POSTAWY WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. STYGMATYZACJA I ETYKIETOWANIE. Wykład II © Barbara Przywara

Literatura L. Marszałek, Społeczny kontekst niepełnosprawności, „Seminare” 24/2007 (dostępne: http://www.seminare.pl/24/Marszalek2007.pdf) D. Kotewicz, Bariery integracji społecznej osób niepełnosprawnych (dostępny: www.dkotewicz.republika.pl/pliki_w/czytaj/czyta_4.doc) M. Gazduska, Postawy społeczeństwa wobec osób z niepełenosprawnościami w ujęciu historycznym i współczesnym, „Seminare” 25/2008. S. Bedyńska, P. Rycielski, Kim jestem? Przeciwdziałanie stereotypizacji i stygmatyzacji osób z ograniczeniem sprawności, Warszawa 2010. Jak zachować się wobec osoby niepełnosprawnej, czyli krótka lekcja savoir-vivre, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.

Społeczne następstwa niepełnosprawności Zakłócenia w życiu rodzinnym Ograniczenie lub rezygnacja z pracy zawodowej Zerwanie kontaktów towarzyskich Przekreślenie planów i aspiracji życiowych Obniżenie pozycji społecznej IZOLACJA SPOŁECZNA

Społeczne następstwa niepełnosprawności Każdy rodzaj niesprawności niesie ze sobą konsekwencje, które w powiązaniu z wyznacznikami społeczno-demograficznymi nakładają się na zróżnicowany obraz sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych.

POSTAWY ŚRODOWISKA SPOŁECZNEGO WOBEC NIEPEŁNOSPRAWNYCH 3/24/2017 POSTAWY ŚRODOWISKA SPOŁECZNEGO WOBEC NIEPEŁNOSPRAWNYCH POZNAWCZY porównywanie jednostki z przyjętymi standardami, wzorcami, wiedza na temat niepełnosprawności, opnie. EMOCJONALNY stosunek/nastawienie pozytywne lub negatywne, przyjemne lub przykre doznania. BEHAWIORALNY zachowanie KOMPONENTY POSTAWY Postawy mogą być przychylne, nieprzychylne, neutralne lub niezdecydowane; czasem też ambiwalentne.

Stygmatyzacja Konsekwencje wynikające ze społecznej reakcji na chorobę obrazuje teoria naznaczenia społecznego (teoria etykietowania, labeling) – teoria powstawania dewiacji społecznych; Wiąże się to z przypisywaniem jednostce przez otoczenie społeczne roli dewianta (chorego, niepełnosprawnego); Niepełnosprawność może być stygmatyzująca wtedy, gdy prowadzi do negatywnych reakcji ze strony otoczenia, co w konsekwencji warunkuje sposób życia osób niepełnosprawnych. W zależności od kultury reakcje na tę samą niepełnosprawność mogą być różne.

Syndrom automarginalizacji zaakceptowanie przez osobę niepełnosprawną oferowanego jej przez otoczenie obrazu „ja” i towarzyszącego temu obrazowi niskiego statusu społecznego, przyjęcie tożsamości członka grupy zmarginalizowanej; kształtuje się w toku socjalizacji, a szczególna w nim rolę odgrywają wpajane osobom niepełnosprawnym specyficzne modele osobowe, wzory karier życiowych i sposoby postępowania; charakteryzuje go poczucie wyizolowania społecznego, braku kontroli nad otoczeniem i własnym życiem, zanik motywacji działania, postawa bierno-roszczeniowa i ograniczenie aktywności.

Koncepcja instytucji totalnych E. Goffmana duże i zbiurokratyzowane instytucje, zajmujące się sprawami osób niepełnosprawnych lub zapewniające im opiekę. Instytucje te mają negatywny i niepożądany wpływ na osobowość i społeczne funkcjonowanie jednostek – klientów, podopiecznych; charakterystyczną cechą instytucji totalnych jest wysoki stopień uzależnienia mieszkańców, będący pochodną współistnienia w ramach instytucji dwóch światów: mieszkańców i pracowników.

Postawy wobec ON – ujęcie historyczne Trzy okresy charakteryzujące postawy i stosunek społeczeństwa wobec niepełnosprawnych: okres wrogości; okres litości i strachu przed osobami niepełnosprawnymi wraz z działalnością charytatywną; okres szczegółowych badań wraz z próbami integracji, czyli włączania osób niepełnosprawnych w nurt życia społecznego.

Postawy wobec ON – ujęcie współczesne Postawa pozytywna – akceptacji: życzliwość, sympatia, uznanie, szacunek i empatia. Postaw negatywna – odrzucenie: unikanie, brak akceptacji, poniżanie, piętnowanie, itp.

Postawa pozytywna uznanie, że przedmiotem poznania jest człowiek, a nie tylko jego niepełnosprawność, znajomość potrzeb osoby z niepełnosprawnością i poziomu ich zaspokojenia, dostrzeganie zalet i możliwości osób z niepełnosprawnościami, obiektywne dostrzeganie osiągnięć, odrzucanie izolacji, naturalny i życzliwy kontakt z osobami niepełnosprawnymi, współżycie i współpraca na różnych polach, przyznawanie osobom niepełnosprawnym prawa do uczestnictwa i pełnienia ról społecznych, akceptacje osób z niepełnosprawnościami i różne formy integrowania ich w społeczeństwie.

Postawy negatywne Ich przyczyną są stereotypy i przesądy niedocenianie osoby z niepełnosprawnością, patrzenie na osobę z niepełnosprawnością jako na obiekt ciekawości, przypisywanie inwalidom ról o niższej kategorii społecznej, przesadzone i błędne pojęcie o ograniczeniach spowodowanych niepełnosprawnością, odsuwanie osób z niepełnosprawnościami od innych ludzi, sprzeciwianie się lub niechęć do przyjmowania ich udziału w różnego rodzaju kontaktach społecznych, uczucia braku komfortu, lęku, zakłopotania w obecności osób z niepełnosprawnościami.

Społeczna percepcja osób niepełnosprawnych – badania CBOS 2007 Prawie połowa ankietowanych (45%) pozytywnie ocenia stosunek Polaków do osób niepełnosprawnych, niemal tyle samo badanych (48%) jest przeciwnego zdania. Przeważająca większość ankietowanych (79%) uważa, że ludzie niepełnosprawni, jeśli chcą i mogą, powinni pracować. Dwie trzecie ankietowanych (65%) deklaruje gotowość udzielania bezinteresownej pomocy sąsiedzkiej osobie niepełnosprawnej.

Kontakt z osobami niepełnosprawnymi

Opinie o stosunku społeczeństwa wobec ON

Opinie o stosunku społeczeństwa wobec ON

Pomoc osobom niepełnosprawnym

Pomoc osobom niepełnosprawnym

Społeczne określenia osób niepełnosprawnych

Społeczna akceptacja osób niepełnosprawnych

Stereotyp ON w Polsce Osoby niepełnosprawne mają wyższe oceny na wymiarze osobowości (ciepła) niż sprawności (kompetencji). Skoro są bardziej ciepłe niż kompetentne, będą wzbudzały uczucia sympatii i żalu ze względu na swoje niekorzystne położenie, ale także nie będą zapraszane do współpracy przy ważnych projektach ani cienione jako ważni pracownicy firmy.

Najpopularniejsze mity dotyczące osób niepełnosprawnych Wszyscy niepełnosprawni są tacy sami. Niepełnosprawni najlepiej czują się w towarzystwie innych niepełnosprawnych. Ludzie z ograniczoną sprawnością zwykle potrzebują pomocy. Wszyscy niesłyszący posługują się językiem migowym. Niesłyszący są mniej inteligentni niż słyszący. Osoby niewidome posługują się brajlem, używają białej laski i mają psa przewodnika. Osoby niewidome mają nadzwyczajnie rozwinięty słuch i dotyk.

Postawy wobec niepełnosprawnych cechuje: raczej uniformizacja niż istotne różnice; silniejszy związek postaw negatywnych w odniesieniu do osób z „wizualną” niepełnosprawnością; większa skłonność do akceptowania chorych somatycznie, następnie niesprawnych fizycznie; silniejsza tendencja do odrzucania osób z zaburzeniami o charakterze psychologicznym (upośledzenie umysłowe i zaburzenia psychiczne); większa akceptacja wśród kobiet i ludzi młodych;

Postawy wobec niepełnosprawnych cechuje: silny związek postaw negatywnych z wczesnymi fazami socjalizacji; im większe podobieństwo do osób sprawnych, tym silniejsza akceptacja; osadzenie postaw przede wszystkim na stereotypach, przekazywanych międzypokoleniowo; związek postaw z kontaktami z osobami niepełnosprawnymi; większa akceptacja niepełnosprawnych w krajach demokratycznych

Wizerunek ON w mediach Zainteresowanie mediów ON w Europie – 2003 r. (Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych); Polska: audycje w radiu: „Nie jesteśmy inni”, „Samo życie” TVP: „Anna Dymna – spotkajmy się”, „Smaki ciemności”, „Przyjaciele”, „Spróbujmy razem”, „Integracja”

Wizerunek ON w mediach Obraz osoby niepełnosprawnej do 2003 r.: Ukazywanie wyłącznie słabości, Na filmach, zdjęciach osoby smutne, apatyczne, bierne, źle ubrane, bezradne.  zmiany po 2003 r. „Rezolucja Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych i poza nim – wizja na przyszłość”: (…) Media powinny poprawiać wizerunek osoby niepełnosprawnej, zwiększać widoczność osób niepełnosprawnych we wszystkich formach przekazu, a także zajmować się zagadnieniami, które szczególnie dotyczą osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Także promować taki pozytywny wizerunek osób niepełnosprawnych, który nie będzie oparty na podejściu charytatywnym lub medycznym i unikać negatywnych stereotypów.(…)

Wizerunek ON w mediach - prasa „zdesperowany rencista żąda od sądu prawa do eutanazji „ (Gazeta.pl, 23.05.2006) „Nikt nas nie przeprasza za pomyłki, kłamstwa i niszczenie życia. Ten okaleczony strzep człowieka – to mój 4-letni synek” (Twój Styl 11/2003) „Stracił werwę, pewność siebie. Wciąż nie może pogodzić się ze swoim losem” (Naj 12/2003) „Dramat dodatkowego chromosomu” (Newsweek 49/04) „Każda powszechna czynność jest dla nich jak wyzwanie” (Przyjaciółka 10/2006) „Mój prywatny krzyż” (Przegląd 18/2004) „Niepełnosprawni w Warszawie są skazani na pomoc innym” (Gazeta.pl 19.07 2005) „18-letnia siostra poświęciła życie niepełnosprawnemu bratu” (Przyjaciółka 48/2005) „Niepełnosprytni” (Polityka 51/2004) „Jak oskubać inwalidów i wyłudzić pieniądze” (Gazeta Wyborcza 24.09. 2005)

Wizerunek ON w mediach – język Odchodzi się od sformułowań: kalectwo, dziecko opóźnione w rozwoju, chory umysłowo, głuchy, ślepy Na rzecz: niepełnosprawność, dziecko niepełnosprawne intelektualnie, osoba z zaburzeniami psychicznymi, niesłyszący, niewidomy. Ale czy „sprawny inaczej”?

Wizerunek ON w mediach – reklama Oskarżanie firm o wykorzystywanie wizerunku ON – Levi Strauss, Kodak, People, McDonald’s. W Polsce wyłącznie w kampaniach społecznych: „Czy naprawdę jesteśmy inni?”, „Czy naprawdę chciałbyś być na naszym miejscu?”, „Niepełnosprawni – w pełni zdolni”. http://www.youtube.com/watch?v=t9G6zuaWW6c http://www.youtube.com/watch?v=Ci4vQY7F_QA http://www.youtube.com/watch?v=ZAd3VbER_-U http://www.youtube.com/watch?v=sU_UYyNqB8M&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=CiVkk_GgZxQ http://www.youtube.com/watch?v=jnfR-2tgzyo&NR=1 http://www.youtube.com/watch?v=QZwKovHVvLc&NR=1 http://www.youtube.com/watch?v=WW5NKLNJJSU&NR=1 http://www.youtube.com/watch?v=ixZ0rGGd2o0&NR=1

Zasady zachowania się w stosunku do osób niepełnosprawnych Najpierw osoba, nie jej niepełnosprawność – powinno się używać określeń kładących nacisk na podmiotowość tych osób, niepełnosprawność to tylko jedna z ich cech. Zamiast „niepełnosprawny” lepiej mówić „osoba niepełnosprawna” lub „osoba z niepełnosprawnością”. Używanie określeń neutralnych emocjonalnie – określenia takie jak „chory”, „cierpiący” mają negatywny wydźwięk, sugerują, że osoba ta jest trwale bezradna. Zamiast „chory na astmę”, lepiej mówić „osoba z astmą”. Podkreślanie możliwości, nie ograniczeń – sprzęt wspomagający osoby niepełnosprawne pomaga im, a nie je ogranicza . Zamiast „przykuty do wózka inwalidzkiego”, lepiej mówić „osoba korzystająca z wózka”. Unikanie określeń obraźliwych – w języku polskich funkcjonują takie określenia, jak: „kaleka”, „upośledzony”, „inwalida”, „ślepy”, „głuchy”, „psychiczny”, mające wyraźny wydźwięk pejoratywny. Wiele osób niepełnosprawnych nie lubi także eufemistycznych określeń typu „sprawny inaczej”.

Savoir-vivre w odniesieniu do osób niepełnosprawnych Zasada 1 Wobec osoby niepełnosprawnej zachowuj się tak samo, jak wobec innych osób – niepełnosprawność nie jest najważniejszą cechą człowieka, którego poznajesz. Nie faworyzuj osób tylko ze względu na ich niepełnosprawność. Zasada 2 Podczas rozmowy z osobą niepełnosprawną zwracaj się bezpośrednio do niej, a nie do jej towarzysza, asystenta czy tłumacza języka migowego. Zasada 3 Nie traktuj dorosłych osób niepełnosprawnych jak dzieci – mają prawo decydować o sobie. Zasada 4 Zanim pomożesz, zapytaj, nie czuj się jednak urażony ewentualną odmową. Jeśli pomagasz, rób to w taki sposób, jaki odpowiada osobie niepełnosprawnej. Zasada 5 Szanuj prywatność osoby niepełnosprawnej. Nie wypytuj jej o jej niepełnosprawność, nie ma jednak powodu, byś sztucznie omijał tematy związane ze zdrowiem

Integracja osób niepełnosprawnych Integracja - zespolenie się, scalenie, tworzenie całości z części. Integracja może być ekonomiczna, polityczna, społeczna. Celem integracji jest bowiem umożliwienie poszkodowanym na zdrowiu osobom prowadzenia normalnego życia i możliwie na tych samych zasadach, jak i innym członkom określonych grup społecznych.

Integracja osób niepełnosprawnych A. Warnock wyróżnił trzy rodzaje i funkcje integracji: „integracja lokalizacyjna - fizyczna lub związana z używaniem wspólnego wyposażenia - polega na umieszczeniu dzieci ze specjalnymi potrzebami wśród uczniów uczestniczących w procesie edukacji masowej i na korzystaniu przez nie ze wspólnych środków; integracja socjalna - polega na tym, że obie grupy rozwijają kontakty i rozumieją swoje potrzeby (ważne ze względów psychofizycznych); integracja funkcjonalna - obejmuje integrację fizyczną, ale łączy grupy dla pewnych konkretnych zajęć, które są ważne dla obu grup.

Bariery integracji Bariery fizyczne - nazywane barierami architektonicznymi: nieprzystosowane konstrukcje tras komunikacyjnych, obiektów architektonicznych (budynków i budowli), środków komunikacji oraz różnych urządzeń technicznych, Bariery społeczne: niechęć niektórych pracodawców do udostępniania miejsc pracy, pewnych ról i stanowisk, uprzedzenia emocjonalne niektórych osób i unikanie kontaktów towarzyskich i zawodowych, niechęć niektórych nauczycieli do pracy w integracyjnych formach edukacji. Bariery kulturowe Bariery edukacyjne

Wybrane aspekty ograniczeń

System edukacyjny a osoby niepełnosprawne Formy edukacji ON: Samokształcenie Kształcenie na odległość z centrów edukacyjnych Interaktywne kursy na odległość Nauczanie z fizyczną obecnością ucznia/studenta. W Polsce w 2009 r. wykształceniem wyższym legitymowało się zaledwie 5,1% osób niepełnosprawnych życia wieku produkcyjnym (wobec 20,8% osób sprawnych), a 27,4% miało jedynie wykształcenie gimnazjalne, podstawowe, niepełne podstawowe lub nie posiadało żadnego wykształcenia (wobec 11,9% osób sprawnych)

System edukacyjny a osoby niepełnosprawne   2008 2009 Osoby niepełnosprawne 2213 2068 Wyższe 120 105 policealne i średnie zawodowe 475 434 Średnie ogólnokształcące 144 139 Zasadnicze zawodowe 863 824 Gimnazjum, podstawowe, niepełne podstawowe i bez wykształcenia 611 567

System edukacyjny a osoby niepełnosprawne liczba studiujących osób niepełnosprawnych w Polsce systematycznie rośnie – od 826 w roku 1997 do 25 265 w 2008 r. udział osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie studentów – 1,3%;

System edukacyjny a osoby niepełnosprawne Z ponad 25 000 studentów niepełnosprawnych 52% studiuje w trybie stacjonarnym. udział kobiet w tej grupie jest nieznacznie większy (60%), zaś większość osób niepełnosprawnych studiuje w szkołach publicznych (64%). Studia podejmują najczęściej ludzie cierpiący na schorzenia nieograniczające w wyraźny sposób możliwości studiowania: najwięcej z dysfunkcją narządu ruchu;

Funkcja i rola pracy w życiu ON Aktywność zawodowa w pewnym zakresei kompensuje ON ograniczenia wynikające z niepełnosprawności; Daje możliwość samorealizacji; Zabezpiecza przed marginalizacją społeczną;

Niepełnosprawni a rynek pracy Stan zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnych w 2009 r. : 443 tys., w tym 277 tys. mężczyzn. Wskaźnik aktywności zawodowej – 17% Brak kwalifikacji Tworzenie „specjalnych światów pracy” dla ON, np. spółdzielnie inwalidów, czy zakłady pracy chronionej.

Niepełnosprawni a rynek pracy – lęki pracodawców Obawa przed kosztami związanymi z zatrudnieniem ON; Lęk przed zewnętrznym nadzorem, kontrolami przebiegu pracy; Niepokój wywoływany poczuciem zablokowania na wiele lat w wyniku przyjęcia do pracy osoby niesprawnej; Lęk przed stratami ekonomicznymi i „psuciem produktu”. Tylko 5% pracodawców deklaruje chęć zatrudnienia ON

Niepełnosprawni a rynek pracy – perspektywy Badania z 2006 r. przez portal pracuj.pl wskazują na to, że: 90% respondentów nie zgadza się ze stwierdzeniem, że ON są mniej wydajnymi pracownikami; 97% nie miałoby nic przeciw temu, by w ich firmie pracowały ON; Ponad 80% uważa, że ON nie mają problemów z wykonywaniem swoich obowiązków; ¾ badanych uważa, że ON bardziej zależy na utrzymaniu pracy.

Przemoc wobec osób niepełnosprawnych Europejskie i amerykańskie badania pokazują, że niepełnosprawni od 2 do 5 razy częściej padają ofiarami przemocy niż osoby zdrowe

Niepełnosprawni a przemoc seksualna Na przemoc seksualną najbardziej narażone są osoby z upośledzeniem umysłowym 25-67% dorosłych upośledzonych umysłowo twierdziło że doświadczyło przemocy seksualnej (51- 79% w przypadku kobiet z tej grupy)‏ wśród nastolatków: 2-4% chłopców oraz 24% dziewcząt sprawcami w 88-98% są mężczyźni, którzy są znani ofierze: członkowie rodziny, znajomi i osoby udzielające im pomocy

Przemoc wobec niepełnosprawnych kobiet przemoc słowna fizyczna seksualna izolacja zależność ekonomiczna pozbawienie niepełnosprawnej kobiety niezbędnego dla niej sprzętu, lekarstw, transportu lub pomocy w osobistych czynnościach

Wiele takich przypadków jest nie zgłaszanych ze względu na: zależność od sprawców Lęk przed porzuceniem lub umieszczeniem w ośrodku opieki Lęk przed pozostawieniem dzieci ze sprawcą (w przypadku agresywnego męża lub osób, z którymi zamieszkuje)‏