Ustawa o bibliotekach – konieczność nowelizacji [?] Jolanta Stępniak Biblioteka Główna Politechnika Warszawska

Nowelizacja czy zmiana Ustawa o bibliotekach – Dz. U. 1997 nr 85 poz. 539 Nowelizacje 1998, nr 106 poz. 668 (ustawa samorządowa) 2001, nr 129 poz. 1440 (MKiS na MKiDN), biblioteki publiczne nie mogą być łączone z innymi instytucjami) 2002, nr 113 poz. 984 (wybór wójta – ustawa samorządowa) 2004, nr 238 poz. 2390 (skład Rady Bibliotecznej – MNauki) 2006, nr 220 poz. 1600 (skreślenie art. 28) 2007, nr 48 poz. 327 (wyrok TK w sprawie zapisów ustawy samorządowej) Opinie środowiska – projekty nowelizacji 2002 i 2004 Dyskusja w piśmiennictwie fachowym

Inicjatywa ZG SBP – czerwiec 2007 Powołanie zespołu Barbara Budyńska – BN Błażej Feret – Biblioteka Politechniki Łódzkiej Dariusz Grygrowski – IINiSB UW Janina Jagiellska – SBP Jerzy Krawczyk – Biblioteka AGH Marta Kęsik – Biblioteka Akademii Rolniczej w Lublinie Stanisław Turek – WiMBP w Rzeszowie Jolanta Stępniak – Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej

Struktura Ustawy Przepisy ogólne (działalność biblioteczna, NZB) Krajowa Rada Biblioteczna Organizacja bibliotek (organizator, opłaty) Biblioteka Narodowa Biblioteki publiczne (organizacja, zadania) Biblioteki naukowe Biblioteki szkolne i pedagogiczne Biblioteki fachowe i zakładowe Obsługa specjalnych grup użytkowników Ogólnokrajowa sieć biblioteczna Pracownicy bibliotek Przepisy przejściowe i końcowe

Najczęściej podnoszone problemy [1] Przedmiot ustawy – tj. których bibliotek ustawa dotyczy i w jakim zakresie Art. 1 Ustawa określa ogólne zasady działania bibliotek Jakie działania ustawa reguluje – w sposób nie wystarczający, lub nie zgodny z praktyką i oczekiwaniami zadania bibliotek (nowe technologie, społeczeństwo informacyjne) – cele do których osiągnięcia dąży państwo organizując biblioteki – polityka biblioteczna państwa zasady powoływania (organizowania) bibliotek (powiatowych, gminnych) – sankcje (?) za nie przestrzeganie zasad sprawy szczegółowe – np. prawo do pobierania opłat (karty biblioteczne)

Najczęściej podnoszone problemy [2] kwalifikacje pracowników (pragmatyka zawodu) wybory władz bibliotek, skład KRB (np. przedstawiciele Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych, przedstawiciele delegowani przez KRASP) zadania specjalne (NZB, kwaśny papier, digitalizacja, NUKAT) sposób zorganizowania sieci bibliotecznej zadania poszczególnych jednostek (KRB, BN, biblioteki wojewódzkie a powiatowe i gminne) sieci biblioteczne specjalnych grup bibliotek (np. szkół wyższych, bibliotek medycznych …) ogólne zasady finansowania działalności bibliotecznej i zadań specjalnych związanych z tą działalnością

Podstawy zmian [1] Oczekiwania środowiska Publikacje w literaturze fachowej Dyskusja koncentruje się wokół aktualizacji części zapisów ustawy a nie jej zastąpienia nową - Przygotowywany projekt ustawy powinien przede wszystkim odzwierciedlać oczekiwania środowiska - Nie będzie łatwo osiągnąć konsensus w określeniu WSPÓLNYCH zapisów ustawy Zbyt niskie nakłady na finansowanie działalności bibliotecznej oraz brak zgody co do priorytetów działania i może wpłynąć negatywnie na kształt proponowanych zmian w Ustawie

Podstawy zmian [2] Wytyczne: Council of Europe / EBLIDA guidelines on library legislation and policy in Europe (2000) Przykłady ustaw bibliotecznych w innych krajach (np. duńska i czeska) Różny poziom szczegółowości zapisów np. są podawane maksymalne kwoty opłat za nieterminowy zwrot książek (ustawa duńska) Ustawa szwedzka – 10 artykułów, 1,5 strony, Ustawa dot. bibliotek w Katalonii – 46 art. 13 stron.

Przedmiot ustawy – art. 1 jakiego typu bibliotek ustawa powinna dotyczyć: biblioteki prywatne, kościelne, zakładów pracy (właściciel prywatny) biblioteki cyfrowe (wirtualne) / serwisy informacyjne co decyduje o objęciu biblioteki zapisami ustawy sposób finansowania (środki publiczne) sposób udostępniania zbiorów (powszechny dostęp) organizator (biblioteki organizowane przez samorządy, przez ministra właściwego ds. kultury i dziedzictwa narodowego, ogólnie biblioteki państwowe) specyfika realizowanych zadań – funkcje (biblioteki gromadzące NZB, biblioteka dla niewidomych,)

Art.3 Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej. Brak funkcji dot. : oświaty, kształcenia ustawicznego, dostępu do informacji publicznej, zasobów Internetu 2. Prawo korzystania z bibliotek ma charakter powszechny, na zasadach określonych w ustawie. Powszechny charakter dostępu do kultury zapewnia konstytucja. Zasady udostępniania określa organizator (np. tylko dla pracowników i studentów; w publicznych - adres zameldowania)

Zadania i zasady funkcjonowania bibliotek – wg Ustawy duńskiej § 1 Celem działania bibliotek jest udostępnienie i promowanie wiedzy, edukacji i kultury oraz aktywności kulturalnej obywateli przez udostępnianie książek, czasopism, książek czytanych i innych odpowiednich materiałów, takich jak nośniki dźwięku oraz elektroniczne źródła informacji, w tym internet i programy komputerowe § 3 Biblioteki publiczne są pośrednikiem w przekazywaniu informacji samorządowych i rządowych, a także informacji pochodzących z innych źródeł, a dotyczących spraw publicznych

Braki Ustawa zbyt ogólnie określa PRZEDMIOT Każdy może być organizatorem biblioteki Wszystko może być materiałem bibliotecznym jak określić prawo własności dla dokumentu w Internecie, czy to też materiał biblioteczny, jak go rejestrować? Biblioteki naukowe, fachowe i zakładowe, szkolne i pedagogiczne – zapisy są zbyt ogólnikowe, aby mogły być w jakimkolwiek stopniu wykorzystane w działalności tych jednostek brak ustawowych obowiązków tych bibliotek zdecydowanie je odróżniających od innych Brak definicji działalności bibliotecznej, działalności informacyjnej, zadań poszczególnych typów bibliotek

Polityka biblioteczna państwa [1] Zasady finansowania programy priorytetowe Ustawa czeska art. 15: Odrębne zasady zasady finansowania dla: projektów badawczych implementacji nowych technologii funkcjonowania sieci bibliotecznych konwersji zasobów na nośniki elektroniczne i ich udostępniania gromadzenia i polityki rozwoju zbiorów ochrony zasobów przed szkodliwymi warunkami udostępnia zbiorów osobom niepełnosprawnym projektów z zakresu kultury, edukacji i nauczania wspomagania inicjatyw regionalnych szkolenia pracowników bibliotek przygotowanie założeń do projektu biblioteki wyposażenie bibliotek w systemy ochrony

Polityka biblioteczna państwa [2] Zadania związane z gromadzeniem specjalizacja zbiorów bibliotecznych (art.28 skreślony w 2006r.) konsorcja dla zakupu zbiorów np. elektronicznych – warunki odpłatności za korzystanie z zasobów licencjonowanych Opracowanie - bibliografia narodowa obowiązki jednostek centralnych i warunki ich delegowania do innych ośrodków biblioteka narodowa, biblioteki wojewódzkie NUKAT, Bibliografie dziedzinowe (BazTech, bibliografia lekarska…) Przechowywanie kwaśny papier, zasoby elektroniczne – program digitalizacji i archiwizacji Udostępnianie i działalność informacyjna specjalne grupy użytkowników (mniejszości, wyrównywanie szans, dzieci i młodzież) informacja publiczna

Narodowy Zasób Biblioteczny – propozycja uzupełnienia - definicja zabytki piśmiennictwa polskiego i obcego przedstawiające trwałe wartości dla historii, nauki i kultury kolekcje historyczne w całości lub wokreślonych fragmentach, polską produkcję wydawniczą podlegająca obowiązkowi wieczystego archiwizowania

Krajowa Rada Biblioteczna Skład reprezentacja różnych środowisk bibliotecznych, a nie głównie przedstawicieli delegowanych przez ministrów z różnych resortów (KDWBP, przedstawiciele KRASP) zasady powoływania i odwoływania członków powiązanie z Radą NZB Zadania opiniowanie projektów dot. działalności bibliotecznej na poziomie krajowym (sieć biblioteczna) opiniowanie aktów prawnych ministerstw w sprawach dot. bibliotek (np. kwalifikacje zawodowe) ?

Organizator bibliotek Doprecyzowanie obowiązków samorządów oraz ministrów odpowiedzialnych za kulturę, oświatę, naukę zasada 50% dofinansowania kwot zakupu nowości w bibliotekach publicznych [?] warunki łączenia bibliotek różnych typów rozróżnienie zadań bibliotek publicznych i bibliotek państwowych Zasady finansowania działalności bibliotecznej wskazanie priorytetów (patrz ustawa czeska) Obowiązek ewidencji zbiorów bibliotecznych

Biblioteka Narodowa Zadania w strukturze sieci ogólnopolskiej (centralna biblioteka państwa – co to znaczy?) warunki delegowania uprawnień i zadań na inne biblioteki (bibliografia narodowa a bibliografie regionalne, dziedzinowe) funkcje usługowe w stosunku do innych bibliotek publicznych porównaj odpowiedni par. ustawy duńskiej (§ 14-15) – funkcja CBNiewidomych Biblioteka Jagiellońska – jej rola jako drugiej biblioteki narodowej

Biblioteki publiczne Biblioteki powiatowe – sankcje za nie powołanie Zadania bibliotek wojewódzkich – powiatowych, gminnych Zasady finansowania – wsparcie resortu kultury Opiniowanie obsady stanowiska dyrektorów bibliotek wymogi kwalifikacyjne na te stanowiska Biblioteki publiczne mogą tworzyć i prowadzić oddziały w firmach i instytucjach lub zawierać z nimi umowy dotyczące obsługi bibliotecznej tych firm i instytucji (§ 7 Ustawy duńskiej) Inne problemy ---- proszę o sugestie !!

Inne typy bibliotek Czy art. 21-24 są potrzebne Kto powinien prowadzić wykaz bibliotek naukowych (może MNiSzW?) i czemu ten wykaz służy (czy biblioteki naukowe mogą być dofinansowywane z działu nauki) Jak zdefiniować zadania bibliotek podległych innym ministrom, bez naruszania ich autonomii? Czy formułować zasady tworzenia innych sieci niż ogólnokrajowa sieć biblioteczna (bibliotek medycznych, technicznych …) Czy powrócić do idei bibliotek centralnych – wiodących Dlaczego CBN nie ma zadań jak centralna biblioteka państwa – zobowiązana np. do archiwizacji EO, tworzenia części bibliografii narodowej

Ogólnokrajowa sieć biblioteczna Czy sieć biblioteczna w obecnym kształcie jest potrzebna – czy rzeczywiście funkcjonuje nie funkcjonuje taki termin w ustawie duńskiej – a biblioteki mimo to współpracują ze sobą jakie zadania są realizowane centralnie (na poziomie województwa) polityka gromadzenia, opracowania, jednolity system biblioteczny zobowiązania bibliotek publicznych (państwowych) do współdziałania w zakresie …. (np. wypożyczeń międzybibliotecznych, obsługi grup użytkowników) – określenie zasad finansowania Jakie biblioteki powinny być zobowiązane do tworzenia sieci (skreślić zasadę dobrowolności lub zlikwidować pojęcie sieci ogólnokrajowej)

Pracownicy bibliotek Kwalifikacje i uprawnienia bibliotekarzy zatrudnionych w różnych typach bibliotek Stanowiska kierownicze Wymóg określonych kwalifikacji (wykształcenia) na konkretnym stanowisku, czy doświadczenia zawodowego? Nauczyciele – bibliotekarze Specjaliści (inżynierowie, lekarze, informatycy) zatrudnieni w bibliotekach W ustawach obowiązujących w innych krajach nie ma takiego paragrafu – a mimo to biblioteki są tam prowadzone fachowo

Wytyczne Council of Europe / EBLIDA [1] Biblioteki są tworzone ku pożytkowi społeczności użytkowników, jak również dla wspierania ich dostępu do informacji i idei Ogólne zasady tworzenia polityki gromadzenia (budowania kolekcji) Bezstronność, prawa mniejszości, zapewnienie dostępu do innych kolekcji Zapewnienie dostępu do sieci elektronicznych Internet Polityka biblioteczna i jej ocena Obowiązki organizatora bibliotek

Wytyczne Council of Europe / EBLIDA [2] Usługi biblioteczne, typy bibliotek – poziom usług i ich ocena Finansowanie bibliotek – na poziomie lokalnym (samorządowym) i władz centralnych Szkolenie i kwalifikacje bibliotekarzy Obowiązywanie prawa autorskiego i ‘lending right rules’ Narodowy zasób biblioteczny – zasady ochrony obowiązek jego rejestracji Egzemplarz obowiązkowy i jego zadania w polityce gromadzenia (EO jako element NZB)

Nowelizacja czy nowa ustawa? Jakie zapisy są potrzebne polskim bibliotekom? Jakich zapisów oczekują pracownicy bibliotek? stepniak@bg.pw.edu.pl