Podobieństwa i różnice systemów emerytalnych dla rolników i osób prowadzących pozarolniczą działalność Dorota Dzienisiuk 15.6.2011

OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ (ROLNICY) + DOMOWNICY POZAROLNICZĄ + WSPÓŁPRACUJĄCY Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm. KRUS 1 574 394 ubezpieczonych (2008) Ubezpieczenie emerytalno-rentowe Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm ZUS 1 201 200 ubezpieczonych (2008) Ubezpieczenie emerytalne

System, do którego te osoby należą Zakres przedmiotowy ubezpieczeń Zakres podmiotowy ubezpieczeń Okres ubezpieczenia Składki na ubezpieczenia społeczne Przesłanki prawa do emerytury Wysokość emerytury Realizacja uprawnień emerytalnych

GWARANCJE PAŃSTWA Art. 76 ust. 3 u.u.s.r. Art. 2 ust. 3 u.s.u.s. Państwo gwarantuje wypłatę świadczeń finansowanych z funduszu emerytalno-rentowego Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez Państwo

PODLEGANIE UBEZPIECZENIU OBOWIĄZKOWO u.u.s.r. u.s.u.s. Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy: 1) rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny; 2) domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1; 3) osoba pobierająca rentę strukturalną; 4) małżonek osoby, z pkt 3, jeżeli renta strukturalna wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka. Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu podlegają: osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: 5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,

DZIAŁALNOŚĆ - DEFINICJA OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ ROLNIK osoba fizyczna pełnoletnia, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia 1) na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórca i artysta, 3) w zakresie wolnego zawodu 4) wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej; 5) osoba prowadzącą niepubliczną szkołę

Zasada „realności tytułu ubezpieczenia” – potrzeba domniemań prawnych Przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że (art. 38): 1) właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach; 2) podatnik podatku rolnego lub podatku od dochodu z działów specjalnych prowadzi działalność rolniczą w rozmiarze wynikającym z zakresu opodatkowania; 3) jeżeli własność lub dzierżawa gruntów, przysługuje kilku osobom lub jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku osobach - każda z tych osób uczestniczy w prowadzeniu działalności rolniczej; 4) osoba bliska rolnikowi, spełniająca warunki, stale pracuje w gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy - jeżeli okoliczność ta została stwierdzona zgodnym oświadczeniem rolnika i tej osoby. Ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana … należy do sfery ustaleń faktycznych. Istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 240/09, LEX nr 585723

„OSOBY WSPÓŁDZIAŁAJĄCE” DOMOWNIK OSOBA WSPÓŁPRACUJĄCA osoba bliska rolnikowi, która: a) ukończyła 16 lat, b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy; małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego Jeżeli pracownik spełnia kryteria dla osób współpracujących -dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca

PODLEGANIE UBEZPIECZENIU DOBROWOLNIE u.u.s.r. u.s.u.s. Na wniosek obejmuje się: 1) innego rolnika lub domownika, ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie w pełnym zakresie, wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym; 2) osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty, jeżeli podlegała ubezpieczeniu przez co najmniej 12 lat i 6 mies.; 3) osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową zbieg tytułów zbieg z pobieraniem świadczeń

OKRES UBEZPIECZENIA ROLNICY podleganie ubezpieczeniu OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ POZAROLNICZĄ podleganie ubezpieczeniu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej

SKŁADKI NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Podmiot opłacający Finansowanie składek Wysokość składek Terminy opłacania składek Zabezpieczenie płatności i egzekucja Wpływ opłacania składek na prawo do świadczeń

SKŁADKA – FINANSOWANIE ROLNIK OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik (działalność na rachunek kilku osób – obowiązek solidarny) Płatnik składek - ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne (art. 4 pkt 2 lit. d u.s.u.s.) finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni (art. 16 ust. 4 pkt 1) osób współpracujących - w całości z własnych środków osoba prowadząca pozarolniczą działalność (art. 16 ust. 5a)

SKŁADKA - WYSOKOŚĆ OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ ROLNIK 10 % emerytury podstawowej (miesięcznej najniższej emerytury, określonej w przepisach emerytalnych!) stopa procentowa, jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych (19,52%)+ podstawa wymiaru: zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego … na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania zadeklarowanej kwoty, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą uchwała składu 7 sędziów SN z 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UZP 1/10, OSNP 2010/21-22/267)

SKŁADKA – MODYFIKACJE WYSOKOŚCI ROLNIK OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ Rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą – dwukrotność W zależności od powierzchni obszarów użytków rolnych w gospodarstwie - zwiększenie w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej : zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia Nie dotyczy osób, które: 1) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy prowadziły pozarolniczą działalność; 2) działalność na rzecz byłego pracodawcy,

WPŁYW OPŁACENIA SKŁADKI NA ŚWIADCZENIA - Na koncie ubezpieczonego ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne (wyj.: ofe + subkonto) 2) wpłaconych – w przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

PRAWO DO EMERYTURY ROLNIK wiek emerytalny (60/65) OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ wiek emerytalny (60/65) okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu: 25 lat (możliwość zaliczania okresów innego rodzaju) Emerytura z urzędu dla osób pobierających renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy, które osiągnęły wiek 60/65 wiek emerytalny (60/65) ubezpieczenie (art. 24 u.e.r.) Emerytura z urzędu dla osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy, które osiągnęły wiek uprawniający do emerytury (60/65)

WCZEŚNIEJSZA EMERYTURA ROLNIK OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ wcześniejsza emerytura: wiek (55, 60); okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu: co najmniej 30 lat (wywłaszczenie: 12 lat i 6 miesięcy); zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej - Brak emerytur pomostowych Z wyjątkiem: ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym

WYSOKOŚĆ EMERYTURY u.u.s.r. u.e.r.FUS Emerytura z FUS: Część składkowa: 1 % emerytury podstawowej (najniższej) za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu Część uzupełniająca: 95 % emerytury podstawowej (liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej, mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5 % emerytury podstawowej) nie mniej niż 85 % emerytury podstawowej Wskaźnik wymiaru Najniższa emerytura Dodatki Emerytura z FUS: kwota zewidencjonowana na koncie ubezpieczonego i średnie dalsze trwanie życia Emerytura kapitałowa: kwota zewidencjonowana na subkoncie ofe Najniższa emerytura Dodatki

ZAWIESZANIE PRAWA DO EMERYTURY LUB JEJ ZMNIEJSZENIE WYPŁATY EMERYTURY Przychód: na zasadach określonych w przepisach emerytalnych (nie zawiesza się części składkowej emerytury rolniczej) Częściowe zawieszenie, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą Przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, Kontynuacja działalności: - (dla emerytów prowadzących pozarolniczą działalność: przychód - przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne)

CZĘŚCIOWE ZAWIESZENIE CZĘŚCI UZUPEŁNIAJĄCEJ EMERYTURY ROLNICZEJ Wypłata ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej (wyj. …) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w połowie, jeżeli emeryt prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury albo renty i nie spełnia warunków …, jeżeli małżonek ten podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy w jednej czwartej, jeżeli: 1) emeryt lub rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży albo 2) trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia 3) nieruchomości są położone w strefie ochronnej lub na innym obszarze specjalnym, przez okres jednego roku: na gruntach nabytych w drodze dziedziczenia, zwróconych niezależnie od uprawnionego do czasu osiągnięcia przez 18 lat osobę, której przekazano gospodarstwo rolne w formie aktu notarialnego jako osobie niepełnoletniej

WPŁYW DALSZEJ DZIAŁALNOŚCI NA WYSOKOŚĆ EMERYTURY - Emerytury powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury i zwaloryzowanych przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury

NAJISTOTNIEJSZE RÓŻNICE ROLNICY OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ POZAROLNICZĄ Ubezpieczenie Emerytalno-rentowe Emerytalne Podleganie ubezpieczeniu Działalność + posiadanie gospodarstwa rolnego Działalność Składka Stała, ustawowo określona Zależna od deklaracji (ustawa - minimalna) Prawo do emerytury Wiek emerytalny + okres podlegania ubezpieczeniu / wcześniejsza emerytura Wiek emerytalny + ubezpieczenie Wysokość emerytury Emerytura podstawowa + okres ubezpieczenia Wpłacone składki + II filar Wypłata świadczeń (zawieszenie) Kontynuacja działalności rolniczej + przychód Zależna od deklaracji ubezpieczonego (przychód) Podwyższenie emerytury Brak Wpłacone składki

KRYTERIA ROZRÓŻNIANIA /UPODABNIANIA Funkcje systemów (polityka rolna lub gospodarcza, osłona socjalna, ubezpieczenie społeczne) Wysokość składek (powiązanie z przychodem lub prawdopodobieństwem przychodu), wpływ ubezpieczonych na wysokość składek Powiązanie ubezpieczenia i prawa do emerytury lub jej wypłaty z posiadaniem gospodarstwa rolnego / przedsiębiorstwa Zakres ubezpieczenia: rodzina (wpływ jej sytuacji na uprawnienia ubezpieczonego), współpracujący Związek systemu emerytalnego i rentowego Sposób i źródło finansowania świadczeń