Specyfika tłumaczeń w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej Praktyka i problematyka jakości językowej i prawnej Maj 2015 r. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) pokrótce: Funkcje Trzy organy sądowe Wydawane orzeczenia Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

w jednym z języków wskazanych w artykule 55 ustęp 1 tego Traktatu Unia oparta na wielojęzyczności art. 3 ust. 3 TUE – Unia szanuje swoją różnorodność językową art. 55 ust. 1 TUE – wymienia języki traktatu – obecnie 24 języki urzędowe - specyfika j. irlandzkiego art. 24 TFUE – zasada równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości -Każdy obywatel Unii może zwracać się pisemnie do każdej instytucji lub organu […] w jednym z języków wskazanych w artykule 55 ustęp 1 tego Traktatu oraz otrzymywać odpowiedź w tym samym języku Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 3

TSUE jako wielojęzyczna instytucja Unii Wyzwanie językowe i prawne 24 języki urzędowe UE 552 możliwych kombinacji 1 system prawny UE 30 krajowych systemów prawnych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4

5

6

Wyzwanie językowe i prawne W systemie prawnym państwa członkowskiego może funkcjonować kilka języków (np. w belgijskim – j. francuski, niderlandzki, niemiecki) W państwie członkowskim może funkcjonować kilka systemów prawnych (np. w Zjednoczonym Królestwie – szkocki, system Anglii i Walii, system Północnej Irlandii) W jednym języku może funkcjonować kilka systemów prawnych (np. w j. niderlandzkim – belgijski, niderlandzki) 7

Reguły językowe postępowania przed TSUE art.342 TFUE – system językowy art. 64 statutu TSUE rozporządzenie nr 1 z 1958 r. (zm. rozp. 920/2005) art regulaminu postępowania przed Trybunałem (R.P.TSUE) art regulaminu postępowania przed Sądem (art nowego regulaminu - od 1 lipca 2015.r) art. 29 regulaminu postępowania przed Sądem ds. Służby Publ. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 8

Specyfika wielojęzykowego wymiaru sprawiedliwości - język postępowania 24 języki urzędowe – dostęp do wymiaru sprawiedliwości Art. 36 R.P. TSUE „Językami postępowania są angielski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski oraz włoski” - specyfika j. irlandzkiego Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9

Zasady wyboru języka postępowania Odesłania prejudycjalne – język sądu występującego do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym Skargi bezpośrednie - wyboru języka dokonuje skarżący (niezwiązany przynależnością państwową) chyba, że pozwanym jest państwo członkowskie 10

Rola języka obrad (języka francuskiego): –pisma składane przez strony – na FR –dokumenty przesyłane stronom – z FR na język postępowania –sprawozdanie na rozprawę –narada sędziów –projekt wyroku Rola języka postępowania: –procedura pisemna –procedura ustna –wiąże strony+ interwenientów –wersja autentyczna wyroku Język postępowania a język obrad 11

Dyrekcja Generalna Tłumaczeń jako Służba Tłumaczeniowa TSUE art. 42 RP. TSUE - podstawa prawna działania Skład DGT – 23 wydziały językowe + 3 wydziały funkcjonalne 12

Rola Dyrekcji Generalnej Tłumaczeń pośrednictwo między językiem postępowania a językiem obrad dialog między stronami a sądami Unii: pisma pochodzące od stron ze wszystkich języków Unii Europejskiej na język francuski; tłumaczenie wyroków Trybunału, Sądu i Sądu do spraw Służby Publicznej na wszystkie języki 13

Rola DG Tłumaczeń Zewnętrzna - tłumaczenie i weryfikacja orzeczeń i opinii rzeczników publikowanych we wszystkich j. urzędowych UE. Wewnętrzna – zapewnienie tłumaczenia pism procesowych i innych dokumentów dla celów toczącego się postępowania 14

Skład wydziału językowego – wymagane kwalifikacje – art. 42 R.P. TSUE w praktyce Służba złożona z prawników lingwistów: - pełne wykształcenie prawnicze zakończone uzyskaniem dyplomu uniwersyteckiego - pogłębiona znajomość przynajmniej dwóch języków urzędowych -gotowość kształcenia się w innych językach (w ramach instytucji) -wiedza z zakresu prawa porównawczego tłumaczenie na język, w którym ukończono studia prawnicze 15

Zadania prawników lingwistów Tłumaczenia Weryfikacje Streszczenia wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Opracowanie ustaleń terminologicznych Inne zadania 16

Tłumaczenia 3 podstawowe rodzaje postępowań - Tłumaczenie dokumentów z zakresu: - postępowania prejudycjalnego -skarg bezpośrednich -odwołań Tłumaczenie innych dokumentów (komunikaty prasowe, sprawozdania roczne, dokumenty dla Sekretariatu, terminologia do innych baz danych np. Thesaurus) 17

Rola tłumaczenia w toku postępowania Postępowania prejudycjalne –Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (streszczenia) –Komunikat dotyczący złożonego wniosku –Uwagi pisemne –Opinia –Wyrok (wpływ na datę ogłoszenia) –Komunikat Skargi bezpośrednie –Skarga, odpowiedź na skargę, replika i duplika –Komunikat –Uwagi interwenienta –Opinia –Wyrok (wpływ na datę ogłoszenia) – Komunikat 18

Postępowanie prejudycjalne Odesłania prejudycjalne (art. 93 – 104 R.P. TSUE) Pilny tryb prejudycjalny (art. 107 – 114R.P. TSUE) Przyspieszony tryb prejudycjalny (art R.P. TSUE) 19

Pilny tryb prejudycjalny Przeciętny czas trwania postępowania – 15 miesięcy Czas trwania postępowania w trybie pilnym – dni 20

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, tzw. DDP czyli Demande de décision préjudicielle Rola języka wahadłowego (pośredniego) Zwiększenie liczby kombinacji językowych – z 12 w 1952 r. do 552 w 2013 r. Rola wydziału języka wahadłowego DEpośredni dlaBG, ET, NL, PL, FI ENdlaCS, DA, LT, MT, SV ESdlaLV, HR, HU, PT ITdlaEL, RO, SK, SL 21

Streszczenia DDP Możliwe od 2005 r. Najwięcej w sprawach greckich i włoskich Teksty powyżej 20 stron 8 streszczeń postanowień pochodzących z Polski Skutek uboczny- więcej uwag państw członkowskich 22

Rozszerzenia Unii – wzrost liczby tłumaczonych stron – zachowanie wydajności i jakości tłumaczonych tekstów Środki podjęte w celu sprostania nowym potrzebom językowym - Ograniczenie liczby lub objętości tłumaczonych tekstów -Wydziały najczęściej wykorzystywane jako języki postępowania -Wykorzystanie nowych technologii -Wzmożona współpraca międzyinstytucjonalna 23

JAKOŚĆ TŁUMACZENIA – SPÓJNOŚĆ I POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA I PRAWNA Dążenie do osiągnięcia spójności i poprawności na 3 poziomach - na szczeblu instytucji - na szczeblu międzyinstytucjonalnym - spójność z ustawodawcą krajowym 24

Spójność na szczeblu instytucji Prace nad terminologią w obrębie wydziału - 3 grupy terminologiczne - przechodzenie na pracę w zintegrowanym środowisku tłumaczeniowym (SDL) Międzywydziałowa współpraca terminologiczna Wydział Projektów i Koordynacji w zakresie Terminologii (Unité Projets et coordination terminologique) 25

Wydział Projektów i Koordynacji w zakresie Terminologii (Unité Projets et coordination terminologique) - Dwa poziomy terminologii: 1 poziom - Projekty „wyprzedzające” służące systemowej analizie wybranych dziedzin prawa 2 poziom - Terminologia „doraźna” 26

Wydział Projektów i Koordynacji w zakresie Terminologii – 2 poziomy terminologii 1 poziom terminologii - Projekty „wyprzedzające” służące systemowej analizie wybranych dziedzin prawa Vocabulaire juridique multilingue comparé (wielojęzyczny porównawczy słownik pojęć prawnych) JUDIT (terminologia występującą w regulaminach postępowania) 27

Wydział Projektów i Koordynacji w zakresie Terminologii – 2 poziomy terminologii 2 poziom terminologii - Terminologia „doraźna ” Karty terminologiczne tworzone w ramach projektu „jakość” qualité Karty tworzone przez prawników lingwistów z własnej inicjatywy w celu utrwalenia przeprowadzonych badań i dokonanych wyborów 28

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spójność na szczeblu międzyinstytucjonalnym IATE – jako widoczny efekt współpracy międzyinstytucjonalnej Udział w międzyinstytucjonalnych spotkaniach terminologicznych 30

Rozbieżności terminologiczne i językowe na szczeblu międzyinstytucjonalnym Nadal nie do uniknięcia – Przykłady - przykład OHIM/UHRW -poprawki w cytatach prawa wtórnego w orzecznictwie TSUE -poprawki błędnego tłumaczenia -poprawki wynikające z rozbieżności w innych źródłowych wersjach językowych -ewolucja tłumaczeń w innych instytucjach 31

Poprawki błędnego tłumaczenia Pierwsze tłumaczenia nie zawsze dobre – Ratunek: Nawiasy kwadratowe Dyrektywa Rady 89/391/EWG - art. 3 Aux fins de la présente directive, on entend par: a)travailleur, toute personne employée par un employeur ainsi que les stagiaires et apprentis, à l’exclusion des domestiques Do celów niniejszej dyrektywy wymienione poniżej terminy będą miały następujące znaczenie: a)pracownik: każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, włącznie z osobami prowadzącymi [odbywającymi] szkolenie i praktyki, wyłączając pomoce domowe 32

Poprawki wynikające z rozbieżności między różnymi źródłowymi wersjami językowymi aktu prawnego Przykład - decyzja 2011/273/WPZiB - art. 3 „ Les États membres prennent les mesures nécessaires pour empêcher l’entrée ou le passage en transit sur leur territoire des personnes responsables de la répression violente exercée contre la population civile en Syrie, des personnes bénéficiant des politiques menées par le régime ou soutenant celui-ci, et des personnes qui leur sont liées, dont la liste figure à l’annexe” „Member States shall take the necessary measures to prevent the entry into, or transit through, their territories of the persons responsible for the violent repression against the civilian population in Syria, persons benefiting from or supporting the regime, and persons associated with them, as listed in the Annex” „Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki, aby uniemożliwić wjazd na swoje terytoria lub przejazd przez nie osobom odpowiedzialnym za brutalne represje wobec ludności cywilnej w Syrii, osobom czerpiącym korzyści z reżimu lub wspierającym go, oraz osobom z nimi powiązanym, wymienionym w załączniku” Tymczasem w jednym z ostatnich wyroków (sprawa C ‑ 605/13 P) Trybunał konsekwentnie w uzasadnieniu odnosił się do "politiques menées par le régime". W celu wiernego oddania rozumowania składu orzekającego osoba tłumacząca wyrok musiała zmodyfikować tłumaczenie decyzji, wprowadzając sformułowanie „osoby czerpiące korzyści z reżimu [polityki prowadzonej przez reżim] lub wspierające go” 33

Ewolucja tłumaczeń w samych instytucjach Przykład : akty z zakresu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Gel des fonds = początkowo zamrożenie funduszy. Obecnie zamrożenie środków finansowych → rozbieżności w treści wyroku, gdy cytowane są kolejne akty z różnych okresów, konieczność zmiany utrwalonego słowa kluczowego Podobnie w sytuacji „avis aux personnes concernées par les mesures restrictives” (komunikat, informacja, ogłoszenie) 34

Spójność z ustawodawcą krajowym Korzystanie z krajowych baz danych – LEX Korzystanie ze specjalistycznej terminologii używanej w kraju Odejście od terminologii prawa wtórnego na rzecz terminologii prawa krajowego Uwaga – sądy krajowe skłonne również do akceptacji terminologii unijnej (właściciel znaku towarowego) 35

Odejście od terminologii prawa wtórnego na rzecz terminologii prawa krajowego Przykład - pkt 3 wyroku w sprawie C-259/04 Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 dyrektywy 89/104: „Nie są rejestrowane, a za nieważne uznaje się już zarejestrowane: […] g) znaki towarowe, które ze względu na swój charakter mogą wprowadzać w błąd opinię publiczną [odbiorców], na przykład co do charakteru, jakości lub pochodzenia geograficznego towarów lub usługi; […]”. 36

Odejście od terminologii prawa wtórnego na rzecz terminologii prawa krajowego Przykład - Wyrok z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie C ‑ 504/09 P Komisja przeciwko Polsce Dyrektywa 2003/87/WE W tłumaczeniu wyroku postanowiono odejść od terminologii użytej w dyrektywie na rzecz sformułowań funkcjonujących w prawie krajowym Art. 1: La présente directive établit un système communautaire d’échange de quotas d’émission de gaz à effet de serre dans la Communauté […] Niniejsza dyrektywa ustanawia system handlu przydziałami [uprawnieniami do] emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie […] Inne zmiany: „rozdzielanie przydziałów wolnych od opłat” - „rozdzielanie uprawnień nieodpłatnie” „rozprowadzanie przydziałów” - „rozdział uprawnień” 37

Poprawność językowa i prawna – Uwagi ogólne - Wyzwania terminologiczne 1.HOMONIMY Jeden język, jeden termin, a różne pojęcia. MINEUR (FR) małoletni/górnik 2.FAŁSZYWI PRZYJACIELE Ta sama dziedzina, taki sam termin, a różne pojęcia w różnych językach CRIME (FR) - zbrodnia CRIME (EN) - czyn karalny 38

Poprawność językowa i prawna - Uwagi ogólne - Wyzwania terminologiczne 3. SYNONIMY - Jeden język, jedno pojęcie określane przez różne terminy. małżeństwo pozorne (nowa ustawa o cudzoziemcach) małżeństwo dla pozoru (dawna ustawa o cudzoziemcach) małżeństwo fikcyjne (Dyrektywa 2004/38/WE) papierowe małżeństwo (język potoczny, media) Podobna sytuacje w innych językach FR: mariage blanc, mariage de complaisance, mariage fictif, mariage simulé DE: Scheinehe, Zweckehe ES : matrimonio blanco, matrimonio de complacencia, matrimonio de conveniencia, matrimonio ficticio, matrimonio fraudulento, matrimonio simulado 39

Poprawność językowa i prawna - Uwagi ogólne - Wyzwania terminologiczne 4. POJĘCIA PODOBNE, ALE NIE IDENTYCZNE Określone pojęcie w jednym systemie prawnym nie zawsze znajduje pełny równoważnik w innym systemie prawnym adoption conjointe (FR) = przysposobienie wspólne (PL) adopción conjunta (ES) = adoption by a couple (EN): w tych systemach prawnych pojęcie to obejmuje również przysposobienie przez pary niebędące małżeństwem, różnej lub tej samej płci 40

TRUDNOŚCI ZWIĄZANE Z TŁUMACZENIEM OKREŚLONYCH DOKUMENTÓW Orzeczenia: teksty względnie ustandaryzowane – mniejsze pole manewru dla tłumacza Pojęcia tworzone przez sam Trybunał Przykład „interprétation conforme” - wykładnia zgodna. Absolutny i odgórny zakaz modyfikowania tłumaczenia, nawet jeżeli aż się prosi, by coś dodać (zgodna z czym?) lub przeformułować tak, aby uniknąć nasuwającego się pytania. (rodzi się też wariacja w postaci „application conforme”) 41

Orzeczenia w sprawach polskich Dziedziny prawa – przykłady sprawy podatkowe znaki towarowe prawo pracy Szczególny nadzór nad jakością 42

Specyfika tłumaczenia DDP Wyzwanie językowe i prawne Język sędziego krajowego Aspekty prawno-porównawcze Termin – krótki i nieprzekraczalny Jakość – komplikacje w razie błędu Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Specyfika tłumaczenia DDP – Wyniki analizy prawno-porównawczej 1. Prawie doskonała zgodność pojęciowa, ale: a) Kilka systemów prawnych – ten sam język b) Kilka terminów = to samo pojęcie c) Jeden termin = kilka znaczeń d) Brak konkretnego terminu Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Częściowa równoważność pojęciowa 45

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przysposobienie wspólne (PL) adoption conjointe (FR) adopción conjunta (ES) adoption by a couple (EN)

Brak równoważności – nieprzetłumaczalność niektórych terminów 1. Zachowanie oryginału i wyjaśnienie go 2. Kalka językowa 3. Utworzenie nowego terminu 47

Brak równoważności – kwestia kalki językowej Decyzja 1/80 Rady Stowarzyszenia z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia (EWG-Turcja) (tłumaczenie oficjalne niedostępne – decyzja tłumaczona na potrzeby wyroku) - Art. 6 FR Sous réserve des dispositions de l’article 7 relatif au libre accès à l’emploi des membres de sa famille, le travailleur turc, appartenant au marché régulier de l’emploi d’un État membre: – a droit,.... PL Pracownik turecki legalnie zatrudniony na rynku pracy// należący do legalnego rynku pracy państwa członkowskiego ma w tym Państwie, z zastrzeżeniem przepisów art. 7 dotyczącego dostępu członków jego rodziny do zatrudnienia, prawo... Bezrobotny też się tu kwalifikuje. 48

Ciągłe czuwanie nad jakością – od pierwszego do ostatniego dokumentu w danej sprawie odesłanie prejudycjalne/skarga opinia rzecznika generalnego wyrok/postanowienie streszczenie 49

Troska również o kształt językowy Istotna rola korektorów 50

Uwagi końcowe Praca nad jakością – proces nieustający 51

Dziękujemy za uwagę Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 52