Konstytucyjny system organów państwa Nauka o konstytucji

Podręczniki M. Grzybowski (red.) Prawo konstytucyjne L. Garlicki Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu P. Sarnecki (red.) Prawo konstytucyjne RP

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji.

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Pojęcie konstytucji. źródłosłowem tego pojęcia jest łaciński termin „constitutio”, oznaczający urządzenie, organizację, układ, ustanowienie określonego porządku rzeczy i stosowane dla oznaczenia stanu jakiegoś podmiotu, stąd np. konstytucje zakonów czy konstytucje jako nazwa ustaw uchwalanych przez sejmy w okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej współczesne znaczenie terminu konstytucja: zbiór pisanych i niepisanych reguł i zasad określających źródła, czynniki, zastosowania i ograniczenia władzy publicznej; w tym znaczeniu pojęcie konstytucji wykracza poza jeden akt prawny, obejmując praktykę stosowania konstytucji, zwyczaje ustrojowe oraz orzecznictwo konstytucyjne; przykład Wielkiej Brytanii – konstytucja w znaczeniu materialnym

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. 2. Akt normatywny (rzadziej akty- przykład Izraela, Szwecji) o najwyższej mocy prawnej określający podmiot władzy, sposoby sprawowania władzy przez niego, zasady organizacji państwa, prawa i wolności jednostki oraz postanowienia określające sposób zmiany konstytucji – konstytucja w znaczeniu formalnym. Konstytucja to akt normatywny, charakteryzujący się szczególnymi cechami: szczególną formą, szczególną treścią, szczególną mocą

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Szczególna forma konstytucji – oznacza wyróżniającą ten akt nazwę (np. konstytucja, ustawa konstytucyjna, ustawa zasadnicza, karta konstytucyjna) oraz wyjątkowy, odróżniający ten akt od pozostałych sposób jej ustanawiania i zmiany. Sposoby ustanawiania konstytucji: oktrojowanie – nadanie konstytucji przez władcę, np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 1814r., Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807r., Konstytucja Kuwejtu z 1962r.; uchwalenie przez specjalnie w tym celu zwołany organ o charakterze parlamentarnym, lecz nie będący parlamentem, zwany konstytuantą np. Zgromadzenie Konstytucyjne Włoch w latach 1946-47 uchwaliło konstytucję z 1947r., podobnie Konwencja Konstytucyjna w Filadelfii uchwaliła Konstytucję Stanów Zjednoczonych z 1787r.

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Uchwalenie konstytucji przez „zwykły” parlament ale w szczególnej, wyjątkowej procedurze charakteryzującej się wymogiem zachowania wysokiego kworum oraz specjalnej większości dla uchwalenia konstytucji np. bezwzględnej lub kwalifikowanej; np. Konstytucja Japonii z 1946r. Zaangażowanie ogółu obywateli państwa w procedurę uchwalania konstytucji w drodze referendum konstytucyjnego; konstytucja jakobińska 1793r., konstytucja IV Republiki Francuskiej z 1946r., konstytucja V Republiki Francuskiej z 1958r., konstytucja Szwajcarii z 1999r.

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przesądziła, że: Konstytucja będzie uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie poddana referendum, Do prac roboczych nad konstytucją powołano Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego (46 posłów i 10 senatorów), Prawo zgłoszenia projektu konstytucji przyznano Prezydentowi RP, grupie 56 członków ZN, Komisji Konstytucyjnej, grupie 500 000 obywateli, Przyjęcie jednolitego projektu przez Komisję Konstytucyjną wymagało uchwały podjętej większością 2/3 głosów, podobnie przyjęcie konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe wymagało 2/3 głosów,

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Prezydent uzyskał możliwość wniesienia poprawek w ciągu 60 dni od uchwalenia konstytucji przez ZN, Poprawki mogły zostać przyjęte bezwzględną większością głosów, a następnie projekt powinien zostać uchwalony większością 2/3 głosów, co nastąpiło 2 kwietnia 1997r. Następnie Prezydent zarządzał ratyfikacyjne referendum konstytucyjne, które odbyło się 25 maja 1997r. Po zatwierdzeniu konstytucji nastąpiło jej podpisanie przez prezydenta i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (Nr 78 poz. 483); Konstytucja RP weszła w życie 3 miesiące od jej ogłoszenia, tj. 17 października 1997r.

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Szczególna treść konstytucji, oznacza zarówno a) charakter zagadnień normowanych przez ten akt, jak i b) rodzaj norm tworzących jego tekst. Treść konstytucji ewoluowała; początkowo obok preambuły (uroczystego wstępu) w konstytucji zawarte były normy regulujące funkcjonowanie aparatu państwowego oraz zmianę konstytucji. Preambuły były zawarte ze względu na szczególne okoliczności powstania konstytucji, wyrażały uczucia i dążenia obywateli, były deklaracją intencji a nie regulacją normatywną. Do najsłynniejszych preambuł zalicza się wstęp do Konstytucji Stanów Zjednoczonych

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. „My, naród Stanów Zjednoczonych, pragnąc udoskonalić Unię, ustanowić sprawiedliwość, zabezpieczyć spokój w kraju, zapewnić wspólną obronę, podnieść ogólny dobrobyt oraz utrzymać dla nas samych i naszego potomstwa dobrodziejstwa wolności, wprowadzamy i ustanawiamy dla Stanów Zjednoczonych Ameryki niniejszą konstytucję”

Polski Trybunał Konstytucyjny nt. preambuły do Konstytucji RP Wyrok sygn. K 18/04 z 2004r. Z tekstu preambuły do Konstytucji nie można wyprowadzić norm prawnych w znaczeniu ścisłym. Niemniej dostarcza ona opartych na autentycznej wypowiedzi ustrojodawcy wskazówek co do zgodnych z jego intencjami kierunków interpretacji przepisów części normatywnej Konstytucji.

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Współcześnie do treści konstytucji zaliczamy: Określenie podmiotu władzy i form jej wykonywania, np. art. 4. 1 Konstytucji RP „Władza zwierzchnia należy do Narodu. Naród sprawuje ją przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”, art. 3 Konstytucji Francji „Suwerenność narodowa należy do ludu, który wykonuje ją przez swych przedstawicieli i w drodze referendum”, art. 1.2 Konstytucji Hiszpanii „Suwerenność narodowa spoczywa w ludzie hiszpańskim, z którego wypływają władze”

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego, np. rozdział I Konstytucji RP „Rzeczpospolita”, tytuł I, rozdział 3 Konstytucji Hiszpanii „O przewodnich zasadach polityki społecznej i gospodarczej”, Prawa, wolności i obowiązki obywateli (jednostki), np. rozdział II Konstytucji RP „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, rozdział I Ustawy Zasadniczej Niemiec „Prawa podstawowe”, tytuł I Konstytucji Hiszpanii „O podstawowych prawach i obowiązkach”; ciekawe rozwiązanie francuskie (zawarcie w konstytucji Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r. Oraz preambuły do Konstytucji z 1946r.) oraz amerykańskie,

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Organizację aparatu państwowego, np. w Konstytucji RP rozdział IV (Sejm i Senat), rozdział V (Prezydent RP), rozdział VI (Rada Ministrów i administracja rządowa), rozdział VIII (Sądy i Trybunału), rozdział IX Organy kontroli państwowej i ochrony prawa); w konstytucji Hiszpanii tytuł II (O Koronie), tytuł III (O Kortezach Generalnych), tytuł IV (O Rządzie i administracji); w konstytucji USA art. I (Kongres), art. II (Prezydent), art. III (sądownictwo) W państwach federalnych relacje federacja – elementy składowe federacji i ich uprawnienia np. rozdział II Ustawy Zasadniczej Niemiec (Federacja i kraje związkowe), tytuł III Konstytucji Szwajcarii (Federacja, kantony i gminy), art. IV Konstytucji USA,

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. W państwach jednolitych struktura terytorialna państwa i jej organizacja, np. rozdział VII Konstytucji RP (Samorząd terytorialny), tytuł VIII Konstytucji Hiszpanii (O organizacji terytorialnej państwa), tytuł XII Konstytucji Francji (O wspólnotach terytorialnych), Zmiana konstytucji, rozdział XII Konstytucji RP projekt nowelizacji konstytucji mogą wnieść: Prezydent RP, Senat oraz co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, pierwsze czytanie projektu zmiany Konstytucji odbywa się nie wcześniej niż 30 dnia od przedłożenia projektu Sejmowi; jeżeli nowelizacja dot. rozdziału I, II lub XII Konstytucji uchwalenie nowelizacji nie może się odbyć wcześniej niż 60 dnia po pierwszym` czytaniu, uchwalenie projektu przez Senat musi nastąpić nie później niż 60 dni od jego uchwalenia przez Sejm projekt musi zostać uchwalony w jednakowym brzmieniu przez obie izby,

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Ustawa o zmianie konstytucji uchwalana jest przez Sejm kwalifikowaną większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co` najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów, Jeżeli nowelizacja dot. rozdziału I, II i XII Konstytucji, Prezydent, 1/5 ustawowej liczby posłów lub Senat mogą w terminie 45 dni od dnia uchwalenia nowelizacji Konstytucji przez Senat zażądać od Marszałka Sejmu przeprowadzenia referendum zatwierdzającego, Marszałek Sejmu zarządza przeprowadzenie referendum w terminie 60 dni od dnia złożenia wniosku, Nowelizację uważa się za przyjętą, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących,

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Po przyjęciu nowelizacji przez Sejm i Senat lub zatwierdzeniu jej w referendum, Marszałek przekazuje nowelizację Prezydentowi RP, który w ciągu 21 dni podpisuje ją; Prezydent nie ma możliwości zawetowania tej nowelizacji, Przykład islandzki, gdzie przyjęcie nowelizacji konstytucji przez Alting, powoduje jego rozwiązanie, wybory, a następnie uchwalenie nowelizacji przez nowy Alting

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Nowe lub oryginalne treści w konstytucjach: Stany nadzwyczajne np. rozdział XI Konstytucji RP art. 16 Konstytucji Francji, rozdział Xa Ustawy Zasadniczej Niemiec, tytuł V Konstytucji Brazylii (Obrona państwa i instytucji demokratycznych) Finanse publiczne, np. rozdział X Konstytucji RP, część II, tytuł IV Konstytucji Portugalii (system finansowy i podatkowy), tytuł VII Konstytucji Brazylii (Ład gospodarczy i finansowy), Ustrój góry Athos (Dział F, rozdział 3 Konstytucji Grecji)

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Szczególny charakter przepisów konstytucyjnych Konstytucja jest aktem zarówno politycznym jak i prawnym, Jej adresatami jest ogół obywateli, ani nie wyłącznie prawnicy, Przepisy konstytucji nie są jednorodne; obok norm prawnych zawierają normy programowe, które nie mają charakteru wiążącego organy państwa, lecz wyznaczają pewien kierunek jego aktywności – słynny przykład art. 4 Konstytucji Włoch „Republika przyznaje wszystkim obywatelom prawo do pracy i wspiera warunki zapewniające efektywność tego prawa”,; art. 68 ust. 5 Konstytucji RP „Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży”, art. 76 „Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi”

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. normy prawne mają charakter podstawowy, generalnie określają zachowanie adresata – normy konstytucyjne tworzą dwie grupy: normy bezpośrednio wiążące oraz wymagające wykonania przez ustawodawcę. Przykład norm bezpośrednio wiążących Art.40 Konstytucji RP „Nikt nie może być poddawany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zabrania się stosowania kar cielesnych.” Art.161 Konstytucji RP „Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów”

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Przykłady norm prawnych wymagających dalszego rozwinięcia w normach ustawowych zasady ustrojowe, zasady prawne - regulacje, charakteryzujące się dużym stopniem ogólności oraz o charakterze podstawowym dla całego systemu norm. instytucje prawne - zespół norm powiązanych ze sobą dla realizacji określonego celu Art.111 Konstytucji RP. „Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.Tryb działania komisji śledczej określa ustawa”

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Szczególna moc prawna oznacza: Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, Nakaz wydawania aktów prawnych zgodnych z konstytucją i ją uszczegóławiających, Zakaz stosowania aktów sprzecznych z konstytucją „Art. 8 ust. 1 Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej.”

Konstytucyjny system organów państwowych. Nauka o konstytucji. Gwarancje nadrzędności konstytucji Instytucje kontroli konstytucyjności prawa Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa, Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa Model amerykański (zdecentralizowany, konkretny, uniwersalny, represyjny, skutek intra partes Model europejski