EUROPEIZACJA SŁUŻB SPOŁECZNYCH dr hab. Jerzy Krzyszkowski, Katedra Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UŁ

EUROPEIZACJA SŁUŻB SPOŁECZNYCH Definicje służb społecznych Służby społeczne w Europie Problemy europeizacji służb społecznych Przesłanki na rzecz europeizacji służb społecznych Legislacja socjalna Polska pomoc społeczna

Główne tezy wykładu Europeizacja służb społecznych - warunek konieczny dalszej integracji Polska pomoc społeczna nie spełnia warunków europeizacji

Definicje służb społecznych

Według Helmuta Anheiera służby społeczne to usługi socjalne świadczone na rzecz osób, dostarczane przez publiczne, pozarządowe lub prywatne podmioty, w tym grupy samopomocowe. Pojęcie to nie obejmuje edukacji, kultury, sportu i świadczeń finansowych opartych na ubezpieczeniu społecznym

Według Platformy Społecznej (sieć 40 NGO w UE) służby społeczne mają na celu: implementację skodyfikowanych obywatelskich praw socjalnych poprawę jakości życia pełne włączenie, partycypację w życiu społecznym i kulturalnym klientów pomocy społecznej zagrożonych ekskluzją

Służby społeczne w Europie

Geneza służb społecznych w Europie rozwinęły się jako element porządku społeczno-ekonomicznego i kulturowego społeczeństwa industrialnego uzupełniły lub zastąpiły: naturalne systemy wsparcia działania religijnych i świeckich organizacji charytatywnych sektor rynkowy, prywatny, nastawiony na zysk stały się jednym z trzech integralnych elementów zabezpieczenia społecznego

Analiza służb społecznych w UE (Civil Society Studies Centre LSE) Brak jednego modelu służb społecznych i wspólnej definicji nawet w poszczególnych krajach (Austria, Niemcy, Grecja, Portugalia) Służby społeczne są częścią welfare state, definiowanie służb społecznych w kategoriach praw socjalnych występuje w krajach nordyckich o tradycjach uniwersalistycznych systemów opiekuńczych oraz w najpóźniej rozwiniętych publicznych systemach opiekuńczych (Hiszpania, Portugalia, Włochy).

Analiza służb społecznych w UE (Civil Society Studies Centre LSE) Najczęstsza definicja służb społecznych to wyliczenie różnych kategorii usług i świadczeń socjalnych tworzone wg grup klientów lub form pomocy Służby społeczne są definiowane wg podmiotu świadczącego usługi

Problemy europeizacji służb społecznych

Czynniki historyczne zależność od szlaku, czyli dziedzictwo tradycji determinujące kierunek ewolucji pomocy społecznej. W historii pomocy społecznej w Polsce charakterystyczna była nieobecność państwa i domena niepublicznych, głównie kościelnych, wyznaniowych systemów wsparcia Czynniki globalne neoliberalne tendencje w polityce społecznej i pomocy społecznej, czyli próba urynkowienia i walka o specjalny status służb społecznych, aktywna polityka społeczna przymusowej inkluzji, większa selektywność - zaostrzenie kryteriów przyznawania świadczeń

Wizje przyszłości służb społecznych w Europie Model prorynkowy (Wielka Brytania) tworzenie quasi rynków w zakresie świadczenia usług socjalnych w drodze przetargów i kontraktowania popieranie udziału różnych sektorów w usługach społecznych (szczególnie istotny wkład organizacji kościelnych i wolontariatu) dyskusyjna prywatyzacja usług socjalnych

Wizje przyszłości służb społecznych w Europie Model socjaldemokratyczny (Skandynawia) nacisk na bezpośrednią i pełną realizację usług przez państwo, finansowaną z podatków zachęcanie do tworzenia grup samopomocowych zachęcanie do aktywnego zaangażowania klientów.

Wizje przyszłości służb społecznych w Europie Model subsydiarności (Niemcy) łączy finansowe uczestnictwo państwa z udziałem cieszących się dużą autonomią podmiotów niepublicznych, głównie organizacji typu non - profit.

Przesłanki na rzecz europeizacji

Cechy wspólne systemów zasady: cel programów - gwarantowanie standardów minimalnego dochodu i pobudzenie do samowystarczalności i niezależności wspólny podział zasiłków - stałe, dla określonych kategorii osób, zasiłki celowe granica wieku uprawnionych - 18 lat zasadnicza jednostka brana pod uwagę - mała rodzina

Wspólne tendencje rozwojowe rozwój mieszanych gospodarek w zakresie służb społecznych rozwój partycypacyjnych, aktywizujących form świadczeń socjalnych i wzrost podmiotowości klientów wprowadzanie metod zarządzania stosowanych w gospodarce (kontraktingu, miary jakości, wskaźniki wykonania) zaangażowanie organizacji międzynarodowych ograniczanie usług socjalnych do wyselekcjonowanych grup klientów (targeting) decentralizacja i podział odpowiedzialności za służby społeczne między centralną i lokalną władzę.

Ewolucja polityki społecznej w UE do końca lat 80. (zgodnie z Traktatem Rzymskim) kwestie socjalne i służby społeczne, nie były dziedziną wchodzącą w zakres kompetencji i odpowiedzialności Unii Europejskiej, pozostając domeną państw narodowych w latach 90. rozpoczął się proces europeizacji polityki społecznej, decydujące znaczenie miało przyjęcie Traktatu Amsterdamskiego (1997) oraz nowelizacja Europejskiej Karty Społecznej (1996)

Legislacja socjalna

Europejska Karta Społeczna (artykuł 14) zobowiązuje kraje członkowskie do stworzenia sieci służb opieki społecznej dla pomocy w rozwiązywaniu problemów społecznych związanych z dostosowaniem się do środowiska społecznego

Europejska Karta Społeczna (artykuł 14) opieka dla wszystkich grup narażonych na najwyższe ryzyko efektywny dostęp do usług opieki społecznej odpowiednie zasoby opieki społecznej zachęta do uczestnictwa w ustanawianiu i utrzymaniu służb opieki społecznej poprzez wsparcie organizacji dobroczynnych, osób fizycznych i organizacji świadczących usługi socjalne

Traktat Amsterdamski (artykuł 137) zasada subsydiarności - kraje członkowskie pozostają głównymi aktorami w sferze pomocy społecznej, ale podporządkowują się prawu i nadzorowi UE utworzono Komisję Europejską, której rolą jest m.in. monitoring służb społecznych w krajach członkowskich

Praktyczne powody zainteresowania pomocą społeczną w UE Przewidywany rozwój transgranicznych działań służb społecznych, jako części wolnego przepływu usług, pracy i kapitału Nowe problemy społeczne: starzenie się społeczeństw europejskich i rosnący popyt na usługi opiekuńcze, bezrobocie, pauperyzacja i wykluczenie społeczne Osłabienie naturalnych systemów wsparcia (rodziny, sąsiedztwa) oraz tradycyjnego państwa opiekuńczego - polityka konkurencyjności i deregulacji w ubezpieczeniach wpływająca na finansowanie, zyski i straty dostawców usług socjalnych.

Strategia zrównoważonego rozwoju UE Nową rolą służb społecznych jest ich udział w strategii zrównoważonego rozwoju społecznego poprzez walkę z biedą promocję zatrudnienia zwalczanie wszelkich form dyskryminacji rozwój społeczeństwa obywatelskiego partnerstwo i upodmiotowienie klientów

Europa socjalna inwestycje w służby społeczne służą rozwiązaniu problemów społecznych Społeczeństwo, które nie dba o integrację, kohezję, likwidację podziałów społecznych nie jest bezpiecznym, nie zapewnia zrównoważonego rozwoju. O służbach społecznych należy myśleć nie jak o koszcie, ale inwestycji w zasoby ludzkie, ograniczającej wykluczenie społeczne znaczącej części populacji Walter Schwimmer

Działania praktyczne na rzecz europeizacji służb społecznych utworzenie Obserwatorium Służb Społecznych we Frankfurcie nad Menem jako instytucji budującej Europejski System Informacji o Służbach Społecznych organizacja wielu badań porównawczych różnych dziedzin pomocy społecznej (Mapping of Care Services and the Care Workforce, Labour Supply in Care Services) aktywność międzynarodowych organizacji wspieranych przez UE (Social Platform, Social Network), działających na rzecz europeizacji służb społecznych, europeizacja kształcenia do profesji społecznych (w ramach Procesu Bolońskiego)

Polska pomoc społeczna

Polska pomoc społeczna (opieka) w języku potocznym - katalog dóbr (zasiłki finansowe, rzeczowe) i usług świadczonych przez odpowiednie organizacje potrzebującym pomocy w sensie ustawowym - pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia

Szanse europeizacji pomocy społecznej w Polsce Rozbudowana struktura organizacyjna (ośrodek pomocy społecznej w każdej gminie) oraz liczna (111 578 osób) kadra publicznej pomocy społecznej Rozwijający się sektor pozarządowy oraz rynkowy Rozwiązania prawne zgodne z kierunkiem reform zabezpieczenia społecznego w krajach UE (decentralizacja, uspołecznienie, aktywna polityka społeczna)

Zagrożenia europeizacji pomocy społecznej w Polsce Brak strategii, rozwiązań długofalowych Złe diagnozowanie i rozpoznanie potrzeb Dominacja niskich, niewaloryzowanych świadczeń finansowych (niewiele dla wielu) a niedostateczna ilość usług Przewaga świadczeń pasywnych, brak aktywizacji klientów (celem pomocy powinno być usamodzielnienie podopiecznych) Fragmentacja, działanie w rozproszeniu, brak kooperacji, współpracy na poziomie lokalnym Niski prestiż zawodu, pauperyzacja płacowa, złe warunki pracy, duże obciążenie czynnościami zawodowymi - skutkują negatywną selekcją do zawodu i szybkim wypaleniem zawodowym (burn out)

Sposób prowadzenia polityki społeczno-gospodarczej w Polsce Jak wskazuje Józefina Hrynkiewicz komentując wyniki NSP 2002 (dochody z pracy 32,3%, a wskaźnik zatrudnienia 43,7 %.): W tej sytuacji wszystkie „dobre pomysły” zmiany sytuacji podopiecznych przez aktywną pomoc społeczną nie mają znaczenia przy tak wielkiej skali potrzeb wywołanej masowym bezrobociem. Trudno będzie zatrudnieniem socjalnym czy pracą socjalną objąć kilka czy kilkanaście milionów osób. Skuteczna zmiana sytuacji w pomocy społecznej wymaga głębokich zmian nie tylko w polityce społecznej państwa. Józefina Hrynkiewicz [2004] Zakres i kierunki zmian w pomocy społecznej, w: Reformy społeczne Bilans dekady, (red.) Marek Rymsza, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s.193.

EUROPEIZACJA SŁUŻB SPOŁECZNYCH dr hab. Jerzy Krzyszkowski Katedra Socjologii Instytut Socjologii UŁ