WSTĘPNY RAPORT O STANIE MIAST Andrzej Porawski dyrektor Biura

Źródła System Analiz Samorządowych Dane GUS (BDR) Ekspertyzy dla ZMP Opracowania Instytutu Rozwoju Miast Opracowania ZMP

Układ Według ustawy ustrojowej: Demografia Społeczeństwo obywatelskie Ład przestrzenny – rozwój lokalny Środowisko, przyroda, zieleń Gospodarka komunalna (W-Ś, odpady, energia) Gospodarka nieruchomościami i mieszkaniowa Drogi i lokalny transport publiczny Infrastruktura i polityka społeczna Bezpieczeństwo Finansowanie zadań publicznych Zarządzanie miastami (administracja, instytucje)

Stan „medialny” miast centra rozwoju regionalnego i lokalnego, koncentracja problemów społecznych (bezrobocie, bieda, wykluczenie), odpływ mieszkańców, problemy ekologiczne (śmieci, ścieki, smog), największe problemy komunikacyjne, zdekapitalizowana infrastruktura, zwłaszcza mieszkaniowa, drogowa i (po-)przemysłowa, największe konflikty przestrzenne, „wieś” atrakcyjniejsza” od „miasta”;

Demografia (1) Spadek ludności miast (41 → 39): > 2000 – 11,44 mln.; 2005 – 11,29; 2010 – 11,14; > Spadek ogółem (2000-2010): - skutki społeczne i ekonomiczne; Rok (1.I) 2000 2005 2009 2010 Ludność 38,26 38,17 38,14 Ludność miast 23,68 23,47 23,29 % ludn. miejskiej 61,90 61,48 61,07 61,02

Demografia (2) Sub-urbanizacja: - kierunki migracji (gminy podmiejskie), - marnotrawstwo ekonomiczne; Zmiany proporcji pokoleniowych: - mniej pracujących, więcej pozostających na utrzymaniu, - „starzenie” - wyzwanie dla polityki społecznej miast i państwa;

Społeczeństwo obywatelskie (1) Wybory samorządowe: - bezpośrednie burmistrzów, - proporcjonalne rad; Referenda: - najczęściej negatywne (odwołanie), - rzadko pozytywne (w sprawie…); Zmiany granic: - dwie różne sytuacje (M, MiG), - kwestia konsultacji społecznych.

Społeczeństwo obywatelskie (2) Jednostki pomocnicze: - zadania (zwykle opiniowanie, mało decyzji), - finanse (kwestia zakresu odpowiedzialności), - mienie (brak zadowalających rozwiązań); Współpraca z organizacjami obywatelskimi: - w 2008 r. - 1 376 mln. PLN, z tego: * miasta (874 mln.) 63,5%, * gminy wiejskie 10,4%, * powiaty 14,5 % * województwa 11,6%. - §§ 281-3; ponadto: § 430 oraz § 245 i 627;

Społeczeństwo obywatelskie (3) Współpraca z organizacjami obywatelskimi (cd) Dziedzina MNPP Pozostałe miasta Gminy miej-sko-wiejskie Miasta RAZEM Pomoc społeczna 267,3 22,0 12,1 301,4 Sport, rekrea-cja kultura fiz. 171,8 61,2 72,5 305,5 Kultura 65,6 8,8 3,7 78,1 Zdrowie 79,2 24,7 8,0 111,9 Pozostałe 37,6 19,6 19,5 76,7 OGÓŁEM 621,5 136,3 115,8 873,6 ,3

Ład przestrzenny / rozwój lokalny Stan prac: - studia uwarunkowań i kierunków… - miejscowe plany zagospodarowania… - decyzje o warunkach zabudowy; Charakterystyka sytuacji w planowaniu przestrzennym: - studia niezintegrowane ze strategią rozwoju i politykami lokalnymi, - plany nierównomiernie rozłożone i nie zawsze odpowiadające na zapotrzebowanie;

Ład przestrzenny / rozwój lokalny (2) Stan przestrzeni miejskiej: - nierównomierne zagospodarowanie (brak danych w BDR), - zaśmiecona przestrzeń publiczna, - niekontrolowana (sub-)urbanizacja; Przestrzenie w stanie kryzysu (rewitalizacja): 21% powierzchni miast wymaga rewitalizacji: - 51,8% - strefy śródmiejskie, - 20,0% - obszary poprzemysłowe, - 12,5% - tereny pokolejowe, - 3,3% - tereny powojskowe, - 12,4% - blokowiska (rozbieżności oceny).

Ład przestrzenny / rozwój lokalny (3) Strategie rozwoju miast, skorelowane z poli-tyką przestrzenną i społeczną; [polityki sekto-rowe; wsparcie; monitoring i ewaluacja]; Programy operacyjne: - zintegrowane, - sektorowe (w tym obowiązkowe); Monitorowanie stanu [rozwoju] miasta: - wskaźniki sektorowe i zintegrowane (obiekt.); - wskaźniki opinii mieszkańców (subiektywne); - wskaźniki rozwoju instytucjonalnego (zarz.);

Środowisko, przyroda, zieleń Dziedzina, której nie monitorujemy, ani nie analizujemy (poza WZR); Kilka wskaźników w BDR; Ważne parametry: lasy, zieleń (parki itp.), łąki i pola; tereny zalewowe; Niezbędne wprowadzenie GIS: - nowoczesne narzędzie gosp. przestrz. (Rybnik, Elbląg, niektóre inne budują), - najlepsza płaszczyzna integracji procesów zarządzania miastem i otoczeniem;

Gospodarka komunalna (1) Warunki ustawowe (GK, FP, PZP, PPP, A-K); Zakres: - gospodarka wodno-ściekowa, - oczyszczanie i zagospodarowanie odpadów, - zaopatrzenie w media energetyczne, w tym w szerszym zakresie w ciepło, - targowiska, cmentarze komunalne, - lokalny transport publiczny, - gospodarka mieszkaniowa;

Gospodarka komunalna (2) Woda – ścieki: zbyt mała nadwyżka cen nad kosztami; (woda – 106,5%) (ścieki – 102%); dopłaty z budżetów do taryf – zagrożony roz-wój sieci; jako „socjalne” też niesprawiedliwe (dla biednych i bogatych ta sama cena); dostępność usługi „woda” – 94,6% mieszk.; cena wody – 2,64 zł/m³ brutto; dostępność usługi „ścieki” – 81,1% mieszk.; cena ścieków – 3,38 zł/m³ brutto;

Gospodarka komunalna (3) Odpady komunalne (śmieci): wielki rozrzut cen: - średnio 45 zł/m³ (m. małe – 32; duże – 54); - od 5 do 262 zł/m³ !! dostępność – 89 %(od M - 63% do D - 95,5%); średnio 11 firm w mieście (M – 3,3; D – 43); brak monitoringu segregacji i recyklingu; brak polityki śmieciowej; niezbędne zmiany przepisów – gmina winna być właścicielem odpadów komunalnych i kierować je do utylizacji (sprzeciw „lobby śmieciowego”);

Gospodarka komunalna (4) Plany zaopatrzenia w media energetyczne; Ciepłownictwo (najbardziej sprywatyzowany sektor GK): - duży rozrzut cen ciepła 30 – 70 zł/GJ; koszt ogrzewania średniego mieszkania (55 m²) od 1,50 zł/m² do 5,00 zł/m²; Przygotowujemy ten sektor do monitorowania w SAS (GWD – gotowy zestaw wskaźników);

Gospodarka nieruchomościami Mienie komunalne: - administrowanie zamiast zarządzania; Wyszczeg. Ogółem (ha) Zasób (ha) % pow. Polska 978 188 781 175 3,13 Gminy wiejskie 403 030 353 593 2,02 Gm. miejsko-wiejskie 295 138 246 470 2,96 Gm. miejskie 280 019 181 113 20,05 w tym miasta na pr. pow. 176 969 107 428 25,11

Gospodarka mieszkaniowa Brak polityki mieszkaniowej państwa; 1,2 mln. mieszkań komunalnych (w 1990 – było 2,0); 45 % budynków komunalnych – sprzed 1946; 30 % zasobów – z lat 1946 – 1965; 25 % zasobów – po roku 1965; Wydatki z budżetów miast – 5 mld zł (w tym 1,8 mld zł – inwestycyjnych); Socjalny charakter zasobów i czynszów; Wszystkie zadania przekazano bez środków.

Drogi i transport publiczny Wielkie / zbyt małe nakłady inwestycyjne na drogi: - gminy – 8 mld zl (2 mld Є), - powiaty – 1,1 mld zl (0,27 mld Є), - regiony – 2,6 mld zl (0,65 mld Є), - razem – 38 % inwestycji lokalnych i regionalnych; Brak polityki państwa w zakresie zrównoważonego transportu miejskiego; brak wsparcia dla miast. Wystarczająca ilość linii autobusowych; Zbyt mało tras i linii tramwajowych w miastach; Spada szybkość – rośnie czas podróży; Dotacje do cen biletów: 41% -A, 45 % - T.

Pomoc społeczna Zadania „własne” i „zlecone”; Ogromna nadregulacja prawna; Wielki wzrost wydatków: 2000 – 10% 2007 – 16 %; Ważna część – poprzez NGOs (transfer miejski do NGOs: razem 874 mln zł; pomoc społ. – 34,4 %. Pomoc społeczną w Polsce determinuje dziś bezro-bocie i będące jego wynikiem ubóstwo; znacznie mniej – sytuacja demograficzna. Trudna sytuacja małych (nawet ponad 20 % wydat-ków budżetowych) i średnich miast. Nowe zjawisko – bezdomność – duże miasta.

Kultura Wysoki udział w budżetach miast – 3,6 % (najwyższy w miastach 20 - 50.000 – 4,2%). Największy wzrost w miastach do 10.000 (mają zwykle tylko domy kultury i biblioteki). Szybko rośnie udział wydatków majątkowych (największy udział w miastach 50 - 100.000 i ponad 200.000); w 2008 – 1 mld (5 %). Kultura na trzecim miejscu (po sporcie i po-mocy społecznej) w wydatkach na działalność pożytku publ. (transfery do NGOs) – 16%.

Edukacja (SIO) Subwencja „szkolna” wystarcza dla: 15,5% JST w 2004; 4,3% JST w 2007 r.; Dopłata do zadań subwencjonowanych: 10,4 % w 2004; 21,1 % w 2007 r.; Dopłaty w różnych kategoriach JST (2007): > powiaty – 6,0% > gminy wiejskie – 20 % > gminy m-w – 29% > gminy miejskie – 42% > miasta npp – 32% Zmniejszanie się wielkości szkół i oddziałów – wzrost kosztów, pogorszenie wskaźnika organi-zacji szkół.

Części brakujące Bezpieczeństwo – dotąd brak dostępu do danych KG Policji; Finanse miast – w piątek otrzymaliśmy dane za rok 2009 – wymagają odrębnej analizy, ponieważ widać istotne zmiany. Wzrósł udział inwestycji i równocześnie defi-cytu i zadłużenia. Jednocześnie spadły do-chody własne (CIT i PIT, ale i podatki lok.). Zagrożenia są bardzo poważne (limit zadł.). Jakość zarządzania – PRI (samoocena).