W poszukiwaniu uwarunkowań planów edukacyjnych młodzieży gimnazjalnej (na przykładzie Podkarpacia) dr Wojciech Broszkiewicz Instytut Socjologii UR

Makrospołeczne uwarunkowania aspiracji edukacyjnych młodzieży Społeczeństwo informacyjne (Tadao Umesao, Yoneji Masuda) Społeczeństwo wiedzy (ekonomia wiedzy Fritz Machlup) Społeczeństwo postkapitalistyczne (Peter F. Drucker) Późna nowoczesność (Ulrich Beck, Anthony Giddens) Gospodarka oparta o technologie „ultrastyku” (John Naisbitt) – specjalistyczna wiedza techniczna Różnorodność ścieżek edukacyjnych i wzory kulturowe – dążenie do wiedzy Hierarchia wartości (P. F. Drucker) – wiedza jako podstawowy kapitał Społeczeństwo ryzyka (Ulrich Beck) – w tym ryzyko związane z wyborem ścieżki edukacyjnej

Zagadnienia centralne Kulura prefiguratywna, (Margaret Mead) – tzw. zagadkowe dzieci Kapitał kulturowy (Pierre Bourdieu) – w tym etos wiedzy i wykształcenia Nowoczesna osobowość (Alex Inkeles) Homo hubris (Józef Kozielecki) – w tym duże aspiracje, samodoskonalenie, otwartość na zmiany.

Mikrospołeczne uwarunkowania aspiracji edukacyjnych młodzieży Kapitał kulturowy rodziców jako zasób. Kapitałem jest bowiem ten zasób, który można uruchomić (wykorzystać) tak, że przyniesie on zysk w postaci zwiększenia szans, osiągnięcia celu lub korzyści. (Anna Giza-Poleszczuk, Mirosława Marody, Andrzej Rychard). Kapitał kulturowy rodziców – kompetencje kulturowe, – aktywność kulturowa, – style wychowawcze, – aspiracje.

Edukacja według szczebli kształcenia w roku szkolnym 2008/09 Źródło: Mały rocznik statystyczny 2009, GUS, Warszawa 2009, s. 225.

Zasadnicze pytania badawcze Jakie są aspiracje edukacyjne młodzieży gimnazjalnej? Jakie są uwarunkowania aspiracji edukacyjnych młodzieży gimnazjalnej na poziomie mikrospołecznym?

Wykres 1 Planowany przez gimnazjalistów poziom wykształcenia (N=1002) Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne. Wykres 2 Spodziewane konsekwencje zdobycia wyższego wykształcenia (N=1002, Dane w %) Źródło: badania własne.

Wykres 3. Wyniki w nauce a plany edukacyjne młodzieży gimnazjalnej (N=1002) Źródło: badania własne. p.<0,001; Gamma=0,749.

Wykres 4. Kapitał kulturowy rodziców a plany edukacyjne młodzieży (N=1002) Źródło: badania własne. p.<0,001; Gamma=0,402.

Wykres 5. Plany edukacyjne badanej młodzieży gimnazjalnej według płci (N=1002, Dane w %) Źródło: badania własne. p.<0,001; Współczynnik kontyngencji C=0,190.

Wykres 6. Plany edukacyjne badanej młodzieży gimnazjalnej według miejsca zamieszkania (N=1002) Źródło: badania własne. p.<0,001; Gamma=0,211.

Wykres 7. Plany edukacyjne badanej młodzieży gimnazjalnej według oceny sytuacji ekonomicznej rodziny (N=1002) Źródło: badania własne. p. <0,01; Gamma=0,233.

Wnioski Młodzież gimnazjalna przeważnie ma wysokie aspiracje edukacyjne, tj. planuje zdobyć wyższe wykształcenie. Nie można też wykluczyć, iż część spośród znacznego odsetka osób planujących poprzestać na osiągnięciu średniego wykształcenia w chwili przeprowadzenia badań nie była jeszcze zdecydowana co do wyboru swojej ścieżki edukacyjnej i pozostawia sobie możliwość podjęcia decyzji w późniejszym terminie. Niewielki odsetek osób planujących ukończyć jedynie szkoły zawodowe może wiązać się z aktualnym brakiem atrakcyjnej oferty na tym poziomie edukacji.

Wnioski 2. Młodzież gimnazjalna przeważnie wiąże wyższe wykształcenie z rozwojem intelektualnym, co według niej nie stoi w sprzeczności z dużymi oczekiwaniami finansowymi i interesującym zawodem. Tak więc młodzi ludzie przyjmują jako coś stosunkowo oczywistego, że wiedza może być kapitałem, tj. za wysokie kwalifikacje należy się wysoka płaca. O dużej świadomości specyfiki współczesnego rynku pracy świadczy fakt, iż zdobycie wyższego wykształcenia jest traktowane przez młode osoby jako wyzwanie, które nie gwarantuje pracy, a tym bardziej pracy „lekkiej, łatwej i przyjemnej”.

Wnioski 3. Młodzież gimnazjalna przeważnie potrafi ocenić swoje możliwości w zakresie kształcenia się. Pozytywnym zjawiskiem są też przypadki, gdy aspiracje edukacyjne wydają się być nieco większe niż aktualne zasoby. Lepszą strategią jest bowiem wyznaczanie sobie nieco trudniejszych celów w przy skromniejszym potencjale, niż zbyt łatwych posiadając dużo większe możliwości.

Wnioski 4. Kapitał kulturowy rodziców różnicuje badaną młodzież pod względem aspiracji edukacyjnych w na tyle istotny sposób, że dostrzegalna jest potrzeba kompensacji młodym ludziom niższego poziomu kapitału kulturowego rodziców, niwelowania negatywnych skutków nierównego startu, co jest (było i będzie) głównym zadaniem szkoły i co jest pewnym novum – nowoczesnych mediów. Wykazana zależność jest wyraźna, ale nie na tyle silna, żeby można było stwierdzić, iż młodzież z rodzin o niższym poziomie kapitału kulturowego rodziców stoi na straconych pozycjach.

Wnioski 5. Pomiędzy dziewczętami i chłopcami występuje duże podobieństwo pod względem aspiracji edukacyjnych. Jednakże dostrzegalne jest to, że gimnazjalistki przejawiają nieco większe dążenia w omawianym zakresie niż chłopcy. Przypuszczalnie to już na tym poziomie edukacji można doszukiwać się źródeł coraz bardziej widocznego zróżnicowania struktury wykształcenia na korzyść kobiet.

Wnioski 6. Miejsce zamieszkania oraz sytuacja ekonomiczna rodziny również w istotny sposób różnicują plany edukacyjne młodzieży. Jednakże zestawienie sił związków i prześledzenie korelacji pomiędzy analizowanymi zmiennymi pozwala sądzić, iż te „twarde” zmienne statusowe oddziałują na młodzież poprzez kapitał kulturowy rodziców, który w omawianym kontekście wyrasta na kwestię centralną.

Nie można tego zaprzepaścić. Wnioski 7. Młodzież gimnazjalna jest bardzo świadoma swoich możliwości i celów. Nie można tego zaprzepaścić. Młodzi ludzie zasługują na poważne traktowanie, w tym na ofertę edukacyjną na odpowiednio wysokim poziomie.

dr Wojciech Broszkiewicz