RYNEK UNII EUROPEJSKIEJ Koncepcja i zasady funkcjonowania Opole, 20.05.2009 r. Prof. dr hab. Jan W. Wiktor Katedra Marketingu Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie RYNEK UNII EUROPEJSKIEJ Koncepcja i zasady funkcjonowania

2. Teoria wspólnego rynku 3. Pojęcie i zakres JRW 1. Wstęp 2. Teoria wspólnego rynku 3. Pojęcie i zakres JRW 4. Zasady funkcjonowania JRW 5. Przesłanki powstania 6. Etapy tworzenia JRW 7. Kierunki rozwoju UE i jej JRW 8. Wspólny rynek a euromarketing ©j.w. wiktor

1. Wstęp Pojęcie rynku: Ekonomia, Marketing, Teoria integracji regionalnej (ekonomia otwarta)

Literatura (w zarysie) J. W. Wiktor, Rynek Unii Europejskiej. Koncepcja i zasady funkcjonowania, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005 Unia Europejska. Organizacja i funkcjonowanie, red. naukowa M. Cini, PWE, Warszawa 2007

Literatura (c.d.): J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003 A. Czarczyńska, K. Śledziejewska, Teoria integracji europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003 K. Gawlikowska-Hueckel, A. Zielińska – Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004

Literatura (c.d.): A. Sznajder, Euromarketing, Uwarunkowania na rynku UE, PWN, Warszawa 2001 strony w Internecie: www.europa.eu.int, www.ukie.gov.pl www.uniaeuropejska.pl (i inne)

2.TEORIA WSPÓLNEGO RYNKU 2.1. Formy integracji regionalnej 2.2. Efekty wspólnego rynku – przesłanki integracji rynków narodowych

2.1. FORMY INTEGRACJI REGIONALNEJ Ekonomia międzynarodowa, Teoria ekonomii otwartej Regionaliści: B. Balassa, R.G. Lipsey, J. Tinbergen i in. Koncepcja B. Balassy: 5 form integracji regionalnej

Wspólny rynek jako stadium integracji regionalnej Głębokość posunięć integracyjnych Wspólny rynek jako stadium integracji regionalnej UNIA POLITYCZNA UNIA G-W (M-E) WSPÓLNY RYNEK UNIA CELNA STREFA WOLNEGO HANDLU t

1. Strefa wolnego handlu 2. Unia celna zniesienie między państwami ograniczeń celnych i ilościowych przy jednoczesnym zachowaniu własnych, narodowych stawek celnych z krajami trzecimi 2. Unia celna zniesienie ograniczeń celnych i ilościowych oraz przyjęcie wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami trzecimi

wzbogacenie unii celnej o zasady 3. WSPÓLNY RYNEK wzbogacenie unii celnej o zasady swobodnego przepływu osób, dóbr, usług i kapitału 4. Unia gospodarcza (unia G-W, unia M-E) łączy wspólny rynek ze ścisłą koordynacją polityki gospodarczej, walutowej i podatkowej

5. Integracja całkowita (unia polityczna) pełna unifikacja systemów prawa, polityki ekonomicznej, finansowej i społecznej, wymagająca utworzenia organów ponadnarodowych, których decyzje są wiążące dla krajów członkowskich

2.2. EFEKTY WSPÓLNEGO RYNKU – PRZESŁANKI INTEGRACJI RYNKÓW NARODOWYCH STRUKTURA EFEKTÓW INTEGRACJI REGIONALNEJ EFEKTY UNII G-W (E i M) EFEKTY WSPÓLNEGO RYNKU EFEKTY UNII CELNEJ EFEKTY krótkookresowe długookresowe EFEKTY „FALI WSTECZNEJ”

EFEKTY UNII CELNEJ Kluczowy element teorii unii celnej J. Vinera, wyodrębniającej 2 główne efekty: kreacji handlu i przesunięcia handlu (odwracania handlu)

EFEKTY WSPÓLNEGO RYNKU to pozytywny wpływ integracji regionalnej w postaci: efektów bezpośrednich efektów pośrednich

EFEKTY UNII GOSPODARCZO - WALUTOWEJ wzrost ogólnej stabilności ekonomicznej poprawa efektywności funkcjonowania rynków dóbr, usług, pracy i kapitału poprzez zmniejszenie ryzyka odnośnie przyszłych kursów wymiany jak i zbędnych kosztów transakcyjnych poprawa jakości usług finansowych, redukcja dalszych kosztów transakcyjnych cd:

znaczna eliminacja „kosztów informacyjnych” i wynikających z nich dyskryminacji cenowych poprawa alokacji zasobów w wyniku poprawy skuteczności zarządzania przyśpieszenie wzrostu gospodarczego całej unii na skutek ujednolicenia narodowych polityk monetarnych np. wejście Polski do strefy euro – wzrost PKB o 1%! (szacunki BŚ, KE)

OPTYMALNY OBSZAR WALUTOWY „Obszar, który najlepiej nadaje się do stosowania w jego granicach jednej waluty lub kilku walut wzajemnie wymienialnych po stałych kursach” W ramach o.o.w. wszystkie czynniki są mobilne, lecz są nieprzenośne pomiędzy tym obszarem, a resztą świata (otoczeniem)

Robert Mundell, Nobel w 1999 r., - wykład na AE w Krakowie 6 marca 2000 r. - wywiad w „Polityce” – 15.03.2009 r. lekarstwem na globalny kryzys – globalna waluta!

EFEKT „FALI WSTECZNEJ” G. Myrdal (1957) Istota: swobody wspólnego rynku nie przyczyniają się do zmniejszania różnic w dochodach z czynników produkcji, w a przeciwnie – mogą powodować ich pogłębienie

regiony i branże najlepiej rozwinięte przyciągają najlepszą siłę roboczą i większość kapitału, a regiony słabiej rozwinięte – pozostają mniej atrakcyjne programy przeciwdziałania: programy pomocowe, polityka regionalna UE

3. POJĘCIE I ZAKRES JEDNOLITEGO RYNKU WEWNĘTRZNEGO - JRW JRW to obszar 27 państw tworzących UE (od 1.01.2007 r.), JRW - złożona forma integracji ekonomicznej krajów Wspólnoty Europejskiej,

JRW „stanowi przestrzeń bez granic wewnętrznych, w ramach której jest zagwarantowana swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału” (oficjalna, unijna definicja, zawarta w Jednolitym Akcie Europejskim i Białej Księdze Rynku Wewnętrznego) JRW to obszar 27 państw z jednolitą (lub znacznie ujednoliconą) sferą regulacji mechanizmu rynkowego

Liczba przedsiębiortw – ok. 30 mln Rynek wewnętrzny UE: Powierzchnia – 3.424 tys. km 2 Liczba ludności – 479 mln. Liczba przedsiębiortw – ok. 30 mln Polska -

Zasady – wolności wspólnego rynku SP0 SPT SPU SPK Zasady – wolności wspólnego rynku Rys. Jednolity rynek wewnętrzny UE Przesłanki utworzenia Polityki wspierające Kierunki rozwoju

Koncepcja i obszary wspólnego rynku Wolności podstawowe = zasady Wspólna polityka rynku i konkurencji Wspólna polityka ochrony konsumenta Wspólna polityka rolna Wspólna polityka handlowa Inne „polityki wspierające” WR Euro – wspólna waluta wspólnego rynku Kierunki rozwoju – Strategia Lizbońska (2000) Traktaty Lizbońskie (13.12.2007 r.)

4. ZASADY FUNKCJONOWANIA JRW ZASADY = WOLNOŚCI PODSTAWOWE JEDNOLITEGO RYNKU WEWNĘTRZNEGO UE = zasady wspólnego rynku w teorii integracji regionalnej 1. SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB: - likwidacja kontroli granicznej - wolność zatrudnienia i zakładania firm przez mieszkańców UE w każdym kraju

2. SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW: - likwidacja kontroli granicznej - harmonizacja lub uznanie norm i standardów krajowych 3. SWOBODNY PRZEPŁYW USŁUG: - liberalizacja usług finansowych - harmonizacja nadzoru nad bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi - otwarcie rynków transportowego i telekomunikacyjnego

4. SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU - zwiększenie szybkości obiegu pieniądza i kapitału - stworzenie warunków wspólnego rynku usług finansowych - liberalizacja obrotu papierami wartościowymi

5. PRZESŁANKI POWSTANIA EURORYNKU Przesłanki procesów integracyjnych w Europie: 1. Przesłanki polityczne 2. Przesłanki ekonomiczne

1.Przesłanki polityczne procesów integracyjnych w Europie - skutki powstanie dwóch bloków politycznych po II wojnie, dokonujące się procesy dekolonizacji, zakończenie odbudowy państw Europy Zachodniej dążenia do współpracy międzypaństwowej – traktowanej jako wartość sama w sobie

2. Przesłanki ekonomiczne procesów integracyjnych w Europie: motywy wynikające z układu sił w gospodarce światowej –TRIADA rynku globalnego zwiększenie konkurencyjności Europy na rynku światowym, dążenie do podniesienia stopy życiowej mieszkańców uzyskanie określonych efektów integracji

UE: 27 krajów członkowskich NAFTA: USA, Meksyk, Kanada MERCOSUR: Argentyna, Brazylia, Paragwaj. Urugwaj ASEAN: Indonezja, Malezja, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Brunei APEC: Australia, Brunei, Chile, Chiny, Filipiny, Hongkong, Indonezja, Japonia, Kanada, Korea Południowa, Malezja, Meksyk, Nowa Zelandia, Papua Nowa Gwinea, Singapur, Stany Zjednoczone, Tajlandia, Tajwan

6. ETAPY TWORZENIA JRW faza wstępna (1951-1981) faza zasadnicza (1981-1999) faza wprowadzania wspólnej waluty EURO – tworzenia strefy EURO (1999-2001) faza rozszerzenia (1991-2002-2004 oraz 2007)

Faza wstępna: EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA Traktat Paryski – 1951 – EWWiS Traktat Rzymski: 25.03.1957 – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, NRF, Włochy (wejście w życie 1.01.1958) fundament na drodze tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego i unii europejskiej

CELE EWG (Art. 2): STWORZENIE WSPÓLNEGO RYNKU i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej krajów członkowskich poprzez: popieranie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych, zwiększanie stabilności, przyśpieszony wzrost stopy życiowej i zacieśnianie stosunków między krajami członkowskimi

DZIAŁANIA EWG zmierzające do realizacji celu głównego (art. 3): zniesienie pomiędzy państwami członkowskimi opłat celnych i barier w imporcie i eksporcie, utworzenie wspólnych taryf celnych i prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,

zniesienie pomiędzy państwami członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitału, stworzenie systemu ochrony konkurencji („zapewnienie, że konkurencja w ramach wspólnego rynku nie ulegnie zakłóceniu”), zbliżenie prawodawstwa państw członkowskich w stopniu koniecznym dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku,

EWG a wspólny rynek Zamierzenia Traktatu Rzymskiego – ustanowienie unii celnej i wspólnego rynku w perspektywie 12 lat (maks. 15) 1957 1969 (1972) Realizacja: Utworzenie unii celnej - 1968 Utworzenie wspólnego rynku - 1993

redukcja i likwidacja ceł – początek lat 60. – 10% 1961 – początek prac nad ustanowieniem wspólnej taryfy celnej i unii celnej: redukcja i likwidacja ceł – początek lat 60. – 10% kolejne stawki: 5% i 3%, 0% (negocjacje wewnętrzne EWG oraz na arenie światowej: GATT (po 1995 r. – WTO) Ustanowienie unii celnej – 1968 r. - Bariery ustanowienia WR – „Biała księga”

„Biała księga rynku wewnętrznego” (1985) Przesłanki: Lata 70: zahamowanie tempa wzrostu EWG Pogorszenie pozycji konkurencyjnej Europy „euroskleroza” Przeszkody (bariery) w wolnym handlu na obszarze Wspólnoty – koszty „non-Europe”: 100 mld. ecu (120 mld. USD)

Bariery utworzenia WR w „Białej księdze” administracyjne (fizyczne) techniczne fiskalne

Bariery administracyjne: Biurokratyzm odpraw celnych Ograniczenie dostępu lub nawet zamknięcie sektorów rynku usług dla firm z innych krajów Wspólnoty Postanowienia „Białej księgi”: Całkowita likwidacja kontroli granicznej do roku 1993 Opracowanie JDA (SAD) – zastąpienie 70. formularzy odpraw granicznych (wdrożenie – 1988, koniec – 1993)

Bariery techniczne: Zróżnicowanie krajowych norm technicznych Ograniczony dostęp firm zagranicznych do rynku zamówień publicznych i rynku niektórych usług (np. finansowych, transportowych, nowej generacji) Ograniczenia w tworzeniu przedsiębiorstw Brak wspólnego rynku usług, kapitału itd.

Bariery techniczne – c.d. Istota i skala problemu: 100.000 norm w krajach członkowskich, trudności ze wzajemną akceptacją, bariera przepływu towaru Rozwiązanie – tzw. „NOWE PODEJŚCIE”

„NOWE PODEJŚCIE” (new approach) Do zagadnień wspólnego rynku i certyfikacji Normalizacja na szczeblu krajowym – bariera przepływu towarów Dla likwidacji barier technicznych: - system wzajemnego uznawania norm krajowych do czasu opracowania norm wspólnotowych oraz - „Nowe podejście”

„NOWE PODEJŚCIE” (New Approach) Uregulowania dotyczące bezpieczeństwa produktów przemysłowych Dyrektywy „Nowego podejścia” - zasadnicze (podstawowe) wymagania wobec bezpieczeństwa produktu i jego użytkowania oraz dopuszczenia go do obrotu na WR

„NOWE PODEJŚCIE” (new approach) Normy zharmonizowane – wydawane przez międzynarodowe instytucje normalizacyjne (CEN, CENELEC, ETSI) Spełnienie wymagań danej dyrektywy NP – warunek znaku– CE (Conformite European) = zgodności europejskiej NP. – zasada wzajemnego uznawania wyrobów ze znakiem CE

Bariery fiskalne: Istotne zróżnicowanie VAT i akcyzy, stawek innych podatków Postulaty Białej księgi: Ustalenie na zbliżonym poziomie stawek podatkowych VAT i akcyzy Akceptacja różnic krajowych do czasu utworzenia JRW w granicach +/-2,5%

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI (EUROPEAN SINGLE ACT) podpisany w 1986 r., wszedł w życie 1 lipca 1987 wykorzystywał ustalenia „Białej księgi” Zasadnicze znaczenie JAE: zdecydowane podkreślenie woli przekształcenia wzajemnych stosunków w unię europejską, której podstawą będą: - wspólnoty europejskie oraz wspólna polityka zagraniczna (art. 1.)

Struktura celów JAE Cel podstawowy: „zrealizowanie do 31.12.1992 r. wspólnego rynku wewnętrznego („obszaru bez granic wewnętrznych, gdzie zapewniona będzie swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału”)

TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ (TRAKTAT Z MAASTRICHT - 1992) Plan Delorsa z 1989 r. budowy unii ekonomicznej i walutowej (w trzech etapach) program 1992 r. – JAE i JRW to instrumenty urzeczywistnienia pełnej integracji Traktat o Unii Europejskiej – TUE - (uzgodniony w grudniu 1991, podpisany w Maastricht 7.02. 1992 r., wszedł w życie po ratyfikacji 1.11. 1993 r.)

Traktat UE - 3 filary Unii Europejskiej: filar wspólnot europejskich, przy wyraźnej modyfikacji ich celów gospodarczych i poszerzeniu funkcji 2. filar wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 3. filar wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

Struktura formalna Traktatu UE: 7 tytułów (zasadniczych części), dotyczących poszczególnych problemów, wspólnot i filarów UE Tytuł I: definiuje linię przewodnią procesu integracji europejskiej, którego celem jest organizowanie w spójny i solidarny sposób stosunków między krajami członkowskimi i między mieszkańcami

Cele TRAKTATU o UE (art. B): popieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez kreowanie przestrzeni bez granic wewnętrznych (rynku wewnętrznego) wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej oraz wprowadzenie unii gospodarczej i walutowej, opartej na wspólnej walucie

urzeczywistnienie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wzmożenie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie instytucji obywatelstwa unii europejskiej, rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

TRAKTAT LIZBOŃSKI, 13.12.2007 TL zmieniający TUE (Maastricht) i TWE (Rzym) Istotne zmiany formalne: Osobowość prawna UE, Rozgraniczenie kompetencji, Procedury stanowienia prawa pierwotnego, Wzrost roli PE, Zmiana zasad głosowania, Zwiększenie elastyczności funkcjonowania UE, Rynek wewnętrzny: „system zapewniający niezakłóconą konkurencję”

7. KIERUNKI ROZWOJU UE i jej JRW 9.10.2002 r. – akceptacja raportu na temat rozszerzenia UE 13-14.12. 2002 r. decyzja UE o rozszerzeniu o 10 nowych państw Rozszerzenie 1.05. 2004 r. Rozszerzenie 1.01.2007 r. Dalsze rozszerzenie i rozwój WR: przestrzeń, strefa euro, zasady (m. in. przepływu usług), polityki wspierające

Kraj Powierzchnia (w tys. km 2) Liczba mieszk. (w mln.) Cypr Czechy Estonia Litwa Łotwa Malta Polska Słowacja Słowenia Węgry Bułgaria Rumunia 9,3 79 45 65 64 0,32 312 49 20 93 110 235 0,76 10,3 1,4 3,7 2,4 0,4 38,6 5,4 2,0 10,0 9,1 21,8 Rynek „12” 1081 106 Rynek „15” 2343 373 Eurorynek 27 Udział „12” 3424 31% 479 22%

8. Wspólny rynek a euromarketing rynek wewnętrzny (Binnenmarkt) rynek jednolity – wspólny (Single Market, Common Market), rynek wielki (Le Grande Marche).

Eurorynek – złożona kategoria społeczna i ekonomiczna o określonych strukturach, zasadach i celach, powstała w wyniku procesów integracyjnych Europy Zachodniej, modelowa konstrukcja teoretyczna,

nowoczesna, bogata legislatura i „oprzyrządowanie” instytucjonalno-prawne, Eurorynek - przesłanka powstania i rozwoju euromarketingu- niemiecka szkoła marketingu – lata 80.

EUROMARKETING EURORYNEK Koncepcja i zasady funkcjonowania PRZEDSIĘBIORSTWO Misja, strategie, instrumenty Euromarketing – koncepcja funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku europejskim

Euromarketing zbiór zasad podejmowania przez przedsiębiorstwa działalności na specyficznym „rynku międzynarodowym – eurorynku”: rynku kształtowanym przez jednolite czy ujednolicone normy prawne prowadzenia biznesu, ochrony konsumenta i konkurencji (sfera regulacji)

- rynku pozbawionym. protekcjonistycznych barier. ochrony. celnej na - rynku pozbawionym protekcjonistycznych barier ochrony celnej na granicach wewnętrznych pomiędzy krajami członkowskimi Unii, - opartym o zasady wolności gospodarczej i wolności osobistej – nabywcy, konsumenta i przedsiębiorcy,

a równocześnie rynku tak różnym, jak różne są kultury, doświadczenia historyczne, poziomy rozwoju społecznego i ekonomicznego poszczególnych krajów tworzących Wspólnotę i jej rynek wewnętrzny (z jednolitą (ujednoliconą) sferą regulacji - rynek jednolity.

Euromarketing a eurorynek: B. Collomb, B. Gates: „... do osiągnięcia sukcesu są obecnie potrzebne nowe strategie zarządzania firmą i nowe umiejętności marketingowe, a przede wszystkim głęboka wiedza o własnej dziedzinie biznesu...”

Dziękuję za uwagę Jan W. Wiktor Prezentację przygotowano w oparciu o licencjonowany program firmy Microsoft