System wsparcia osób wykluczonych społecznie na przykładzie Polski oraz innych państw europejskich Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

Co to jest system wsparcia osób wykluczonych? System wsparcia osób wykluczonych jest instrumentem polityki społecznej każdego państwa demokratycznego. Celem głównym tego systemu jest umożliwienie osobom i ich rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne zasoby i możliwości. Zdaniem tego systemu jest również podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i ich rodzin w trudnej sytuacji i ich integracji ze środowiskiem. System wsparcia osób wykluczonych społecznie w poszczególnych państwach Unii Europejskiej jest bardzo zróżnicowany. Jak dotąd nie udało się opracować takie systemu, który kompleksowo i w 100% likwidowałby zjawisko wykluczenia społecznego. Trzeba przyznać, że najmniejszy odsetek osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest obecny przede wszystkim w państwach zamożnych UE, w których istnieją efektywne [nie zawsze kosztowne] formy wsparcia osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych tym zjawiskiem. Zróżnicowane są także grupy podlegające wykluczeniu społecznemu np. we Francji są nimi migranci, a w Polsce osoby z terenów popegieerowskich.

Źródło: RESEARCH INTERNATIONAL PENTOR, WRZESIEŃ 2006 Badanie wykonane na potrzeby kampanii “Warto być za”. Badanie przedstawia opinie Polaków na temat przyczyn powstawania wykluczenia społecznego. 37% badanych Polaków wskazało, że główną przyczyną powstawania wykluczenia społecznego jest bezrobocie. Na drugim i trzecim miejscu badani wymienili stosowanie używek [alkohol oraz narkotyki].

Struktura systemu wsparcia osób wykluczonych w Polsce

Przykładowa struktura organizacyjna pomocy społecznej w gminie Samorząd gminny [Urząd Gminy] Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Klub Integracji Społecznej Świetlica środowiskowa Ośrodek Profilaktyki Alkoholowej

Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS) Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej (GOPS) Miejsko-Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej (MGOPS) Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej (MOPS) Łącznie w województwie kujawsko-pomorskim działają 144 ośrodki pomocy społecznej, a do ich zadań należą: wypłata świadczeń pieniężnych (zasiłki stałe, okresowe, celowe) realizacja świadczeń niepieniężnych, organizacja pracy socjalnej, poradnictwo specjalistyczne, usługi opiekuńcze, pomoc osobom bezdomnym. Ośrodki Pomocy Społecznej prowadzą również: 1. Kluby Integracji Społecznej, 2. Świetlice środowiskowe, 3. Ośrodki Profilaktyki Alkoholowej.

Przykładowa struktura organizacyjna pomocy społecznej w powiecie Źródło: PCPR w Częstochowie

System pomocy społecznej w powiecie I. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie to jednostki organizacyjne wykonujące zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej. Na każdy powiat przypada jedno powiatowe centrum pomocy rodzinie. W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje 19 placówek PCPR. Głównym zdaniem PCPR jest pomoc dzieciom pozbawionym opieki rodziców biologicznych [np. praca na rzecz rodzin zastępczych oraz ich wychowanków]. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie realizują zadania dotyczące opracowywania powiatowych programów działań na rzecz osób niepełnosprawnych, współpraca z innymi organizacjami i instytucjami na rzecz osób niepełnosprawnych, dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, turystyki i rekreacji, sprzętu rehabilitacyjnego oraz dofinansowania kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej.

System pomocy społecznej w powiecie II. Dom pomocy społecznej świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb. Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla: 1. Osób w podeszłym wieku 2. Osób przewlekle somatycznie chorych 3. Osób przewlekle psychicznie chorych 4. Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 5. Dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie 6. Osób niepełnosprawnych fizycznie III. Ośrodki interwencji kryzysowej są to np. miejsca schronienia dla kobiet dotkniętych przemocą domową. Ośrodki interwencji kryzysowej bardzo często prowadzone są przez organizacje pozarządowe [fundacje i stowarzyszenia].

System pomocy społecznej w powiecie IV. Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki. Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na: 1. Placówki wsparcia dziennego (np. świetlice środowiskowe) 2. Placówki interwencyjne (np. pogotowie opiekuńcze) 3. Placówki rodzinne (np. rodzinne domy dziecka) 4. Placówki socjalizacyjne ( np. domy dziecka) V. Mieszkanie chronione jest formą pomocy społecznej przygotowującą osoby tam przebywające, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia albo zastępującą pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę. Mieszkanie chronione ma zapewniać warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną.

System pomocy społecznej w powiecie VI. Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności, niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawną niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia - na miarę jej indywidualnych możliwości. VII. Spółdzielnie socjalne To specyficzna forma prowadzenia działalności gospodarczej, podobna do spółki, skierowana do osób, którym trudno działać samodzielnie. Członkowie spółdzielni to w znacznej mierze osoby zagrożone marginalizacją społeczną. W województwie kujawsko-pomorskim działają 23 spółdzielnie socjalne. VIII. Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ) Jest to jednostka utworzona przez powiat, gminę, fundację, stowarzyszenie lub inną organizację społeczną, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje 6 zakładów aktywności zawodowej

Powiatowe Urzędy Pracy Jedną z głównych instytucji zajmujących się pomocą wobec osób wykluczonych (bezrobotnych) są powiatowe urzędy pracy [PUP]. W ramach swoich kompetencji PUP prowadzą działania związane z aktywizacją osób bezrobotnych np. roboty publiczne, dotacje na założenie własne działalności gospodarczej oraz szkolenia. Dodatkowo PUP prowadzą również rejestr ofert pracy. Wysokie podatki, obciążenia społeczne (składki emerytalno-rentowe) nie sprzyjają tworzeniu nowych miejsc pracy. W związku z tym liczba ofert miejsc pracy, które proponują PUP uzależniona jest zatem od czynników makroekonomicznych. Działania PUP dotyczą także poradnictwa zawodowego. W PUP możemy uzyskać informacje oraz porady związane z: autoprezentacją w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej, wyboru właściwego zawodu lub kierunku uniwersyteckiego (absolwenci szkół), przygotowaniem dokumentów np. CV, list motywacyjny. zasiłki

Instytucje wspierające osoby wykluczone w województwie kujawsko-pomorskim (poziom wojewódzki) Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS ) jako jednostki budżetowe Urzędów Marszałkowskich podejmują działania głównie o charakterze strategicznym i organizacyjnym. Dodatkowo, w województwie kujawsko-pomorskim ROPS pełni funkcję Instytucji Wdrażającej Priorytet VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Inne formy wsparcia

Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Program Operacyjny FIO) to program rządowy powstał w celu pobudzania oraz wspierania rozwoju inicjatyw obywatelskich z udziałem sektora organizacji pozarządowych. W ramach FIO wspierane są również projekty skierowane do osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Podobnie jak w PO KL, FIO podzielony również jest na priorytety. W sposób szczególny przedsięwzięcia na rzecz osób wykluczonych współfinansowane są w ramach Priorytety III - Integracja i aktywizacja społeczna. Zabezpieczenie społeczne. Łączny budżet PO FIO w roku 2010 wyniósł 39.932.000,00 zł. Jednocześnie w ramach Priorytetu III łączna wartość projektów wyniosła 11 948 338,32 zł. Wśród dofinansowanych przedsięwzięć warto zwrócić uwagę na projekt pt: „Aktywny senior radosny senior” realizowany przez spółdzielnie socjalną „Szansa na wsparcie”. Projekt dotyczył aktywizacji ruchowej i integracji społecznej seniorów. W ramach projektów seniorzy uczestniczyli w prelekcjach tematycznych m.in. na temat odżywiania osób starszych, praw konsumenta oraz inne tematy zaproponowane przez seniorów oraz arteterapii. Dodatkowe informacje na temat projektu znajdziesz tutaj.

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Podstawową misją Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest wspieranie rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz aktywizacji osób niepełnosprawnych. Aktywizację, jako główny cel działalności Funduszu. Dzięki programom PFRON: dofinansowano zakup blisko 87 tys. zestawów sprzętu komputerowego dla osób indywidualnych, Fundusz wsparł ponad 26,1 tys. osób w zakupie wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym, od 2002 r. objęto pomocą finansową coraz większą liczbę studiujących osób niepełnosprawnych: w 2002 roku z dofinansowania w ramach programu „Student” skorzystało ok. 1,6 tys. osób niepełnosprawnych. W 2009 roku liczba osób niepełnosprawnych korzystających z programu „Student II” wzrosła ponad ośmiokrotnie - do ok. 13 tys., ze szkoleń komputerowych skorzystało ponad 8,1 tys. osób niewidomych i słabowidzących.

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Fundusz dofinansował zakup około 2,5 tys. pojazdów do transportu zorganizowanego osób niepełnosprawnych. Znakomita część z tych pojazdów została wyposażona w windę, podjazd lub inne urządzenia dostosowujące pojazd do przewozu osób niepełnosprawnych. Fundusz wsparł likwidację barier w komunikowaniu się osób niesłyszących i niedosłyszących, dofinansowując kursy języka migowego dla otoczenia tych osób. Pomocą objęto ponad 94 tys. osób. Dodatkowo ok. 120 instytucji uzyskało wsparcie do usługi tłumacza migowego bądź zakupu urządzeń wzmacniających słyszenie w teatrach, filharmoniach i uczelniach. Fundusz wsparł działalność na rzecz osób niepełnosprawnych ok. 300 organizacji pozarządowych. Na ten cel wydatkowano łącznie 540,6 mln. zł.

Próba oceny systemu wsparcia w Polsce

Ile osób korzysta z pomocy społecznej

Słabości polskiej pomocy społecznej Nierówny dostęp do usług socjalnych (miasto-wieś) Brak innowacji, rutynizacja działań Brak orientacji na wynik (planowanie budżetowe, a nie zadaniowe) Zła organizacja praca i przeciążenie pracą administracyjną skutkującą wypaleniem zawodowym Brak partnerstwa z III sektorem, podmiotami prywatnymi (nieufność i rywalizacja o zasoby) Brak merytorycznych kanałów awansu zawodowego Słabość korporacji środowiskowej Pauperyzacja płacowa i niski prestiż zawodu Źródło: opracowanie pt: Wyzwania i tendencje w rozwoju pomocy społecznej w Polsce. Autor. Prof. n. dr hab. Jerzy Krzyszkowski UŁ.

Właściwe kierunki rozwoju Pluralizm podmiotów (welfare mix) Ekonomia społeczna Nowe zarządzanie w sektorze publicznym Aktywna polityka społeczna Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania Europeizacja usług socjalnych (wymiana kadr i doświadczeń, przykłady dobrej praktyki) Działania na rzecz podniesienia prestiż pracownika socjalnego Walka z pauperyzacją pracowników socjalnych Nastawienie na tworzenie nowych miejsc pracy i przystosowywanie osób poszukujących pracy do wymagań rynku

Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w Europie

Wydatki na świadczenia socjalne W państwach Unii Europejskiej istnieje różnicowana wielkość transferu świadczeń socjalnych. Największe środki finansowe w tym zakresie przekazują m.in.: Francja [33 % PKB], Szwecja [32 % PKB], Holandia [31,6 % PKB], Dania [33,4 % PKB]. Natomiast Polska na wydatki socjalne przeznacza około 19,7 % swojego PKB.

Finansowe instrumenty wsparcia osób wykluczonych w Europie Państwa europejskie wspierają osoby wykluczone społecznie lub zagrożone tym zjawiskiem. Głównym instrumentem finansowym w zwalczaniu wykluczenia społecznego jest Europejski Fundusz Społeczny. Z badania przeprowadzonego przez Eurobarometr w 2010 roku wynika jednak, że Europejski Fundusz Społeczny, pomimo tego, że jest istotnym źródłem walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, jest mało znany wśród obywateli Unii Europejskiej. Badanie Eurobarometru

Europa walczy z wykluczeniem społecznym Dodatkowo, oprócz Europejskiego Funduszu Społecznego, uruchomiono European Globalisation Adjustment Fund. EGF to instrument finansowy wspierający osoby, które straciły pracę w wyniku procesów związanych z globalizacją. Fundusz wspiera projekty ułatwiające reorientację zawodową bezrobotnych, pomoc przy samozatrudnieniu oraz wzmocnienie systemu poradnictwa zawodowego. Więcej na temat EGF znajdziesz tutaj. Progress to program Komisji Europejskiej skierowany do władz lokalnych, uczelni wyższych, publicznych służb zatrudnienia oraz organizacji pozarządowych. Progress wpiera zadania w następujących obszarach: - zatrudnienie, - społeczna integracja, - warunki pracy, - zwalczanie dyskryminacji, - równość płci. Wielkość dofinansowania wynosi 80%. Budżet programu to ponad 700 mln. Euro. European Progress Microfinance Facility Program wdrożony przez Komisję Europejską, który wspiera instytucje tzw. otoczenia biznesu (np. fundusze mikropożyczkowe oraz fudusze doręczeniowe). Więcej na temat EPMF znajdziesz tutaj.

Wolontariat i kampanie społeczne

Wolontariat – realna możliwość przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Coraz więcej Polaków angażuje się w działalność charytatywną w tym pracę w charakterze wolontariusza. W listopadzie 2010 roku Stowarzyszenie Klon/Jawor przeprowadziło kolejną edycję badania, dotyczącego zaangażowania społecznego Polaków. Z badań wynika, że: po kilkuletnim kryzysie powoli odradza się zainteresowanie wolontariatem w Polsce, najczęściej w wolontariat angażują się osoby z wyższym wykształceniem oraz uczniowie i studenci, osoby niezaangażowane w wolontariat najczęściej tłumaczą to brakiem czasu, a także przyznają, że nigdy się tym nie interesowały. W działania wolontariacie angażują się osoby o zróżnicowanym wykształceniu, wieku i statusie majątkowym. Ponadprzeciętna aktywność widoczna jest wśród osób najmłodszych (22% wolontariuszy w grupie osób poniżej 25 lat) oraz uczniów i studentów (29%). Kluczowa rola wykształcenia (już uzyskanego oraz uzyskiwanego w danym momencie) jest niezmienna od wielu lat i można ją traktować jako ważną cechę opisującą zaangażowanie społeczne Polaków. Najbardziej w pracę w charakterze wolontariusza angażują się osoby z wykształceniem wyższym oraz średnim. Najmniejszy odsetek wolontariuszy widoczny jest w śród osób z wykształceniem podstawowym.

Wolontariat – realna możliwość przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Jednocześnie w działalność społeczną w tym wolontatriacką angażują się przedstawiciele sektora przedsiębiorczości. Tzw. społecznie odpowiedzialny biznes [CSR] staje się istotnym elementem funkcjonowania wielu firm w Polsce. Działalność społeczna firm dotyczy m.in.: Pomoc finansowa - najprostsza forma udzielenia wsparcia przez firmę, Pomoc rzeczowa - polega na bezpłatnym przekazaniu lub użyczeniu produktów, sprzętu, lokalu, Bezpłatne usługi - firma bezpłatnie świadczy usługi na rzecz jakiejś organizacji społecznej, Pay-roll (odpisy od pensji) - rodzaj wsparcia finansowego, polegający na dobrowolnej deklaracji pracowników firmy do regularnego przekazywania określonej przez siebie, niewielkiej kwoty z pensji na rzecz wybranej organizacji pozarządowe, Wolontariat pracowniczy - pracownicy-wolontariusze świadczą różnego rodzaju prace na rzecz osób potrzebujących.

Wolontariat – realna możliwość przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Podobnie jak w poprzednich latach, najwięcej wolontariuszy gromadzi Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, organizacje ratownicze (OSP, GOPR, WOPR i inne), organizacje skupiające się na edukacji/opiece nad dziećmi i młodzieżą (m.in. komitety rodzicielskie), a także na pomocy dla osób najuboższych. Dla większości typów organizacji społecznych nie zanotowano znaczących zmian w porównaniu z poprzednimi latami. Kim są współcześnie wolontariusze? Osoby, które uważają, że zwykły obywatel działając z innymi może rozwiązać lokalne problemy ponad dwa razy częściej angażują się w wolontariat. Dwa razy częściej pracują społecznie osoby chodzące do kościoła co najmniej raz w tygodniu, niż te które praktykują rzadziej lub w ogóle. O połowę częściej wolontariuszami są osoby, które uważają, że „ogólnie rzecz biorąc ludziom, większości ludzi można ufać”.

Kampanie społeczne

Kampanie społeczne

Regionalne Centrum Informacji Europejskiej w Toruniu ul. Mostowa 27, 87-100 Toruń tel./fax. 56 652 11 21 e-mail: rcie@rcie.torun.pl www.rcie.torun.pl