Wykład 6 Wybrane problemy rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek Wykład 6 Wybrane problemy rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce

Kilka definicji GUS Gospodarstwo rolne - grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem stanowiące zorganizowaną całość gospodarczą. Gospodarstwo indywidualne - gospodarstwo rolne o powierzchni UR od 0,1 ha. Indywidualne gospodarstwo rolne - gospodarstwo indywidualne powyżej 1 ha użytków rolnych. Właściciel zwierząt gospodarskich - osoba nie posiadająca użytków rolnych (lub o pow. mniejszej niż 0,10 ha), która ma co najmniej 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej...

Rolnictwo polskie na tle UE Warunki produkcji rolniczej Duży udział użytków rolnych ok. 17 mln ha (ok. 54% ogólnej powierzchni kraju), spadek od 1996 r. 3 miejsce w Europie pod względem obszaru użytków rolnych po Francji i Hiszpanii, Powierzchnia użytków rolnych w Polsce to 1/5 powierzchni rolniczej UE, Gorsza jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej gorsza jakość gleb, krótszy okres wegetacji.

Rolnictwo polskie na tle UE cd. Ceny ziemi Niskie ceny ziemi w porównaniu z krajami UE, Słaba jakość ziemi, Duża podaż po likwidacji PGR w północnej i zachodniej Polsce i mały popyt na ziemię.

Udział UR w PGR w 1992 r. Źródło: Olko-Bagieńska 1992

Rolnictwo polskie na tle UE cd. Struktura obszarowa Rozdrobniona struktura obszarowa, Duże zróżnicowanie regionalne średniej powierzchni gospodarstw Północny-zachód – powyżej 10 ha, Na południu poniżej 4 ha.

Przeciętna powierzchnia UR indywidualnych gospodarstw rolnych w 2002 r. Źródło: dane PSR 1992

Rozdrobnienie gospodarstw Dla ok. 37% indywidualnych gospodarstw rolnych odległość od siedziby do najdalej położonej działki to ponad 2 km (ok. 5% - pow. 10 km) Źródło: dane PSR 1992

Struktura agrarna (PSR 2002) Spadek liczby gospodarstw rolnych przy wzroście ich średniej powierzchni w porównaniu z 1996 r., 2,9 mln gospodarstw rolnych, w tym gospodarstw o powierzchni pow. 1 ha UR – 1,96 mln. Średnia powierzchnia w indywidualnych gospodarstwach rolnych to 8,3 ha (UR – 7,4 ha) Pogłębiła się polaryzacja struktury agrarnej wzrósł udział małych gospodarstw (do 5 ha) oraz gospodarstw dużych (powyżej 20 ha), natomiast spadł udział gospodarstw średnich (od 5 do 20 ha).

Struktura agrarna w UE i w Polsce Źródło: The Agricultural situation in the European Union 1995 European Commission Report (1996), Powszechny Spis Rolny 1996 - użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów, GUS (1997).

Struktura gospodarstw wg wielkości ekonomicznej Ekonomiczna miara wielkości gospodarstw – Europejska Jednostka Wielkości (ESU –European Size Unit) Gospodarstwa bardzo małe do 4 ESU, Gospodarstwa małe 4-8 ESU i średnio małe 8-16 ESU, Gospodarstwa średnio duże 16-40 ESU, duże 40-100 ESU, bardzo duże – pow. 100 ESU. Wartość 1 ESU odpowiada określonej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej wyrażonej w euro. Od 1984 r. 1 ESU wynosi 1200 euro.

Struktura gospodarstw rolnych wg wielkości ekonomicznej (w 1996 r. w %)

Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Zatrudnienie w rolnictwie Czterokrotnie wyższy udział pracujących w rolnictwie polskim niż w krajach UE, GUS 25% ogółu zatrudnionych, po uwzględnieniu gospodarstw produkujących na własne potrzeby – ok. 16%. Niska wydajność zatrudnionych w rolnictwie, Przeciętne zatrudnienie ok. 23 os./100 ha UR (w Belgii -2,7 os.) Produktywność w rolnictwie - 1/10 średniej w Polsce.

Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Udział rolnictwa w PKB Zmniejszenie udziału rolnictwa w PKB z 11,8% w 1989 roku do 6% w 1996 roku, i 3,3% w 2000 r., Średni udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE poniżej 2%.

Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Produkcja rolnicza Tradycyjny charakter - produkcja wielokierunkowa przy zastosowaniu metod ekstensywnych, Przewaga produkcji zwierzęcej w produkcji towarowej rolnictwa, Niska intensywność produkcji towarowej. Obroty handlowe Od 1992 r. do wejścia do UE Polska była importerem netto towarów rolno-spożywczych, Głównym partnerem w handlu rolno-spożywczym dla Polski są kraje Unii Europejskiej.

Obszary wiejskie w Polsce Udział ludności zamieszkującej obszary wiejskie to ok. 38% ogółu ludności (14,6 mln osób), Zróżnicowanie regionalne udziału ludności wiejskiej: od 20,6% w województwie śląskim do 59,0% w województwie podkarpackim w 2000 r., Zróżnicowanie regionalne zatrudnienia w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie: od 12,2% w województwie śląskim do 52% w województwie lubelskim w 2000 r.

Dochody ludności wiejskiej Polska Wieś po wejściu do Unii Europejskiej FDPA 2004: 8,5 mln mieszkańców wsi - ok. 58% ludności wiejskiej - to ludność związana z rolnictwem. Zmniejszanie się odsetka osób utrzymujących się wyłącznie i głównie z gospodarstwa rolnego.

Dochody ludności wiejskiej Tylko 18,6% (ok. 1,36 mln) ludności związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywało się wyłącznie lub głównie z dochodów z pracy w swoim gospodarstwie rolnym. Dla 14,8% ludności praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dodatkowe źródło utrzymania. Ponad połowa ludności (51,8%) związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywała się z innych źródeł (głównie niezarobkowych).

Zmiana struktury dochodów rolników Przeciętny udział różnych źródeł dochodów w dochodach gospodarstwa rolnego w badaniach projektu IDARA:

Zmiana struktury dochodów Projekt IDARA: Rodziny prowadzące zdywersyfikowaną działalność mają: mniejsze gospodarstwa, młodszych kierowników gospodarstwa, wyższy poziom wykształcenia, lepszy dostęp do transportu publicznego (mniejsza odległość i większa częstotliwość) Indywidualne gospodarstwa rolne nie są znaczącymi pracodawcami dla członków społeczności wiejskiej. Przyczyny rozpoczęcia działalności pozarolniczej: Niekorzystna sytuacja w sektorze rolnym i na rynku pracy. Wahania dochodu z rolnictwa oraz potrzeba uzyskania dodatkowego dochodu.

Przeszkody w podejmowaniu działalności pozarolniczej 1 – gosp. koncentrujące się na produkcji rolnej (14 ha). 2 – gosp. z niewystarczającym kapitałem początkowym (5 ha) 3 – gosp. oddalone od środków transportu publicznego (21 ha) Źródło: Chaplin i Milczarek 2003

Zmiana struktury dochodów Znaczny spadek dochodów rolniczych gospodarstw indywidualnych okresie transformacji, Załamanie dochodów 2 etapy: lata 1990-1991 oraz w latach 1996-1999. Nie nastąpił odpływ ludności z rolnictwa, Ważne źródło dochodów wiejskich rodzin - renty i emerytury rolnicze, Korzystne rozwiązania w systemie świadczeń społecznych dla rolników. Można mówić o przekształceniu się rodziny rolniczej de facto w rodzinę wielofunkcyjną (wielodochodową) (Zegar 2000).

Struktura ludności wg źródeł utrzymania Źródło: GUS 2003

Bezrobocie Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarach wiejskich to w 2000 r. ok. 16% W gospodarstwach bezrolnych - ok. 26% (BAEL GUS). Ukryte bezrobocie - ok. 900 tys. osób (PSR 1996). Stopa bezrobocia ukrytego w gospodarstwach indywidualnych na wsi - ok. 20% (PSR 1996).

Bezrobocie W 2001 r. najwyższa stopa bezrobocia rejestrowanego (powyżej 30%) notowana była w powiatach, w których przed 1990 r. dominowały państwowe gospodarstwa rolne. Bezrobocie ukryte występuje w największym nasileniu na obszarach o rozdrobnionym rolnictwie oraz o licznej przed 1990 r. grupie chłopo-robotników .

Poziom wykształcenia Tendencje poprawy struktury wykształcenia na wsi, Ludność wiejska związana z rolnictwem charakteryzuje się niższym przeciętnie poziomem wykształcenia niż ogół mieszkańców wsi, W gospodarstwach wielkoobszarowych korzystne wskaźniki kształcenia (udział osób z wykształceniem średnim i wyższym wynosi 43%) (Polska Wieś 2000), Według PSR 2002 wykształcenie mieszkańców wsi: podstawowe lub niepełne podstawowe – 46,9%; średnie – 48,2%; wyższe – 3%.