców, omówienie pisowni wyrazów "trudnych", by nie utrwalały się w pamięci wzrokowej nieprawidłowe obrazy graficzne wyrazów, prawidłową postawę ciała i sposób trzymania przyborów,czas trwania ćwiczeń w pisaniu dostosowaniem do możliwości percepcyjnych dziecka, koncentracji uwagi i odporności psychicznej.

Przykłady ćwiczeń w czytaniu i pisaniu (za: M Przykłady ćwiczeń w czytaniu i pisaniu (za: M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie. Czytanie na raty - Uczeń młodszy Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od jednej lub kilku linijek tekstu do 1/2 strony, Dziecko czyta razem z Dorosłym na głos ("chórem", dorosły nieco ciszej) - dwa razy więcej, np. od dwóch linijek do l strony, Dorosły - matka czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, np. od trzech linijek do 3 stron, Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej, np. od 4 linijek do 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-4) Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem.

Uczeń starszy Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od ok. 1/2 - l strony, Dorosły - czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, ok. 3 stron; dobrze, jeżeli dziecko w tym czasie śledzi tekst wzrokiem, Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej: ok. 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-3) Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, Podsumowanie przeczytanego rozdziału - streszczenie rozdziału i dyskusja nad wybranymi problemami.

Książka mówiona "Książki mówione" to taśmy magnetofonowe z nagraniami lektur szkolnych, które służą dzieciom w przyśpieszeniu procesu czytania lektur. Można je wypożyczać w bibliotekach dla osób niepełnosprawnych (niewidomych), bibliotekach pedagogicznych, w dużych bibliotekach publicznych. Rodzice prezentują początek "książki mówionej" i dziecko kontynuuje czytanie reszty rozdziału z użyciem kasety magnetofonowej. Zadaniem dziecka jest: słuchanie tekstu (z taśmy) z jednoczesnym śledzeniem go w książce (czytaniem) (2 str.) słuchanie tekstu - bez czytania (kilka stron) powtórka: (pkt 5-6) streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem. podsumowanie przeczytanego i wysłuchanego rozdziału - streszczenie i dyskusja.

Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni - samodzielna praca starszych uczniów I. Przygotowanie Załóż zeszyt do ćwiczeń ortograficznych. Powtórz i utrwal zasady pisowni. Na końcu zeszytu załóż "Słowniczek trudnych wyrazów". II. Pisanie z pamięci - co dzień Przeczytaj uważnie wybrany przez siebie, lub wskazany przez nauczyciela fragment tekstu (ok. 4-5 zdań niezbyt długich, po ok. 5 wyrazów w zdaniu). Przeczytaj pierwsze zdanie, zapamiętując tekst i pisownię wyrazów. Uzasadnij pisownię trudnych wyrazów. Powiedz tekst z pamięci. Przeczytaj powtórnie zdanie sprawdzając, czy dobrze zapamiętałeś. Napisz tekst z pamięci. Sprawdź zapis i nanieś poprawki. Porównaj zapis ze zdaniem wzorcowym i nanieś poprawki. Zakryj zdanie wzorcowe i napisane. Napisz powtórnie to samo zdanie. Sprawdź zapis.

III. Poprawa błędów Wypisz wyrazy, w których popełniłeś błędy i uzasadnij poprawną pisownię. Wyrazy te zastosuj w krzyżówce. Ułóż z nimi zdania. Utwórz rodzinę wyrazów pokrewnych. Wykonaj ćwiczenie utrwalające pisownię. Wpisz je do "Słowniczka trudnych wyrazów" (na końcu zeszytu). IV. Sprawdzian - co tydzień Pracuje codziennie, zapisując datę przy wykonanych ćwiczeniach. Po tygodniu ćwiczeń poproś kogoś, aby podyktował ci zdania, które codziennie pisałeś. Sprawdź, o ile błędów mniej zrobiłeś niż poprzednio i popraw je (wg wzoru).

Na zakończenie – Dekalog dla nauczyciela uczniów dyslektycznych prof Na zakończenie – Dekalog dla nauczyciela uczniów dyslektycznych prof. dr hab. M. Bogdanowicz NIE Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. Nie łudź się, że "sam z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub, że ktoś go z tego "wyleczy". Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: TAK Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem). Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej, ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą,

Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku, Bądź w stałym kontakcie z jego nauczycielem - terapeutą i, korzystając z jego wskazań, włączaj w zajęcia dydaktyczne potrzebne dziecku ćwiczenia. Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty. Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

Warto tutaj zajrzeć  http://www.ptd.edu.pl/ptd

Korzystano z: Bogdanowicz M. , Adryjanek A., „Uczeń z dysleksją w szkole”, Wyd. Operon, Gdynia 2005, Bragdon A. D., „Kiedy mózg pracuje inaczej”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), „Dysleksja. Od badań mózgu do praktyki”, Wyd. Insytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa 2004, Wiedza i życie – Numer specjalny „Jak się uczyć” styczeń 2007,