Euroregiony Grupy Wyszehradzkiej - osiągnięcia i perspektywy Jelenia Góra, 17.05.2015 dr inż. Jerzy Ładysz Katedra Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA „każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej ilości umawiających się stron, jak również zawarcie porozumień i przyjęcie uzgodnień koniecznych do realizacji takich zamierzeń, uwzględniając poszanowanie przewidzianych przez prawo wewnętrzne każdej z umawiających się stron właściwości w dziedzinie stosunków międzynarodowych i ogólnej polityki, jak również z poszanowaniem przepisów dotyczących kontroli i nadzoru, którym podlegają wspólnoty i władze terytorialne” [art. 2, ust.1 Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi” Region przygraniczny A Region przygraniczny B Bezpośrednia sąsiedzka współpraca władz lokalnych i regionalnych wzdłuż granicy we wszystkich dziedzinach życia przy udziale wszystkich zainteresowanych partnerów. Praktyczny podręcznik współpracy transgranicznej, wyd. 3, SERG, Gronau 2000, s. 12. Współpraca transgraniczna Granica państwowa Struktura przestrzenna współpracy transgranicznej Źródło: opracowanie własne

WSPÓŁPRACA ZAGRANICZNA Współpraca transgraniczna cechy wyróżniające: - przyległość (sąsiedzkość) obszaru - regionalny lub/i lokalny charakter Współpraca euroregionalna cecha wyróżniająca: - instytucjonalizacja struktur współpracy Współpraca euroregionalna na tle pojęć pokrewnych Źródło: opracowanie własne

Borders are "scars of history”*. Jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk w życiu społecznym i gospodarczym współczesnej Europy stały się procesy integracji i współpracy transgranicznej. * EUROPEAN CHARTER OF BORDER AND CROSS-BORDER REGIONS. Preamble.

Etapy rozwoju współpracy transgranicznej: Całkowity brak stosunków Wymiana informacji Uzgadnianie Współpraca Harmonizacja Integracja Długookresowa zależność między integracją regionalną a poziomem rozwoju współpracy transgranicznej Źródło: Ładysz J. Czynniki i perspektywy rozwoju polsko-niemieckiej współpracy transgranicznej na pograniczu po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej [w:] Klamut M., Szostak E. (red.) Polska w rozszerzonej Unii Europejskiej – uwarunkowania i perspektywy rozwoju, tom 2, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2005, s. 269-275. W w I, t 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - Gdzie: W – współpraca transgraniczna; w – etapy współpracy transgranicznej; I – integracja; t – czas

Euroregion - jest kategorią kompleksową, która obejmuje sferę polityczną i społeczno- gospodarczą; wykorzystywana jest dla określenia obszaru dobrowolnej współpracy transgranicznej: „transgraniczna sformalizowana struktura współpracy pomiędzy regionalnymi lub lokalnymi podmiotami władzy, ewentualnie z udziałem partnerów gospodarczych i społecznych…”*, której projekty są dofinansowywane z programów współpracy transgranicznej UE [Ładysz J.] szczególna forma regionu transgranicznego, która wyróżnia się najwyższym stopniem instytucjonalizacji struktur współpracy transgranicznej Struktury transgraniczne powinny być tworzone tylko wówczas, jeśli istnieje zapotrzebowanie na rozszerzenie i pogłębienie działań w ramach współpracy. Nie powinien być to pierwszy krok we współpracy transgranicznej * Zob. np.: A. Mikołajczyk Euroregion jako forma instytucjonalizacji współpracy transgranicznej, „Studia Europejskie” tom II, 1994, s. 43. Definicja ta jest zbliżona do definicji euroregionu przyjętej przez SERG. Por. Praktyczny podręcznik..., s. 8

ROLA EUROREGIONÓW Integracja europejska Integracja gospodarcza obejmowanych obszarów Cele gospodarcze Cele polityczne Cele społeczne Integracja europejska Integracja społeczna obejmowanych obszarów W świetle procesów integracji euroregion stanowi: nową formę integracji na obszarach przygranicznych element szerszej integracji europejskiej czynnik kreujący tożsamość europejską Euroregiony stanowią wyraz, dopełnienie, przejaw integracji europejskiej. Stanowią one także pierwszy krok w kierunku integracji na poziomie państw uczestniczących w nich swoimi obszarami. Ograniczeniem w realizacji wymienionych celów są ograniczone kompetencje organów euroregionów. W ujęciu modelowym euroregion posiada wyłącznie kompetencje natury konsultacyjnej i koordynacyjnej.

W świetle procesu integracji w szerokim ujęciu euroregion stanowi: nową formę integracji na obszarach przygranicznych element szerszej integracji europejskiej czynnik kreujący tożsamość europejską Integrację regionów przygranicznych należy rozumieć jako proces zmierzający do wspólnego i kompleksowego rozwiązywania tych zagadnień, których oddzielnie rozwiązać nie można Integracja jest najwyższą formą współpracy transgranicznej Istotną składową współpracy terytorialnej są metody zapewnienia integracji ekonomicznej uczestniczących obszarów, co wyraża się w ekonomicznej spójności rozwoju regionu transgranicznego bez względu na istniejące granice państwowe Zapewnienie spójności terytorialnej, społecznej i ekonomicznej stanowi istotę mechanizmu rozwoju kontaktów transgranicznych

Formy integracji mikrointegracja na poziomie euroregionów jest elementem składowym makrointegracji na poziomie państw Europejska współpraca terytorialna jest jednym ze sposobów asymilacji i integracji europejskiej Zakładając, że celem integracji europejskiej jest stworzenie unii politycznej, rola EWT widziana jest nawet jako pierwszy krok w kierunku unii politycznej Cechy   Formy Redukcja wzajemnych ograniczeń handlowych Zniesienie ceł i barier ilościowych Wspólna zewnętrzna taryfa celna Swobodny przepływ czynników wytwórczych Harmonizacja polityki pieniężnej i fiskalnej Unifikacja polityki pieniężnej i fiskalnej Preferencyjne porozumienie handlowe ● Strefa wolnego handlu Unia celna Wspólny rynek Unia monetarna Unia gospodarcza

WNIOSKI Współpraca transgraniczna ma pozytywny wpływ w różnych dziedzinach życia społecznego. W interesie stabilizacji europejskiej jest istnienie na granicach stref dobrosąsiedzkiej współpracy. Euroregiony mogą być jednym z istotnych instrumentów stabilności w Europie Środkowej i Wschodniej. Warunkiem efektywnej i suwerennej współpracy Polski z krajami sąsiednimi jest zmniejszanie asymetrii rozwojowych i przestrzeganie zasady wzajemnych, równych korzyści.

Cd. WNIOSKI Euroregiony są niezbędnym składnikiem współpracy zagranicznej między Polską a krajami sąsiednimi Jakość i charakter współpracy euroregionalnej zależą w dużej mierze od aktywności polskich i zagranicznych władz państwowych, regionalnych i lokalnych oraz podmiotów gospodarczych. Euroregion, jako instytucja, poprzez wspieranie integracji społecznej, kulturowej, gospodarczej, administracyjnej, instytucjonalnej itp. na obejmowanych obszarach przyczynia się do zjawiska rozszerzania i pogłębiania procesu integracji europejskiej. Euroregiony stały się wyrazem postępującej integracji i jej narzędziem, instrumentem promocji Unii Europejskiej, wymiany doświadczeń, likwidacji uprzedzeń i stereotypów, barier kulturowych i politycznych. Euroregiony w sposób naturalny wypełniają przestrzeń w oczekiwaniach i potrzebach mieszkańców obszarów przygranicznych, stanowią ogniwa łączące między nieformalnymi kontaktami mieszkańców a współpracą na poziomie międzynarodowym.

SCENARIUSZE ROZWOJU EWT OPTYMISTYCZNY Aktywizacja współpracy transgranicznej Zwiększenie środków na projekty o charakterze transgranicznym Poprawa spójności terytorialnej regionów przygranicznych Powstanie ruchów prointegracyjnych za granicą wschodnią UE PESYMISTYCZNY Polska granica wschodnia będzie granicą integracji europejskiej Powstanie nowej strefy niestabilności w Europie Środkowo-Wschodniej Zmniejszenie kontaktów i inicjatyw o charakterze transgranicznym Zwiększenie dysproporcji rozwojowych regionów przygranicznych Zaostrzenie problemów mniejszości narodowych na pograniczach

Scenariusz optymistyczny Zależność między postępem integracji regionalnej a ewolucją projektów transgranicznych Źródło: Ładysz J. Czynniki i perspektywy rozwoju polsko-niemieckiej współpracy transgranicznej na pograniczu po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej [w:] Klamut M., Szostak E. (red.) Polska w rozszerzonej Unii Europejskiej – uwarunkowania i perspektywy rozwoju, tom 2, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2005, s. 269-275. W p I, i, t A | 1 2 3 4 5 6 P P0 p0 P/ P// t0 t1 P1 Scenariusz optymistyczny Scenariusz pesymistyczny Gdzie: W – współpraca transgraniczna; p – projekty o charakterze transgranicznym; I – integracja regionalna; i – etapy integracji; t – czas; A – poziom integracji oznaczający całkowite zniesienie granicy państwowej, co następuje w punkcie t0; P – krzywa zależności między postępem integracji a ilością realizowanych przedsięwzięć/projektów transgranicznych; P/, P// - brzegowe krzywe zależności między postępem integracji a ilością realizowanych projektów transgranicznych po sprowadzeniu funkcji granicy państwowej do funkcji administracyjnej

Perspektywy rozwoju europejskiej współpracy terytorialnej Współpraca sieciowa*: Forma ładu spontanicznego, która nie jest produktem władzy centralnej, lecz pojawia się w efekcie interakcji jednostek funkcjonujących w systemie zdecentralizowanym. Sieci transgraniczne są nie tylko mechanizmem, który ma ułatwić współpracę pod względem infrastruktury czy wspierania kontaktów gospodarczych, ale ma też pomóc w przezwyciężaniu przeszkód w jej rozwoju, np. na płaszczyźnie kulturowej, społecznej, edukacyjnej i językowej. Jeśli sieci transgraniczne mają się stać w przyszłości naprawdę produktywne w sensie budowania ładu, muszą oprzeć się na nieformalnych normach, które zastąpią działanie wielkich organizacji formalnych, a więc – na kapitale społecznym. Sieci transgraniczne są przesłanką do tworzenia kapitału społecznego, gdzie jednostki są ze sobą powiązane nie tylko wiązami ekonomicznymi, ale także wspólnymi normami i wartościami. * Zob. m.in.: Ładysz J. Współpraca transgraniczna na pograniczu polsko-białoruskim w kontekście integracji europejskiej, praca doktorska, Wydział GRiT Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Jelenia Góra 2004 (maszynopis w posiadaniu autora).

REKOMENDACJE Ogólne kierunki działań na rzecz podniesienia efektywności i skuteczności współpracy transgranicznej (scenariusz optymistyczny) Pogłębianie i intensyfikacja współpracy w ramach istniejących euroregionów Dalsza decentralizacja uprawnień do prowadzenia współpracy transgranicznej w systemie administracji państwowej

Cd. REKOMENDACJE Należy: Zwiększać ilość podmiotów zaangażowanych w realizację projektów o charakterze transgranicznym Poprawiać metody badań statystyki transgranicznej Wdrażać zasady czytelnego i efektywnego monitoringu euroregionalnego Podejmować działania na rzecz programowania rozwoju euroregionów (oprócz opracowanych/opracowywanych euroregionalnych strategii rozwoju także plany zagospodarowania przestrzennego transgranicznych obszarów funkcjonalnych) Aktywnie promować euroregiony

Cd. REKOMENDACJE Należy: Stabilizować zasady instytucjonalno-prawne funkcjonowania systemu współpracy transgranicznej Zwiększać środki na współpracę transgraniczną Wspierać wspólne zarządzanie programami współpracy transgranicznej Zwiększać samodzielność przygranicznych JST w zakresie współpracy transgranicznej Rekomendacje 2 i 5 są proponowane także przez SERG, jak również decentralizacja zarządzania programami współpracy transgranicznej. Aktualnym problemem jest brak ogólnie przyjętych definicji: programu współpracy przygranicznej, struktury transgranicznej, projektu transgranicznego.

PROBLEMY OTWARTE Wpływ euroregionów na rozwój gospodarczy obejmowanych obszarów. Rola euroregionów w kształtowaniu stosunków międzynarodowych. Oddziaływanie euroregionów na kształtowanie zmian we wzajemnym postrzeganiu Polaków i sąsiednich narodów. Efektywność wykorzystania środków z programów współpracy transgranicznej UE…