PIOTR OLECH Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności Problematyka zdrowia ludzi bezdomnych – perspektywa specjalistów pomocy społecznej i służby zdrowia PIOTR OLECH Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności Seminarium – Bezdomność a Zdrowie 28.03.2007 Gdańsk

O projekcie Bezdomność a Zdrowie Kontekst historyczny – problem od dawna podejmowany przez członków Forum 6 debat wojewódzkich – ok. 120 osób (lekarze, pielęgniarki, przedstawiciele szpitali i NFZ, pracownicy OPS’ów i placówek dla ludzi bezdomnych Wymiana doświadczeń i współpraca – Rekomendacje i ustalenia Plakat, Kompendium – Bezdomność a Zdrowie

Perspektywa specjalistów pomocy społecznej i służby zdrowia Uzupełnienie badań empirycznych Percepcja i doświadczenie zebranych specjalistów Dotarcie do materiałów źródłowych Rok 2006 – Bezdomność a Zdrowie FEANTSA – rok poświęcony Zdrowiu – Październik 2006 Wrocław – Europejska Konferencja

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Badanie socjodemograficzne 2001, 2003 i 2005 Przedział wiekowy 41-60 lat 41,7% - orzeczony stopień niepełnosprawności 7 lat w bezdomności – średni okres 40% bezdomność pozainstytucjonalna Około 5% przebywa w szpitalach Niemal 20% - miejsca niemieszkalne Pobyt w takich miejscach niesie nieustanne zagrożenie dla zdrowia i życia

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Hierarchizacja potrzeb Ludzie bezdomni przebywający w miejscach niemieszkalnych, w konsekwencji długotrwałej bezdomności (skrajne warunki egzystencji, uzależnienia, niedobory pokarmowe itp.) posiadają wiele problemów natury zdrowotnej - jedna z najtrudniejszych i najbardziej doświadczonych zdrowotnie populacji Bezdomność często wiąże się z głodem lub nieregularnym i niezdrowym odżywianiem się, narażeniem na różnego rodzaje zakażenia oraz choroby Jak pokazuje raport porównawczy badań socjodemograficznych, także w percepcji samych osób bezdomnych ich samopoczucie związane ze stanem zdrowia sukcesywne się pogarsza.

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Główne choroby i schorzenia Uzależnienie od alkoholu – trudne do oszacowania – 70%-80% mężczyzn jeden z głównych problemów zdrowotnych ludzi bezdomnych będący często źródłem zarówno zaburzeń psychicznych, dysfunkcji społecznych (centralny układ nerwowy) oraz problemów zdrowotnych (choroby i zaburzenia układu pokarmowego, krążenia, oddechowego, moczowego i hormonalnego). Uzależnienie od narkotyków – tendencja rosnąca

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Nikotynizm – olbrzymi wpływ na kondycję zdrowotną Choroba alkoholowa u kobiet – trudniejsze leczenie Przypadki zaburzeń i chorób psychicznych wśród ludzi bezdomnych, dotyczy to osób we wszystkich przedziałach wiekowych Zaburzenia związane z utratą pozytywnych emocji, apatią, utratą uczuć wyższych i poczucia sensu życia, destrukcją społeczną i psychiczną, zaburzeniami relacji społecznych – SYNDROM BEZDOMNOŚCI?

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Przypadki otępienia, charakteropatii, oligofrenii, zespołów paranoidalnych, psychoz, depresji i nerwic Można domniemywać, że w rzeczywistości skala problemu zaburzeń psychicznych jest zdecydowanie większa, ponieważ wiele osób bezdomnych nie ma dostępu (brak w placówce dostępu do psychiatry) lub nie chce zrealizować diagnozy psychiatrycznej Część łagodnie postępujących chorób czy zaburzeń psychicznych jest zwyczajnie przez personel placówek niezauważana

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych problemy zdrowotne związane ze zmianami kardiologicznymi, wiele osób bezdomnych choruje na nadciśnienie tętnicze, które po 10 latach (bezobjawowego chorowania) wywołuje nieodwracalne zaburzenia kardiologiczne, zatorowe, neurologiczne czy miażdżycę choroba układu krążenia to kardiomiopatia alkoholowa (zmiany zwyrodnieniowe włókien mięśnia sercowego, stłuszczenie i powiększenie serca) zatrucia układu pokarmowego związanego głównie ze spożywaniem alkoholu lub złym odżywianiem się (np. żywność ze śmietników), są to zazwyczaj przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzenie wchłaniania, stany zapalne trzustki i wątroby (stłuszczenie, zwłóknienie i marskość)

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Choroby układu oddechowego - przewlekłe zapalenie błony śluzowej tchawicy i oskrzeli. U osób nadużywających alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy. Problemy z układem moczowym np. ostra niewydolność nerek, wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawów spowodowane gromadzeniem się złogów moczanowych). Problemy związane z układem hormonalnym – w przypadku osób nadużywających alkoholu nieprawidłowe wydzielanie testosteronu, zmniejszenie ruchliwości plemników i zniszczenie ich struktury. Hypogonadyzm i feminizacja u mężczyzn, u kobiet zanik jajników i maskulinizacja

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Bardzo powszechne - wszelkiego rodzaju choroby skórne (bakteryjne), grzybice oraz różnego rodzaju insekty. Często zdarzają się odmrożenia, które niekiedy prowadzą do amputacji kończyn. Problemem na dużą skalę są niedostatki stomatologiczne związane m.in. ze złym trybem odżywiania się, nikotynizmem, alkoholizmem, brakiem dbania o higienę jamy ustnej. zaburzenia płuc, w tym gruźlica, na którą osoby bezdomne są szczególnie narażone, a którą to coraz częściej odnotowujemy. Poziom zachorowań wśród bezdomnych jest znacznie wyższy niż w generalnej populacji – trudniejsze leczenie

Profil zdrowotny ludzi bezdomnych Brak higieny i czystości: Narażanie na choroby i schorzenia Trudniejsze leczenie Problem głównie ludzi w miejscach niemieszkalnych

Dostępność do opieki zdrowotnej osób bezdomnych Generalny wymiar – poprawność współpracy Punkt zapalny – świadczenie pomocy interwencyjnej i długotrwałej Konstytucja – zapisy 80% osób bezdomnych – ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczenie: renty lub emerytury, z tytułu uzyskania statusu osoby bezrobotnej, zatrudnienia socjalnego, objęcia Indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności, umowy o pracę, czy też z zasiłku celowego z pomocy społecznej na ubezpieczenie zdrowotne.

Dostępność do opieki zdrowotnej osób bezdomnych W przypadku nie posiadania przez osobę bezdomną ubezpieczenia zdrowotnego (około 20% populacji osób bezdomnych) istnieje możliwość świadczenia usług zdrowotnych przez placówki służby zdrowia w oparciu o artykuł 54 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej. Artykuł ten przewiduje pewnego rodzaju procedurę refundowania kosztów leczenia osoby bezdomnej placówce służby zdrowia Pomimo wszystkich możliwości – Istnieje realny problem udzielania pomocy medycznej ludziom bezdomnym

Dostępność do opieki zdrowotnej osób bezdomnych Przypadki rażących uchybień ze strony służby zdrowia w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych ludziom bezdomnym. Najczęstszym i najbardziej palącym problemem jest świadczenie interwencyjnej pomocy medycznej ludziom bezdomnym przebywającym w tzw. miejscach niemieszkalnych takich jak dworce, kanały, zsypy Znamy wiele przypadków niehumanitarnego i nieetycznego traktowania ludzi bezdomnych, przypadki braku lub zaniechania interwencji służb medycznych w obliczu oczywistego zagrożenia życia ludzi bezdomnych, przypadki wypisywania osób bezdomnych ze szpitali i innych ośrodków służby zdrowia w sytuacji ciągłego zagrożenia życia i zdrowia Znane nam sytuacje w konsekwencji prowadziły do śmierci ludzi bezdomnych czy to w placówkach czy to w miejscach niemieszkalnych, bądź też w placówkach służby zdrowia, z których zostali wypisani kilka godzin wcześniej

Przyczyny utrudnionej dostępności do opieki zdrowotnej Systemowe – brakuje ciągle dobrej współpracy, wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy sektorem pomocy społecznej zajmującym się ludźmi bezdomnymi a jednostkami służby zdrowia. Podmioty te powinny szeroko współpracować i współdziałać. Brak informacji Osoba bezdomna – ofiarą takiego systemu

Przyczyny utrudnionej dostępności do opieki zdrowotnej Indywidualne– wielu lekarzy czy innych pracowników służby zdrowia nie jest przygotowana do pracy z ludźmi bezdomnymi Negatywny stereotyp Leczenie niekiedy mało skuteczne – efekt bumerangu Kosztowność leczenia – brak świadomości konieczności współpracy Pracownicy placówek – nie wyspecjalizowani w pomocy medycznej

Przyczyny utrudnionej dostępności do opieki zdrowotnej Prawnym i finansowym – pomimo funkcjonujących uregulowań prawnych w zakresie obejmowania ubezpieczeniem zdrowotnym ludzi bezdomnych, ciągle około 20% populacji osób bezdomnych pozostaje bez tego ubezpieczenia Co z osobami bez kontaktu lub które umierają? Co z osobami które uciekają? Procedury Niska wiedza nt. przepisów Zmniejszanie środków na Fundusz – Brak akcji promocyjno-informacyjnej

Jakość usług opieki zdrowotnej dla ludzi bezdomnych Polityka społeczna wobec bezdomności – pomoc społeczna, służba zdrowia, rynek mieszkaniowy, rynek pracy i inne; Podatnicy Wspólne dobro – autonomia, oddzielne role, inne kompetencje – współpraca

Jakość usług opieki zdrowotnej dla ludzi bezdomnych Kompetencje instytucji Konflikty interesów i kompetencji między służbą zdrowia a pomocą społeczną Placówki – nie ich rolą jest ratowanie życia lub zdrowia „W chwili badania, nie wymaga hospitalizacji” Szpitale – nie są miejscami pobytu ludzi bezdomnych

Jakość usług opieki zdrowotnej dla ludzi bezdomnych Alternatywna służba zdrowia dla ludzi bezdomnych – tworzona przez ngo’sy O ile przychodnie te służą doraźnej pomocy, oraz zmierzają do włączania ludzi bezdomnych w normalny system służby zdrowia to jest to profesjonalne i godne polecania działanie. Jeśli jednak tworzy się odrębną strukturę, której zadaniem jest kompleksowa obsługa medyczna ludzi bezdomnych, to w naszym przekonaniu jest to działanie zmierzające do jeszcze większej stygmatyzacji i wykluczania zbiorowości ludzi bezdomnych

Pomoc ludziom starszym, niepełnosprawnym i schorowanym Największy problemem stojącym przez instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze bezdomności Placówki aktywizacyjne? Brak zaplecza ludzkiego i materialnego Brak zaplecza w postacie ZOL – długie oczekiwanie – szpitale - placówki Źle skonstruowany system pomocy

Pomoc ludziom starszym, niepełnosprawnym i schorowanym Domy Pomocy Społecznej Gminy – tańszy koszt utrzymania w placówce – utrwalanie bezdomności Dłuższa perspektywa czasowa – większe koszty ekonomiczne dla nas wszystkich Niedostosowanie do DPS z powodów i problemów związanych z bezdomnością Tworzenie specjalistycznych, profilowanych domów dla bezdomnych, umożliwiających pobyt docelowy, świadczących usługi z pogranicza służby zdrowia i pomocy społecznej

Wymiana informacji oraz brak pracowników socjalnych w ośrodkach służby zdrowia brak systemowej wymiany informacji pomiędzy sektorem pomocy społecznej a służbą zdrowia brakuje wspólnego ustalania dalszego trybu leczenia, ustalania pewnego kontraktu na zdrowienie osoby bezdomnej Szpitale wykazują jako ich podstawową bolączkę brak pracowników socjalnych Rola pracownika socjalnego – dwie sprzeczne interpretacje MPiPS

Pomoc psychiatryczna i leczenie odwykowe Drastyczny wzrost zaburzeń psychicznych wśród osób bezdomnych Diagnozowanie i konsultowanie osób bezdomnych w miejscu ich przebywania (dla nich bezpiecznych) jest najlepszym rozwiązaniem Brak psychiatrów w placówkach – brak też współpracy

Pomoc psychiatryczna i leczenie odwykowe Dostępność i jakość terapii alkoholowej Problemy z oddziałami detoksykacyjnymi Niekiedy łatwiej trafić osobie nieubezpieczonej do szpitala psychiatrycznego czy ośrodka leczenia uzależnień – refundacja Konieczność długoterminowej terapii Terapia na zewnątrz – diagnoza na poziomie placówki

Przewóz osób kwestia przewozów osób bezdomnych do placówek służby zdrowia oraz odpowiedzialności za ponoszone z tym faktem koszty z tym związane

Dziękuję za uwagę Leczenie ludzi bezdomnych w wielu przypadkach, a szczególnie, gdy bezdomność jest długotrwała, jest niezwykle kosztowe, częstokroć nieprzynoszące pożądanych skutków. Zdarza się, że skutki długotrwałego leczenia, niweczone są natychmiast po opuszczeniu instytucji służby zdrowia, poprzez powrót do skrajnych warunków bytowania oraz do dotychczasowego trybu egzystencji. Nie zwalnia to jednak instytucji państwa i organizacji obywatelskich z nieustannych działań sprzyjających powrotowi do zdrowia ludzi bezdomnych i świadczenia wszelkiej pomocy w tym zakresie.