Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 4): Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna, poziomy organizacji grupy etnicznej, włączanie i wykluczanie etniczne, poziomy etniczności).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 1. Grupa etniczna a społeczne aspekty „etniczności”: etniczność – przynależność do grupy oraz samoidentyfikacja; podstawową funkcją zasady „etniczności” jest porządkowanie świata społecznego przez wydzielanie i tworzenie klasyfikacji grup etnicznych, to stąd pytanie o kryteria i formę dzielących je granic? zmiany dyskursu nt. grup etnicznych: rasa (jako system klasyfikacyjny); naród (państwo i prawo do samorządności); plemię (państwa post-kolonialne); grupa etniczna. czy i w jakim stopniu „grupa etniczna” jest „rzeczywista” („substancjalna”)?: pytanie socjologiczne, a nie tylko epistemologiczne.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 2. Charakterystyka „grupy etnicznej”: grupa etniczna to społeczność, którą konstytuuje głównie wiara we wspólne pochodzenie, która nie wynika wyłącznie ze stosunków rodzinnych; grupa etniczna trwa, o ile chcą tego jej członkowie oraz działają na rzecz jej trwania i utrzymania, a także o ile sobie uświadamiają oni granice grupowe między jej członkami i nie-członkami; elementy grup etnicznej:   wspólna właściwa „nazwa” – identyfikuje i wyrazić „esencję” wspólnoty; spełnia dwie funkcje: określa „swoich” i rozgranicza od „obcych”; mit „wspólnego pochodzenia” – bardziej mit niż rzeczywistość, zawiera ideę wspólnego powstawania w czasie i przestrzeni, daje grupie poczucie „fikcyjnego pokrewieństwa” („super – rodzina”);

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 3. Elementy grup etnicznej (cdn.):   wspólnie podzielana pamięć historyczna: wspomnienia o wspólnej przeszłości (przeszłościach), włączając w to bohaterów, ważne osoby, czy wydarzenia i ich upamiętnienia (pomniki). element (-y) wspólnej kultury, który nie musi być w sobie samym szczególny, ale wyróżnia grupę: religia, zwyczaje, język itp.  powiązania z „ojczyzną terytorialną”: nie tylko bezpośrednie przebywanie, ale symboliczne przywiązanie do kraju przodków. poczucie „solidarności” wobec całej lub też części grupy (jej członków).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 4. Rodzaje grup etnicznych (duże zróżnicowanie): grupa etnograficzne a grupa etniczna; grupy etniczne (etno-regionalne); mniejszości narodowe i etniczne; migracyjne: „nowe” mniejszości; diaspory; miejskie mniejszości etniczne. ludy tubylcze (autochtoniczne); proto-narody („narody bez państwa”).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 5. Etnia/etnos: zespół cech charakteryzujących kulturę grupy, która jest odrębna etnicznie; często używane jako synonim „grupy etnicznej”, bliskie również pojęciu tożsamości etnicznej (a często narodowej);  nacisk na odrębność i dojrzałość kultury (już ponadplemiennej); określana jako „matecznik” etniczności; zróżnicowany charakter siły kultury etnicznej – siły „etni”.

6. Granice a stopnie etnicznego włączania (inkluzji): Kategoria Sieć Stowarzyszenie Społeczność Przynależność X Interakcje Organizacja Baza terytorialna 6. Granice a stopnie etnicznego włączania (inkluzji): Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 7. Kategoria etniczna: najniższa pod względem „etniczności”, widoczne są granice wobec innych, ale pozostają one bez treści; jest to świadomość „kulturowej” odrębności, ale przy braku organizacji, działań publicznych itp.: tworzona przez skontrastowanie wobec innych („my i oni”, „swoi i obcy”); stanowi ważną wskazówkę zachowań „etnicznych”; dostarcza niewielu wyrazistych wartości, ale uczy członków odpowiednich zachowań (postaw) wobec innych oraz dostarcza wiedzy o korzeniach grupy (nie jesteśmy przypadkowi, legitymizuje istnienie tej kategorii etnicznej); etniczna kategoryzacja wyprzedza logicznie inne formy etnicznego włączania.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 8. „Sieć (network) etniczna”: sieć kontaktów opiera się na etnicznej przynależności (etnicznych kategoriach). Zachęca się do nich i organizuje się w ich ramach kontakty z innymi: tworzy zdolność do dystrybucji zasobów między członkami grupy (np. na rynku pracy); jest zdecentralizowana i nie ma podstawy organizacyjnej, nie funkcjonuje jako widoczna grupa interesu; członkowie „sieci” posiadają poczucie sensu solidarności grupowej i odrębności kulturowej; mają silne zobowiązania do popierania wzajemnego, ale głównie na poziomie indywidualnym.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 9. Stowarzyszenie i społeczność etniczna: związek (stowarzyszenie) etniczne: członkowie mają poczucie podzielania wspólnych interesów i tworzą organizację do ich wyrażania; przyjmuje to postać „grupy nacisku”; członkowie grupy tworzą i uczestniczą w organizacji związku etnicznego – to jest kolektyw – poziom korporacyjny; społeczność (grupa) etniczna: taki sposób zorganizowania „własnej etniczności”, obok sieci i organizacji, z bardziej lub mniej widocznymi fizycznie granicami; terytorium daje dodatkowe żądanie swoim członkom: stają się oni grupowo odpowiedzialni za strzeżenie swoich granic oraz podtrzymywanie dalszej kontroli.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 10. Schemat może być interpretowany jako: schemat analizy etnogenezy i wyłania się określonej społeczności (grupy) etnicznej;  typologia organizacji etnicznych;  aspekty procesów między-etnicznych; sposób „włączenia” jednostki do „etniczności” (np. tożsamość etniczna jest ważniejsza dla członka społeczności etnicznej niż dla członka „kategorii etnicznej”)

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 11. Granice a więź społeczna w grupach etnicznych:  więź naturalna: przewaga styczności bezpośrednich, codzienne stosunki, podobieństwo położenia, „lokalność”, o granicach decyduje zasada endogamii małżeńskiej (skąd pochodzą partnerzy małżeńscy?) i zasada komensalizmu. więź zrzeszeniowa: istnieje na poziomie lokalnym i ponadlokalnym, przejawia się w istnieniu stowarzyszeń, zrzeszeń, instytucji itp. więź symboliczna: rozumiana jako system wspólnych symboli i wartości identyfikacyjnych, spełnia funkcję identyfikacyjną (jest to więź identyfikacji społecznej), może występować na różnych poziomach etniczności, stanowi symbol lojalności wobec grupy jako symbolu.