Powiązania w ramach sektora owocowo-warzywnego w obszarze bipolarnym Podsumowanie badań Łódź, 24.06.2015 r.

Sektor owocowo-warzywny w dokumentach strategicznych Współpraca ponadregionalna Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 Innowacyjne Mazowsze Cele strategiczne i działania Polityka horyzontalna Rozwój nowoczesnych technologii na rzecz inteligentnych specjalizacji regionalnych, w tym m.in.: przemysłu rolno-spożywczego Rozwój klastrów gospodarczych m. in. poprzez promocję układów klastrowych, Poprawa produktywności sektora rolniczego Polityka terytorialno-funkcjonalna Obszar rozwoju intensywnego rolnictwa Cele strategiczne i działania Tworzenie warunków do zwiększenia inwestycji pozarolniczych – głównie w przemyśle rolno-spożywczym Rozwój specjalizacji regionalnych przemysłu rolno-spożywczego Wykorzystanie i wzmacnianie specjalizacji regionalnych Wzmacnianie potencjału rozwojowego i absorpcyjnego obszarów wiejskich Badany sektor wiedzy i kreatywności nie stanowi odrębnego pola współpracy ponadregionalnej, ale stanowi integralną część takich obszarów jak: Środkowoeuropejski Klaster Zaawansowanych Technologii, Klaster Multimedialny czy Środkowoeuropejski Klaster Tekstylno-Odzieżowy. Współpraca ponadregionalna W ramach układu bipolarnego obejmuje m. in. projekt Łódzko-Mazowiecki Klaster Owocowo-Warzywny oparty na potencjale przyrodniczo-rolnym północno-wschodniej części regionu łódzkiego i środkowo-zachodniej części Mazowsza. Łódzko-Mazowiecki Klaster Owocowo-Warzywny, jako pole współpracy między producentami owoców i warzyw, przedsiębiorstwami przetwórstwa rolno-spożywczego oraz instytucjami naukowo-badawczymi w regionie łódzkim i mazowieckim.

Diagnoza poziomu rozwoju sektora owocowo-warzywnego Cele główne badania Diagnoza poziomu rozwoju sektora owocowo-warzywnego Identyfikacja powiązań funkcjonalnych w sektorze owocowo-warzywnym Określenie możliwości rozwoju współpracy pomiędzy podmiotami w badanym sektorze Sformułowanie wniosków dotyczących działań wspierających tworzenie się powiązań między obszarami metropolitalnymi

SEKTOR owocowo-warzywny DIAGNOZA

Produkcja owocowo-warzywna MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE Powierzchnia uprawy drzew owocowych 1. miejsce w kraju 4. miejsce w kraju Powierzchnia uprawy warzyw 2. miejsce w kraju 5. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach owoców z drzew 1. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach owoców jagodowych 2. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach warzyw 2. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju

Koncentracja gospodarstw specjalizujących się w uprawach warzyw gminy powiatu łęczyckiego , zgierskiego, kutnowskiego oraz łowickiego, warszawskiego zachodniego, pruszkowskiego , piaseczyńskiego i grójeckiego. Udział gospodarstw uprawiających warzywa w liczbie gospodarstw ogółem [%]

Koncentracja gospodarstw sadowniczych gminy powiatu grójeckiego oraz wschodnia część powiatu rawskiego. intensywne uprawy jabłoni karłowatych czynią rejon grójecki największym „polskim zagłębiem” jabłek, o tradycjach sięgających XVI w. Jabłka grójeckie zostały wpisane przez MRiRW na listę produktów tradycyjnych, a w rejestrze UE figurują jako Chronione Oznaczenie Geograficzne Udział gospodarstw z sadami w liczbie gospodarstw ogółem [%]

Grupy i organizacje producentów owoców i warzyw GRUPY – 73 w obszarze bipolarnym 57 MAZOWIECKIE ORGANIZACJE – 23 w obszarze bipolarnym 17 GRUPY – 11 w obszarze bipolarnym 10 ŁÓDZKIE ORGANIZACJE – 9 w obszarze bipolarnym 6 http://www.applex.pl/galeria.html

Wnioski z diagnozy sektora owocowo-warzywnego Duży potencjał i specjalizacja w zakresie produkcji owoców i warzyw oparta na wieloletnich tradycjach ich uprawy i grupie doświadczonych producentów – ogrodników Liczne zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego Rozwinięte zaplecze handlowe z dwoma największymi w skali kraju rynkami hurtowymi „Zjazdowa” oraz „Bronisze” Znaczący udział w strukturze eksportu obu województw owoców i warzyw (głównie jabłek) oraz przetworów owocowo-warzywnych Dobrze rozwinięte zaplecze naukowo-badawcze na czele z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz szkolnictwo wyższe Najsilniejszy w skali kraju potencjał ilościowy grup i organizacji producentów owoców i warzyw

SEKTOR owocowo-warzywny BADANIA WŁASNE

Rolnicy Przedsiębiorcy Prezesi grup producenckich Metody Podmioty badania Rolnicy Przedsiębiorcy Prezesi grup producenckich Obszar badania 25 powiatów z korytarza łódzko-warszawskiego Technika pozyskiwania danych wywiad kwestionariuszowy indywidualny wywiad pogłębiony Metoda doboru próby celowy Operat losowania próby wskazania własne oraz Izby Rolniczej WŁ Dane REGON z 2012 Wybór własny Liczebność próby zrealizowanej 87 – łódzkie 100 – mazowieckie 50 – łódzkie 5 – łódzkie 5 – mazowieckie Termin realizacji badania marzec 2014 r. (woj. łódzkie) wrzesień 2014 r. (woj. mazowieckie) lipiec 2014 wrzesień 2014 kwiecień 2015 (woj. łódzkie i mazowieckie) Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Powiązania w ramach sektora owocowo-warzywnego Założenie badawcze Podstawą dalszego rozwoju rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego jest wzmacnianie jego konkurencyjnej pozycji zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Grupy producenckie Klastry Holdingi Organizacje pozarządowe NGO Dystrybutorzy Dostawcy Rolnicy Przetwórcy Odbiorcy Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego. Instytucje otoczenia biznesu Jednostki Samorządu Terytorialnego Instytucje naukowo-badawcze Uczelnie wyższe Powiązania w ramach sektora owocowo-warzywnego

Rolnicy Przedsiębiorcy Grupy producenckie Cele badań własnych Rolnicy Przedsiębiorcy Grupy producenckie Współpraca z partnerami Współpraca Partnerzy Znaczenie współpracy Zasięg przestrzenny Bariery współpracy Przedmiot Częstotliwość Skłonność do współpracy Ocena istniejącej sieci powiązań Możliwości rozwoju współpracy Bariery współpracy Typ (formalna/ nieformalna, częstotliwość) Przedmiot i bariery współpracy z JB-R Zasady (komercyjna / niekomercyjna) Korzyści Problemy Efekty Motywy Plany współpracy Sytuacja i rozwój gospodarstwa / przedsiębiorstwa Sytuacja ekonomiczna Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego. Zmiana kondycji ekonomicznej sektora po wprowadzeniu embarga Ocena innowacyjności Promocja wspólnej marki Oczekiwane wsparcie Inwestycje zrealizowane i planowane Ocena wsparcia udzielanego branży i rolnikom Bariery rozwoju gospodarstwa rolnego Czynniki decydujące o konkurencyjności Czynniki utrudniające działalność Oczekiwane wsparcie

Podmioty Zasięg terytorialny Przedmiot Rolnicy Przedsiębiorcy Charakterystyka powiązań Rolnicy Przedsiębiorcy Podmioty Główny partnerzy współpracy to odbiorcy inni niż przetwórcy Łódzkie: większa skłonność do współpracy z innymi rolnikami, Mazowieckie: współpraca z giełdami, punktami skupu, sieciami handlowymi Współpraca z Dystrybutorami/ odbiorcami i dostawcami większe znaczenie współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi niż z otoczeniem instytucjonalnym biznesu i NGO Zasięg terytorialny Najwięcej powiązań ma charakter lokalny, W drugiej kolejności przedsiębiorcy zawierają relacje biznesowe z podmiotami z terenu całego kraju. Korytarz łódzko-warszawski to trzeci pod względem ważności obszar współpracy dla przedsiębiorców. Większą rangę w kontaktach przypisują mu przedsiębiorcy z województwa łódzkiego Dominuje lokalny (powiatowy) charakter współpracy Powiązania międzynarodowe występują częściej w gospodarstwach z województwa mazowieckiego. Stosunkowo duża liczba wskazań dotycząca współpracy w ramach „korytarza łódzko-warszawskiego”. Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego. Przedmiot Łódzkie: wymiana wiedzy i doświadczeń oraz udział w szkoleniach i konsultacjach Mazowieckie: dostarczanie produktów Wspólna sprzedaż produktów, wejście na nowe rynki Wymiana wiedzy, doświadczeń, informacji i szkolenia przedsiębiorców.

Typ (zasada) współpracy Charakterystyka powiązań Rolnicy Przedsiębiorcy Typ (zasada) współpracy Współpraca formalna zawierana najczęściej z dostawcami, odbiorcami, grupami producenckimi. Współpraca nieformalna jest prowadzona najczęściej z innymi rolnikami. Relacja komercyjna służąca osiągnięciu korzyści finansowych, wskazywana czterokrotnie częściej niż niekomercyjna. Ocena relacji Jedynie niecałe 30% respondentów wskazało, że relacje w sektorze owocowo-warzywnym oparte są na zasadach współpracy. 31% ankietowanych uznało, że dominuje ostra konkurencja. Relacje pomiędzy firmami z branży miały najczęściej charakter współpracy i konkurencji jednocześnie, w drugiej kolejności walki konkurencyjnej. Trzykrotnie mniejszy wynik uzyskano w przypadku definiowania ich jako „współpraca”. Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego. Bariery współpracy Niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja, zbyt trudne, długie procedury związane z realizacją współpracy, brak środków finansowych na wspólne przedsięwzięcia oraz obawa przed nieuczciwą konkurencją Brak chęci do współpracy nie okazał się silną barierą. Niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja i nieskuteczna polityka regionalna. Niechęć wobec współpracy oceniona najniżej, co pozwala sądzić, że przedsiębiorcy są jednak otwarci na współpracę.

Wsparcie podmiotów Inwestycje Zrealizowane Rolnicy Przedsiębiorcy Charakterystyka powiązań Rolnicy Przedsiębiorcy Wsparcie podmiotów Niska ocena wsparcia udzielanego przez władze regionalne – ponad 43% respondentów nie odczuwa żadnego wsparcia Ponad 60% przedsiębiorców stwierdziło brak wsparcia dla branży owocowo-warzywnej ze strony władz regionalnych Inwestycje Zrealizowane Najwięcej inwestycji dotyczyło podstawowej infrastruktury gospodarstwa, poprawy jakości produktów i dokształcania się. Łódzkie: budowa/modernizacja obiektów i infrastruktury, poszerzanie rynków zbytu oraz wprowadzanie nowych produktów Mazowieckie: poprawa jakości produktów, dokształcanie się oraz poszerzanie rynków zbytu. Znaczna różnica w skali przeprowadzonych inwestycji jest, na korzyść rolników z województwa łódzkiego. Dominuje modernizacja lub budowa obiektów /infrastruktury, modernizacja środków transportu, modernizacja linii produkcyjnych/parku maszynowego i poprawa jakości produktów Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Inwestycje planowane Bariery rozwoju Rolnicy Przedsiębiorcy Charakterystyka powiązań Rolnicy Przedsiębiorcy Inwestycje planowane Łódzkie: inwestycje w budowę obiektów / infrastruktury, poszerzanie rynków zbytu oraz wprowadzanie nowych produktów. Mazowieckie: poprawa jakości produktów, dokształcanie się oraz poszerzanie rynków zbytu. Zdobywanie nowych rynków zbytu i rozwój sieci sprzedaży. Najmniej środków planują wydać przedsiębiorstwa na zakup gotowej wiedzy, tj. patentów i licencji. Bariery rozwoju Niskie ceny zbytu, niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja oraz brak środków finansowych Łódzkie: niskie ceny zbytu, biurokracja oraz brak środków finansowych Mazowieckie: niekorzystna sytuacja gospodarcza Rosnące koszty zatrudnienia, wysokie podatki i konkurencja firm krajowych „Załamanie rynku wschodniego – embargo” oraz „niskie ceny skupu” postrzegali przedsiębiorcy z terenu województwa mazowieckiego jako ograniczające, szczególnie akcentowane przez mazowieckich przedsiębiorców. Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Motywy zrzeszania się w grupy producenckie Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Motywy zrzeszania się w grupy producenckie Sprostanie wymaganiom dotyczącym standardów jakości produktów. Zapotrzebowanie na duże, powtarzalne partie towarów odpowiedniej jakości. Dostępność do nowych rynków zbytu Możliwość doposażenia technicznego gospodarstw indywidualnych producentów-udziałowców, dostarczania środków chemicznych, organizowania szkoleń Zdjęcie z indywidualnych producentów obowiązków związanych z poszukiwaniem potencjalnych klientów, prowadzeniem księgowości (…) Dlatego, że nie byłoby stać mojego gospodarstwa na stworzenie takiej bazy sortowniczej, jaka by spełniała odpowiednie wymagania jakościowe rynków, na które chcieliśmy wejść. (IDIWŁ4) Dla ułatwienia działania w gospodarstwie, ułatwienia sobie sprzedaży i zakupów podstawowych rzeczy. (IDIWŁ2) No i to jest też taka sytuacja, że w tej chwili ci co kupują u nas towar, to szukają już nie drobnych, tylko dużych podmiotów. (IDIWŁ1) Wady Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego. Zbyt wysokie standardy jakości owoców Utrata autonomii i możliwości wolnego wyboru Ryzyko związane ze spłatą kredytów inwestycyjnych Obciążenia podatkowe Przynależność do grupy producenckiej może być uciążliwa ze względu na to, że nakłada się obowiązek sprzedaży całości produkcji, albo prawie całości. (IDIWŁ1) Oczywiście, zostajemy z dużymi kredytami, bo zbudowanie takich obiektów to są duże inwestycje, które często są kwestionowane (IDIWM3)

Charakterystyka powiązań grup producenckich Grupy producenckie Charakterystyka powiązań grup producenckich Duża intensywność i coraz większy zasięg współpracy z innymi grupami producenckimi związany m.in. z działaniami handlowymi, wymianą asortymentu Współpraca z firmami doradczymi sieciami handlowymi, firmami transportowymi, producentami opakowań, zakładami przetwórczymi Słaba współpraca z instytucjami naukowymi Dobrze oceniana współpraca z instytucjami samorządowymi oraz z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego Normalne relacje handlowe. Jesteśmy firmą handlową jak każda inna z tym, że bardziej znamy problemy producentów, ponieważ sami, sam również jestem producentem (mam gospodarstwo). (IDIWM1) Współpracujemy między grupami, z lokalnymi władzami (na ile jest to możliwe) czy ODR-ami jak najbardziej utrzymujemy relacje. Najczęściej jest to jakaś wymiana informacji. ODR-y prowadzą szkolenia, więc korzystamy z ich doradztwa. Z grupami współpracujemy typowo biznesowo, kupujemy towar między sobą.” (IDIWŁ2) Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Perspektywy rozwoju współpracy Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Jest teraz mniejsze dofinansowanie dla grup. Jeżeli teraz tworzy się np. jakąś grupę z tych producentów, którzy zostali niezrzeszeni, no to nie mają już takich gospodarstw, żeby to wszystko pociągnąć, żeby stworzyć ten cały plan. […) Banki już nie chcą dawać kredytów grupom. (…).Tak było w 2008, 2009 roku. (IDIWM2) Perspektywy rozwoju współpracy Obawy wynikające z przeszkód administracyjnych, zmian organizacyjno-prawnych, niechęci banków do udzielania kredytów Brak możliwości długoterminowego planowania ze względu na zmienność warunków prawno-ekonomicznych. Bariery natury mentalnej, wynika ze swoistości historyczno-kulturowej. Ludzie nie mają do siebie zaufania Gotowość podejmowania i kontynuowania nawet ryzykownych przedsięwzięć Należałoby podjąć wszelkie działania, aby zrealizować ideę wspólnej marki polskich owoców i warzyw "Myślę, że proponowałbym markę polską, żeby wreszcie to polskie jabłko było markowe. W tej chwili, to jest zazwyczaj jabłko nie to topowe, nie z najwyższej półki tylko troszeczkę niższe. A jabłko polskie ma szanse zaistnieć na szczycie, bo jest możliwość przygotowania dobrego towaru. (…) Wiemy jak to zrobić, wiemy jak się do tego zabrać, korzystamy z pomocy i myślę, że w niedługim czasie zaistnieje”. (IDIWŁ2) Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Kondycja ekonomiczna grup producenckich Mamy najnowsze technologie i jesteśmy, jeśli chodzi o przechowalnictwo, o produkcję, jesteśmy wysoko wyspecjalizowani. Jeśli chodzi o wysyłki także. Urósł w nas wielki konkurent, który jest bardzo nielubiany. Media sobie mogą mówić swoje, ale tak jest." (IDIWM3) Mamy najnowsze technologie i jesteśmy, jeśli chodzi o przechowalnictwo, o produkcję, jesteśmy wysoko wyspecjalizowani. Jeśli chodzi o wysyłki także. Urósł w nas wielki konkurent, który jest bardzo nielubiany. Media sobie mogą mówić swoje, ale tak jest." (IDIWM3) Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Mamy najnowsze technologie i jesteśmy, jeśli chodzi o przechowalnictwo, o produkcję, jesteśmy wysoko wyspecjalizowani. Jeśli chodzi o wysyłki także. (IDIWM3) Kondycja ekonomiczna grup producenckich Współpraca w ramach grup producenckich pozwoliła stworzyć najnowocześniej wyposażony sektor owocowo-warzywny w Europie Sektor w dużym stopniu wykorzystuje innowacyjne rozwiązania Przeważają pozytywne oceny kondycji ekonomicznej grup producenckich Większość grup wprowadziła dywersyfikację rynków i znalazła satysfakcjonujących ekonomicznie klientów w Europie i poza nią Jest dużo trudniej sprzedać owoce w tym roku. Nie było ceny na owoce. (…) Teraz poprawiła się cena, ze względu na mniejszą podaż. Dużo sadowników sprzedało już owoce, albo na banki żywności oddało, były też programy utylizacji tych owoców. (IDIWŁ5) [sytuacja] zmieniła się. Oczywiście in minus, czyli wiele firm, których główny portfel sprzedaży był do Rosji mają poważne problemy. Nie wierzę w zastąpienie przez tzw. rynki trzecie rynku rosyjskiego. Wiele firm będzie miało poważne problemy w związku z tym, że była nastawiona tylko na eksport do Rosji. Rynek rosyjski był dla nas łatwiejszy. Wywiad kwestionariuszowy z rolnikami branży owocowo-warzywnej. Badanie opierało się na doborze celowym respondentów zamieszkałych na terenie jednego z 25 powiatów należących do obszaru analizy, których głównym celem prowadzonej działalności jest uprawa owoców lub warzyw. Zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu, został przygotowany przez zespół Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego. Jego ostateczna wersja była wynikiem konsultacji i współpracy z Mazowieckim Obserwatorium Terytorialnym, a także z przedstawicielami Izby Rolniczej Województwa Łódzkiego. Badania na obszarze województwa łódzkiego, jak i mazowieckiego zostały przeprowadzone techniką PAPI, czyli przy zastosowaniu tego samego papierowego kwestionariusza wywiadu. Na terenie województwa łódzkiego wywiady zostały przeprowadzone przez Pracowników Biur Powiatowych IRWŁ, natomiast badania terenowe w województwie mazowieckim przeprowadziła firma ankieterska. W badaniu wzięło udział 87 rolników z województwa łódzkiego oraz 100 rolników z województwa mazowieckiego. Ze względu na wielkość i sposób doboru próby, wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Wywiady z rolnikami w województwie łódzkim zostały zrealizowane w marcu 2014 r., natomiast w województwie mazowieckim badanie terenowe przeprowadzono we wrześniu 2014 r. Wywiad kwestionariuszowy z przedsiębiorcami sektora owocowo-warzywnego. Podmiotami badania byli przedsiębiorcy, których działalność gospodarcza była prowadzona na obszarze objętym analizą. Działalność ich polegała na przetwarzaniu owoców i warzyw. Dobór próby do badania miał charakter celowy. Listy przetwórców zostały sporządzone na podstawie danych REGON z 2012 r. przekazanych przez Urzędy Statystyczne w Łodzi i Warszawie. Badanie terenowe zostało zrealizowane w obu województwach oddzielnie przez firmy ankieterskie, przy zastosowaniu tego samego narzędzia badawczego. Z obiema grupami respondentów przeprowadzono badanie typu PAPI, czyli z zastosowaniem papierowego kwestionariusza wywiadu. Kwestionariusz wywiadu z producentami owoców i warzyw oraz kwestionariusz wywiadu z przetwórcami owoców i warzyw przygotowane zostały w oparciu o analogiczny zestaw pytań problemowych, co potencjalnie daje możliwość zestawienia odpowiedzi obu grup respondentów traktujące o tych samych zagadnieniach. Kafeterie poszczególnych pytań zostały dostosowane do rodzaju respondenta. Na terenie województwa łódzkiego zrealizowano 50 wywiadów, w województwie mazowieckim w badaniu wzięło udział 100 respondentów. Ze względu na wielkość i dobór próby wnioskowanie dotyczy populacji, na której przeprowadzono badanie. Badanie terenowe z łódzkimi przetwórcami zostało zrealizowane w okresie czerwiec-lipiec 2014 roku, natomiast na terenie województwa mazowieckiego we wrześniu 2014 roku. Lista przetwórców z województwa mazowieckiego bazowała na podmiotach jedynie z 3 powiatów obszaru analizy: grójeckiego, sochaczewskiego i żyrardowskiego. Paper and Pencil Interview Indywidualne wywiady pogłębione z prezesami grup producenckich. Dla poszerzenia obrazu sytuacji zarówno producentów, jak i przetwórców owoców i warzyw z obszaru analizy, podjęto decyzję o włączeniu do postępowania badawczego także metod jakościowych. Motywowane to było wynikami ankiet we wskazanych powyżej grupach respondentów, występowaniem negatywnych zmian na rynku artykułów żywnościowych wywołanych rosyjskim embargiem oraz chęcią poznania stanowiska osób, których wypowiedzi nie będą bazować tylko na indywidualnych doświadczeniach, ale pozwolą na rozpoznanie problemów wspólnych wielu rolnikom, a co za tym idzie – stanowić mogą o kondycji branży – przynajmniej na obszarze analizy. Zespół badawczy Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Województwa Łódzkiego przygotował dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z prezesami grup producentów rolnych. Wybór interlokutorów podyktowany był. Badanie polegające na przeprowadzeniu 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych – po 5 z prezesami grup producentów rolnych z obszaru województw łódzkiego i mazowieckiego, zostało przeprowadzone w kwietniu 2015 r., przez firmę ankieterską, która sporządziła również transkrypcje przeprowadzonych wywiadów, ich kodowanie oraz analizę w postaci raportu z badania jakościowego. Fragmenty wyników badań zostały włączone do raportu końcowego.

Sektor owocowo-warzywny - wnioski końcowe i rekomendacje Przeprowadzone badania wskazują na istotny potencjał oraz koncentrację i specjalizację w produkcji owoców i warzyw w korytarzu łódzko-warszawskim. Produkcja owoców i warzyw ma tu swoje wieloletnie tradycje i osiąga najlepsze wyniki w kraju. Stan rozwoju sieciowych powiązań gospodarczych w sektorze produkcji i przetwórstwa owoców i warzyw można ocenić pozytywnie. Zarówno rolnicy, jak i przedsiębiorcy współpracują najczęściej w ramach podstawowego łańcucha relacji rynkowych (czyli z dostawcami czynników produkcji oraz z odbiorcami swojej działalności, czyli klientami); partnerzy współpracy pochodzą głównie z najbliższej okolicy miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności. Dobrze rozwinięta współpraca producentów owoców i warzyw w ramach grup i organizacji producenckich umożliwia skuteczniejszą walkę konkurencyjną na coraz bardziej wymagającym otwartym rynku produktów rolnych i przetworów rolno-spożywczych. Bardzo dobre wykorzystanie mechanizmów wsparcia UE w ramach wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw uczyniło tą branżę wysoce konkurencyjną na arenie międzynarodowej. Rejon sadowniczo-warzywniczy na styku województw jest spójny i ciągły, powiązania funkcjonalne w tym zakresie wydają się naturalne, uzasadnione kulturowo i ekonomicznie. Granica administracyjna województw nie stanowi bariery współdziałania dla podmiotów z branży. Największą przeszkodą w ich dalszym rozwoju mogą być zmiany prawno-administracyjne i brak wsparcia dla branży ze strony władz lokalnych i instytucji publicznych.

Sektor owocowo-warzywny - wnioski końcowe i rekomendacje Przeprowadzone badania wskazują na pozytywny odbiór idei współpracy, dobre doświadczenia związane ze współpracą oraz świadomość wynikających z niej korzyści. Ze względu na poziom rozwoju i organizacji sektora owocowo-warzywnego oraz dobrze rozwinięte otoczenie wskazane jest przede wszystkim poszerzanie sieci powiązań. Zacieśnienie relacji współpracy dotyczyć powinno nie tylko partnerów procesu produkcyjnego (producentów i przetwórców), ale także innych partnerów, w tym m. in. jednostek badawczo-rozwojowych, instytucji doradczych, w tym finansowych. Wzmacnianiu relacji z sektorem owocowo-warzywnym służyć powinno zorientowanie oferty na realne potrzeby sektora i jej upowszechnienie. Dla wzmocnienia obszaru korytarza łódzko-warszawskiego jako terytorium spójnego, wyspecjalizowanego w produkcji i przetwarzaniu owoców i warzyw warto podjąć starania dla stworzenia płaszczyzny nawiązywania relacji współpracy pomiędzy podmiotami pochodzącymi z obu województw. Takie działania pozwolą na zwiększenie konkurencyjności sektora na rynkach krajowych i zagranicznych i pozwolą na wypracowanie wspólnej marki regionu – promującej łódzko-mazowieckie owoce, warzywa i przetwory.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ www.rot-lodzkie.pl