NAUCZYCIEL W SPOŁECZEŃSTWIE OBYWATELSKIM: EDUKACJA DO BYCIA OBYWATELEM I OBYWATELSKIEGO ZANGAŻOWANIA dr hab. Joanna Madalińska-Michalak, prof. UŁ

PLAN WYSTĄPIENIA 1. Wprowadzenie. 2. Namysł nad edukacją - konteksty : - świat współczesny - demokracja - obywatelskość, bycie obywatelem, społeczeństwo obywatelskie - zaangażowanie obywatelskie. 3. Edukacja do bycia obywatelem i obywatelskiego zaangażowania: rola nauczyciela. 4. Uwagi końcowe.

Wprowadzenie Współczesne społeczeństwa są określane jako: Otoczenie szkół: staje się coraz bardziej „burzliwe” i zmienne. Współczesne społeczeństwa są określane jako: Postindustrialne (D. Bell) Globalnej wioski (H. M. McLuhan) Trzeciej fali (A. Toffler) Informacyjne (J. Naisbitt) Pokapitalistyczne (P.F. Drucker) Oparte na wiedzy (P. F. Drucker) Ryzyka (U. Beck) Później nowoczesności (A. Giddens) Ponowoczesne (Z. Bauman) Konsumpcji (J. Baudrillard, Z. Bauman) Układem odniesienia do rozważań nad szkołą powinna być złożoność świata i jego wielowymiarowość.

Wprowadzenie Jaki ma być model szkoły, model edukacji przyszłości? Jakie kompetencje powinien posiadać nauczyciel pracujący we współczesnej szkole? Jak przygotować dzieci i młodzież do radzenia sobie z niepewnością, w jakiej nieustannie żyją? Czy wymagania wobec nowej szkoły można pogodzić z koniecznością realizowania programu szkolnego, poszerzania wiedzy uczniów? Jak zatem reformować szkołę, jak wprowadzać zmiany w życie szkoły, biorąc pod uwagę „burzliwość” otoczenia, a zatem jego dużą zmienność i nieprzewidywalność?

Wprowadzenie Michael Sadler wysunął dwie tezy: To, co się dzieje poza szkołą znaczy nawet więcej niż to, co się dzieje w szkole, dla zrozumienia systemu wychowania; Praktyczna korzyść z badań porównawczych zagranicznych systemów oświaty polega na tym, że zaczynamy lepiej rozumieć nasz własny system oświatowy.

Wprowadzenie Namysł nad edukacją do bycia obywatelem, obywatelskiego zaangażowania i roli nauczyciela w społeczeństwie obywatelskim w budowanej systematycznie w Polsce od ponad 20 lat demokracji powinien być czyniony z uwzględnieniem różnorakiego kontekstu.

Namysł nad edukacją - konteksty - świat współczesny - demokracja - obywatelskość i bycie obywatelem - zaangażowanie obywatelskie

Świat współczesny Dynamika zmian Wydłużenie ludzkiego życia a/i obniżenie wskaźnika dzietności (w krajach wysoko rozwiniętych) Starzenie się społeczeństw Wzrost PKB wielu krajów świata a kurczenie się zasobów Ziemi Przesyt informacji – człowiek wielozadaniowy Zmiana sposobów myślenia o szkole, nauczyciele – wzrastająca rola całożyciowego uczenia się Czas kultu jednostki i praw ludzkich a czas upadku autorytetu jednostki

Demokracja V w. p.n.e. „demokratyczna transformacja”: przejście od koncepcji i praktyki rządów niewielu do koncepcji i praktyki rządów wielu obywateli Demokracja – jeden z czterech trendów współczesnego świata (obok globalizmu, terroryzmu i nacjonalizmu) Demokrację często utożsamia się z tzw. minimum demokratycznym: wolne wybory parlamentaryzm przestrzeganie fundamentalnych praw i wolności obywatelskich - Pytania: Czy demokracja? Jaka demokracja i co dzięki niej?

Obywatelskość, bycie obywatelem, społeczeństwo obywatelskie Jedna z podstawowych zasad określająca uprawnienia, obowiązki i powinności związane z członkostwem w pewnej jednostce społecznej – narodowości Rodzaj umowy społecznej wiążącej wszystkich obywateli, którzy są włączeni na „listę członków” danej narodowości Kieruje nasze myślenie ku człowiekowi, który jest nośnikiem norm, wartości, cnót obywatelskich

Bycie obywatelem Narodziny obywatela nie są jednorazowym aktem, są złożonym i długotrwałym procesem polityczno-kulturowym. Do bycia obywatelem trzeba się przygotować. Różne modele obywatelstwa i obywatela w zależności od perspektywy, ram teoretycznych koncepcji edukacji np. - edukacja globalna - edukacja dla pokoju - edukacja dla rekonstrukcji rozwoju

Wzór obywatela Wzór obywatela winien być pomyślany jako konglomerat cech, które nieodzowne są do tego, by poczuwać się do odpowiedzialności za sprawy pospólne, do myślenia w kategoriach stanowienia norm zasadnie pretendujących do powszechnej ważności, do poczucia autonomii i zdolności samostanowienia a także, cech, które w warunkach konkretnego społeczeństwa zdają się szczególnie deficytowe a zarazem niezbędne dla urzeczywistniania społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie Społeczeństwo obywatelskie to taki typ nowoczesnej organizacji społecznej, który sprzyja w najwyższym stopniu pomyślnej i satysfakcjonującej partycypacji społecznej. Dzięki utworzonym relacjom powstają warunki do przekształcenia biernych postaw obywatelskich w postawy czynne i zaangażowane.

Zaangażowanie obywatelskie Stan społeczeństwa polskiego – różne opinie: 1. Społeczeństwo szczęśliwych sobków zamkniętych w domach tylko z najbliższymi. 2. Polska to lider obywatelskich przemian wśród państw bloku wschodniego. Fakty: - wskaźnik frekwencji w wyborach parlamentarnych - wskaźnik członkostwa w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego poziom zaufania społecznego przejawy aktywności społecznej

Edukacja do bycia obywatelem i obywatelskiego zaangażowania: teza Jednym z podstawowych zadań edukacji, w tym edukacji wyższej, winno być obok dostarczenia wiedzy i ukształtowania „człowieka”, również uformowanie „obywatela”, co ma szczególne znaczenie w odniesieniu do nauczyciela, który z kolei sam zajmuje się dostarczeniem wiedzy, kształtowaniem „człowieka” i formowaniem „obywatela”.

Edukacja do bycia obywatelem i obywatelskiego zaangażowania II Zjazd Pedagogiczny: Demokracja a oświata, kształcenie i wychowanie 1995 rok „O jaką demokrację walczyliśmy, jaką mamy, w jakim stanie są kompetencje i działania obywatelskie? Czy wychowywać do jakiś gotowych wzorów demokracji i do jakich tedy? Czy dla jakiejś nowej formuły demokracji i jakie? Czy może wbrew < demokracji> obrzucania się obelgami i kamieniami, wbrew < demokracji> krętactw prawnych? A może przeciw demokracji? Czyż istniejące wzory demokracji nie są jej <maskaradą>?” – Zbigniew Kwieciński

Edukacja do bycia obywatelem i obywatelskiego zaangażowania Czym jest i jaka jest (a może raczej jaka być powinna) edukacja do bycia obywatelem i obywatelskiego zaangażowania? Stewart Ranson – uczenie się dla obywatelstwa: - Położenie nacisku na samorozwój, wybór, autonomię, odpowiedzialność Dążenie do harmonii życia uczącego się, rozwijanie poczucia bezpieczeństwa, własnej wartości, godności i tożsamości Promowanie uczenia się we współpracy Kształtowanie cnót obywatelskich Kształtowanie umiejętności interpretacji i praktycznego rozumowania Zapewnienie możliwości doświadczania własnego sprawstwa poprzez uczestnictwo w sferze publicznej

Rola nauczyciela: założenia Status nauczyciela musi być z jednej strony opisany poprzez model „pracownika wiedzy”, współwychowawcy przygotowującego młodych ludzi do uczenia się przez całe życie. Z drugiej jest statusem inteligenta, osoby uczestniczącej w kulturze, w sztuce, w autentycznej edukacji społeczeństwa. Nauczyciel jest osobą, która jest usytuowana w kulturze, a nie jak się powszechnie postuluje bliżej dziecka, w klasie szkolnej (H. Kwiatkowska, 2008). Nauczyciel nie jest w stanie właściwie „czytać” tego, co się dzieje w jego szkole, klasie bez uwgzlędnienia zmian, które dokonują się w świecie.

społeczeństwo losu - społeczeństwo wyboru Społeczeństwo losu - społeczeństwo braku alternatyw, różnorodności opcji i wyborów. W takim społeczeństwie postawa i pozycja jednostki determinowana jest przez wzorce zaczerpnięte z tradycji oraz narzucane przez utrwalone instytucje społeczne i kolektywną mentalność. Społeczeństwo wyboru – społeczeństwo charakteryzujące się pluralizmem politycznym, społecznym, kulturowym, moralnym i religijnym. W tak pojętym społeczeństwie konkurencja i możliwość wyboru stają się czymś oczywistym i jak najbardziej pożądanym.

Społeczeństwo obywatelskie i obywatelstwo europejskie Obywatelstwo moralno-polityczne Obywatelstwo społeczne Równość obywatelstwa Obywatelstwo międzykulturowe Obywatelstwo ekologiczne

Nauczyciele Czynią uczenie się najważniejszym priorytetem. Budują odpowiedni klimat w szkole Czynią uczenie się najważniejszym priorytetem. Przedkładają uczenie się ponad rezultaty i testowanie (Uczenie się —> Rezultaty —> Testowanie Testowanie —> Rezultaty —> Uczenie się). Dbają o tworzenie warunków dla dogłębnego uczenia się wszystkich uczniów – angażują uczniów w uczenie się. Dbają o poszerzanie swojej wiedzy o uczeniu się. Angażują rodziców w uczenie się ich dzieci. 1. Zaangażowanie na rzecz zmiany – zmień otoczenie, które zmienia Ciebie 2. Cierpliwość – działaj na rzecz zmiany i cierpliwie czekaj na rezultaty 3. Przejrzystość działania – dbaj o to, aby Twoikoledzy byli informowani o rzeczach, które dzieją się w szkole, 4.Strategiczne planowanie – dbaj o wzmacnianie i rozwój potencjału nauczycieli

Uwagi końcowe Uczenie się rozpoczyna się wraz z wyzwaniami, z którymi trzeba się zmierzyć, zadaniami, które trzeba podjąć (Dewey 1929). Każda zmiana w szkole musi mieć swoje podstawy w pewnym ugruntowanym/przemyślanym wyobrażeniu na temat szkoły, jej miejsca w społeczeństwie, roli jaką ma odgrywać. Działanie sprzyjające wytworzeniu bardziej inkluzywnej postawy obywatelskiej wśród wszystkich podmiotów edukacyjnych.

Wyzwania wobec edukacji nauczycielskiej Edukacja obywatelska w programach kształcenia przyszłych nauczycieli. Wychowywanie do życia w społeczeństwie otwartym, społeczeństwie opartym na poszanowaniu wolności i godności każdego człowieka, a zarazem opartym na trosce o dobro wspólne.

Czy osiągasz szczyty swoich możliwości, czy raczej nie? Reguła w świecie żyraf: Jeśli potrafisz sięgnąć tam, gdzie nikt inny nie potrafi, to będziesz mógł jeść jak nikt inny. Czy osiągasz szczyty swoich możliwości, czy raczej nie?

Reguła orła: aby uzyskać szersze spojrzenie, musisz wznieść się wysoko ponad ziemię.

Prof. nadzw. dr hab. Joanna Madalińska-Michalak Dziękuję za uwagę Prof. nadzw. dr hab. Joanna Madalińska-Michalak jmichalak@uni.lodz.pl