Oś 2: POPRAWA ŚRODOWISKA NATURALNEGO PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY I OBSZARÓW WIEJSKICH PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY

9 pakietów rolnośrodowiskowych 1.Rolnictwo Zrównoważone . 1.Rolnictwo Zrównoważone . 1.Rolnictwo Zrównoważone . 3.Ekstensywne trwałe użytki zielone 2. Rolnictwo ekologiczne . 4.Ochrona cennych siedlisk Przyrodniczych 6. Zachowanie lokalnych odmian roślin uprawnych 7.Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich . Poza / na obszarach Natura 200 5.Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych 8.Ochrona gleb i wód . 9.Strefy buforowe . 9.Strefy buforowe .

Zasady łączenia pakietów rolnośrodowiskowych nie 1 i 2 lub nie 2 i 7 3 i 4 nie może być realizowane na tej samej powierzchni w gospodarstwie 1.Rolnictwo zrównoważone 3.Ekstensywne trwałe użytki zielone 2. Rolnictwo ekologiczne 4.Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych 5.Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych 6. Zachowanie lokalnych odmian roślin uprawnych 7. Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich 9.Strefy buforowe 8.Ochrona gleb i wód

Rolnictwo zrównoważone Charakterystyka pakietów, wymogi Rolnictwo zrównoważone Wariant 1.1. Zrównoważony system gospodarowania Pakiet = wariant = zobowiązanie WARUNEK: Płatność rolnośrodowiskowa może być przyznana, jeżeli pakiet ten jest realizowany na wszystkich działkach rolnych lub ich częściach w gospodarstwie rolnym Płatność przyznawana TYLKO do gruntów ornych [1] Tylko w przypadkach mających uzasadnienie środowiskowe, po uzgodnieniu z doradcą rolnośrodowiskowym.

Rolnictwo zrównoważone Charakterystyka pakietów, wymogi Rolnictwo zrównoważone Wymogi: przestrzeganie prawidłowego doboru i następstwa roślin w płodozmianie, stosując co najmniej trzy gatunki roślin, każdy z innej z następujących grup roślin: zboża, motylkowate, okopowe, oleiste (przemysłowe), trawy na gruntach ornych (także ich mieszanki z motylkowatymi), pozostałe*; opracowanie co roku planu nawozowego, opartego na bilansie azotu oraz aktualnej chemicznej analizie gleby, z określeniem zawartości P, K, Mg oraz potrzeb wapnowania gleby, oraz przestrzeganie tego planu; W „starym” PR: - min. 3 gatunki roślin w zmianowaniu; dany gatunek nie może być uprawia na tym samym polu nie dłużej niż 2 lata - udział z w strukturze zasiewów nie więcej niż 66% obszaru gruntów ornych

Rolnictwo zrównoważone Charakterystyka pakietów, wymogi Rolnictwo zrównoważone koszenie lub wypasanie na trwałych użytkach zielonych w terminie określonym w planie działalności rolnośrodowiskowej; maksymalna dawka azotu (pochodzącego z nawozów naturalnych, kompostów i nawozów mineralnych) na gruntach ornych nie powinna przekraczać 150 kg N/ha, a na trwałych użytkach zielonych 120 kg N/ha; niestosowanie osadów ściekowych.

Rolnictwo ekologiczne Charakterystyka pakietów, wymogi 2. Rolnictwo ekologiczne . Rolnictwo ekologiczne Pakiet = 12 wariantów WARUNEK: prowadzenie produkcji rolnej zgodnie z przepisami Unii Europejskiej oraz krajowymi regulującymi kwestie rolnictwa ekologicznego w szczególności w zakresie uprawy roślin PŁATNOŚĆ PRZYZNAWANA do działek rolnych lub ich części użytkowanych jako: grunty orne, trwałe użytki zielone, oraz sady Drzewa pochodzące z materiału szkółkarskiego musza spełniać wymagania określone przepisach w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania oraz jakości materiału siewnego!!!

Rolnictwo ekologiczne Charakterystyka pakietów, wymogi Rolnictwo ekologiczne Nowe warianty, inne płatności, nowe wymogi Wymóg wspólny: przeznaczenie plonu na produkcję pasz ekologicznych, do bezpośredniego skarmiania, przekazanie do innych gospodarstw lub inne wykorzystanie, w tym kompostowanie. Wymogi do wariantów: TUZ (wariant 2.3 i 2.4) koszenie lub wypasanie w terminie określonym w planie działalności rolnośrodowiskowej oraz usunięcie lub złożenie w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni po pokosie, a w uzasadnionych przypadkach w dłuższym terminie, niezwłocznie po ustaniu przyczyn uzasadniających nieprzestrzeganie tego wymogu; Uprawy sadownicze i jagodowe (wariant 2.8-2.12) wykonywanie na plantacji zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych oraz przeznaczenie uzyskanego plonu na bezpośrednie spożycie, do przetwórstwa lub na paszę. Lista roślin – załącznik do rozporządzenia

Rolnictwo ekologiczne Charakterystyka pakietów, wymogi Rolnictwo ekologiczne Załącznik do wniosku kopia zgłoszenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898 oraz z 2007 r. Nr 80, poz. 541 i Nr 147, poz. 1033) do upoważnionej jednostki certyfikującej – w przypadku realizacji pakietu, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt 2 – rola jedynie INFORMACYJNA dla beneficjenta

Pakiety przyrodnicze 1 2 3 4 5 6 7 8 Słonorośla Użytki przyrodnicze 10 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 9 Półnaturalne łąki siedlisk świeżych Półnaturalne łąki wilgotne Murawy ciepłolubne Łąki trzęślicowe i selernicowe Szuwary wielkoturzycowe 550-1200 zł/ha (550-1390 zł/ha) Mechowiska Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych 4 / 5 1 200 zł/ha (1370 zł/ha) Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 500 zł/ha Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach 3.1 Ekstensywne trwałe użytki zielone 3 Płatność Nazwa wariantu Nr wariantu Nazwa pakietu Nr pakietu 1 2 3 4 5 6 7 8

Pakiety przyrodnicze Pakiet 3. EKSTENSYWNE TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE Cel: utrzymanie zrównoważonej przyrodniczo gospodarki łąkowo-pastwiskowej 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach (degresywność, 500 PLN/ha/rok

Pakiet ekstensywne trwałe użytki zielone Wariant 3. 1 Pakiet ekstensywne trwałe użytki zielone Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach Użytkowanie - łąkowe, pastwiskowe lub kośno-pastwiskowe Zagrożenia: - intensyfikacja - zmiana formy użytkowania płatność 500 PLN /ha/rok

Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach Wariant może być wdrażany na gruntach użytkowanych jako trwałe łąki lub pastwiska. Obszar objęty wariantem może być użytkowany jako łąka, pastwisko lub użytkowaniem kośno-pastwiskowym. Wymogi wariantu 3.1.: koszenie w terminie 1 czerwca do 30 września; nie więcej niż dwa pokosy w roku; obowiązek pozostawienia 5-10% działki rolnej nieskoszonej (inny fragment co roku) - wysokość koszenia 5 – 15 cm; zakaz koszenia okrężnego od zewnątrz do środka działki; obowiązek usunięcia lub złożenia w stogi ściętej biomasy w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie (z wyjątkiem uzasadnionych przypadków) po pokosie; maksymalna obsada zwierząt - użytkowanie kośne: 1 DJP/ha, użytkowanie kośno- pastwiskowe: do 0,3 DJP/ha, użytkowanie pastwiskowe: 0,5 - 1,0 DJP/ha); maksymalne obciążenie pastwiska do 10 DJP/ha (5t/ha);

Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach sezon pastwiskowy - od 1 maja do 15 października na obszarach poniżej 300 m n.p.m. lub od 20 maja do 1 października na obszarach powyżej 300m n.p.m.; dopuszcza się wykaszanie niedojadów wyłącznie w okresie sierpień – wrzesień; dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich; termin rozpoczęcia wypasu na terenach zalewowych nie wcześniej niż dwa tygodnie po ustąpieniu wód. zakaz stosowania środków ochrony roślin z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (np. mazaczy herbicydowych), po uzgodnieniu z doradcą rolnośrodowiskowym; zakaz stosowania ścieków i osadów ściekowych; zakaz budowania nowych systemów melioracyjnych (z wyjątkiem urządzeń mających na celu podwyższenie poziomu wód) i rozbudowy istniejących systemów melioracyjnych będących w zasięgu kompetencyjnym beneficjenta; nie dotyczy bieżącej konserwacji; zakaz przeorywania, wałowania, stosowania podsiewu; dopuszcza się wapnowanie i ograniczone nawożenie azotem (do 60 kg/ha/rok), z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne. Możliwa jest zmiana użytkowania w trakcie trwania zobowiązania rolnośrodowiskowego.

Wysokość zmniejszenia (w %) Rodzaj uchybienia Wysokość zmniejszenia (w %) Wapnowanie niezgodne z planem 20% Przekroczenie dopuszczalnego progu nawożenia o więcej niż 10% 40% Zastosowanie przynajmniej jednego z następujących zabiegów: przyorywanie, wałowanie, podsiew, włókowanie w okresie od 1 kwietnia do 1 września Zastosowanie ścieków i osadów ściekowych Zastosowanie pestycydów Wybudowanie systemów melioracyjnych lub rozbudowanie istniejących

Nie wykoszenie lub wykoszenie w nieodpowiednim terminie 100% Niewłaściwa wysokość koszenia 10 % Wykonanie więcej niż 2 pokosy 20% Wykoszenie całej powierzchni Nie złożenie w stogi lub pozostawienie ściętej biomasy na łące w odpowiednim terminie Niewłaściwa technika koszenia Nie wypasanie lub wypasanie w nieodpowiednim terminie Przekroczenie limitu obsady zwierząt i obciążenia pastwiska Nie wypasanie w terminie Wykaszanie niedojadów poza określonym terminie Zmniejszenie powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo

Pakiety przyrodnicze 1 2 3 4 5 6 7 8 Słonorośla Użytki przyrodnicze 10 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 9 Półnaturalne łąki siedlisk świeżych Półnaturalne łąki wilgotne Murawy ciepłolubne Łąki trzęślicowe i selernicowe Szuwary wielkoturzycowe 550-1200 zł/ha (550-1390 zł/ha) Mechowiska Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych 4 / 5 1 200 zł/ha (1370 zł/ha) Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 500 zł/ha Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach 3.1 Ekstensywne trwałe użytki zielone 3 Płatność Nazwa wariantu Nr wariantu Nazwa pakietu Nr pakietu 1 2 3 4 5 6 7 8 17

Ekstensywne użytkowanie bogactwo gatunków roślin i zwierząt Fot. M.Sielezniew Fot. M.Sielezniew Fot. G.Leśniewski Fot. M.Szewczyk Fot. D.Krupiński Fot. D.Krupiński

Czego dotyczą wymogi pakietów przyrodniczych opóźniony termin pierwszego pokosu podwyższona wysokość koszenia zakaz koszenia od zewnatrz do środka łąki, preferowane koszenie od środka na zewnątrz obowiązek usunięcia lub złożenia w stogi skoszonego siana do 2 tygodni po pokosie Czego dotyczą wymogi pakietów przyrodniczych pozostawienie niewielkich fragmentów nieskoszonej łąki brak nawożenia lub jego ograniczenie ograniczona obsada zwierząt na pastwisku

Zakazy w pakietach przyrodniczych zakazuje się: przeorywania; wałowania; włókowania w okresie od 1 kwietnia do 1 września; stosowania ścieków i osadów ściekowych; stosowania podsiewu; stosowania pestycydów; budowania nowych systemów melioracyjnych (z wyjątkiem urządzeń mających na celu podwyższenie poziomu wód) i rozbudowy istniejących systemów melioracyjnych będących w zasięgu kompetencyjnym beneficjenta; nie dotyczy bieżącej konserwacji;

Pakiet ekstensywne trwałe użytki zielone 4/5 Pakiet ekstensywne trwałe użytki zielone 4/5. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Płatność 1200-1370 PLN / ha

CELE REALIZACJI WARIANTU „OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW” Jednym z celów programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-2013 jest „przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich” Cele pakietu ptasiego: ochrona siedlisk lęgowych rzadkich lub zmniejszających swoją liczebność gatunków ptaków, w tym wymienionych w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej, zakładających swoje gniazda na ziemi lub w roślinności zielnej na łąkach i pastwiskach, przed niekorzystnymi zmianami w użytkowaniu rolniczym tj. intensyfikacją lub porzuceniem. Art. 4 ust. 2 Dyrektywy Ptasiej „Państwa członkowskie podejmą podobne działania w odniesieniu do regularnie występujących gatunków wędrownych ptaków, które nie są wymienione w załączniku 1 (…) W tym celu państwa członkowskie zwrócą szczególną uwagę na ochronę obszarów podmokłych..”

GŁÓWNIE ZAGROŻENIA POPULACJI PTAKÓW GNIAZDUJĄCYCH NA TUZ Zmiany hydrologiczne: obniżenie poziomu wód gruntowych i powierzchniowych, utrata siedlisk w wyniku zmian reżimu hydrologicznego rzek, melioracje i udrażnianie starych systemów melioracyjnych, osuszanie nadmorskich łąk i śródpolnych zbiorników. Zmiany w użytkowaniu rolniczym: zaniechanie użytkowania rolniczego, zmiany obsady zwierząt lub sposobu wypasu, intensyfikacja użytkowania łąkowego tj. przyśpieszenie pokosu, wyrównanie powierzchni terenu, nawożenia i podsiewanie, przekształcenie użytków zielonych w grunty orne, mechanizacja rolnictwa. Bezpośrednia presja człowieka: kłusownictwo, niepokojenie i niszczenie lęgów przez turystów, nadmierny ruch drogowy w pobliżu lęgowisk, dzika eksploatacja kruszyw z terenów nadrzecznych, dzika zabudowa użytków zielonych.

GŁÓWNIE ZAGROŻENIA POPULACJI PTAKÓW GNIAZDUJĄCYCH NA TUZ Drapieżnictwo i baza pokarmowa: nadmierna presja drapieżników czworonożnych (lis, jenot, kot domowy, norka amerykańska) i skrzydlatych (kruk, wrona siwa, sroka) niszczących lęgi, redukcja bazy pokarmowej. Zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym: utrata siedlisk w wyniku ograniczenia powierzchni łąk i pastwisk kosztem innych form zagospodarowania przestrzennego, deniwelacja powierzchni dolin rzecznych.

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH błotniak łąkowy (Cirus pygargus) - gatunek gniazdujący na ziemi wśród roślinności torfowiskowej, - utrata siedlisk lęgowych na skutek zaniechania lub intensyfikacji użytkowania rolniczego, - gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, - 13,4 % populacji UE w Polsce, - 1300 – 1500 par, - spadek populacji lęgowej na tradycyjnych, największych lęgowiskach . Fot. Rafał Siek

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH derkacz (Crex crex) - gniazdo na ziemi na trwałych użytkach zielonych, - zagrożony na skutek mechanizacji i intensyfikacji użytkowania TUZ, - gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, - gatunek wymieniony w Czerwonej Księdze Zagrożonych Gatunków (IUCN 2006), jako niższego ryzyka (NT), - 28,6 % populacji UE w Polsce, - 37000 – 43000 odzywających się samców, - gatunek obecnie dość liczny, jednak w krótkim czasie można się spodziewać znacznego zmniejszenie krajowej populacji na skutek zmian siedliskowych. Fot. Eddie Dunne /Archiwum OTOP

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH czajka (Vanellus vanellus) - gniazdo w płytkim zgłębieniu wygrzebanych w ziemi lub murawie, zagrożona na skutek zmian w użytkowaniu rolniczym łąk i pastwisk, - gatunek nie wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, ale w stosunku do którego powinny być podjęte podobne środki ochrony w myśl Art. 4 ust. 2 wspomnianej Dyrektywy, -12,1 % populacji UE w Polsce, silny spadek liczebności w Europie, w Polsce stabilny trend spadkowy; w roku 2006 o ¼ mniej w stosunku do roku 2000 Fot. Marek Jobda

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH biegus zmienny (Calidris alpina schinzii) - gniazdo na ziemi ukryte w kępach roślinności na słonawach, - zagrożony na skutek zaniechania wypasu słonaw, - gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, - gatunek zgłoszony do Dyrektywy Ptasiej przez Polskę, - gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako silnie zagrożony wyginięciem (EN), - poniżej 10 par lęgowych, – spadek liczebności w Polsce i w Europie. Fot. Ken Kinsella /Archiwum OTOP

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH kszyk (Gallinago gallinago) - składają jaja w dołkach ukrytych w kępach turzyc, - zagrożony na skutek zaniechania wykaszania łąk w dolinach rzecznych, - gatunek nie wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, ale w stosunku do którego powinny być podjęte podobne środki ochrony w myśl Art. 4 ust. 2 wspomnianej Dyrektywy, -5,8 % populacji UE w Polsce, - spadek liczebności w Europie. Fot. John Carey /Archiwum OTOP

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH dubelt (Gallinago media) - gnieżdżą się na ziemi wśród roślinności zielnej, - zagrożony na skutek zaprzestania wykaszania podmokłych łąk turzycowych, - gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, - gatunek wymieniony w Czerwonej Księdze Zagrożonych Gatunków (IUCN 2006), jako niższego ryzyka (NT), - gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako narażony na wyginięcie (VU), -27,7 % populacji UE w Polsce, - 700 – 800 samców, - spadek liczebności w Europie. Fot. Rafał Siek

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH rycyk (Limosa limosa) - gniazdo umieszczone na ziemi pod osłoną wyższych traw, - zagrożony na skutek utraty siedlisk wynikłej z porzucania lub intensyfikacji użytkowanie łąk i pastwisk, - gatunek nie wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, ale w stosunku do którego powinny być podjęte podobne środki ochrony w myśl Art. 4 ust. 2 wspomnianej Dyrektywy, - gatunek wymieniony w Czerwonej Księdze Zagrożonych Gatunków (IUCN 2006), jako niższego ryzyka (NT), - 8,6 % populacji UE w Polsce, - silny spadek liczebności w Polsce i Europie. Fot. Michał Radziszewski

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH kulik wielki (Numenius arquata) - gniazdo w kępie turzyc lub na wyniesieniu pośród turzycowisk, - zagrożony na skutek utraty siedlisk wynikłej z porzucania lub intensyfikacji użytkowanie łąk i pastwisk, - gatunek nie wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, ale w stosunku do którego powinny być podjęte podobne środki ochrony w myśl Art. 4 ust. 2 wspomnianej Dyrektywy, - gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako narażony na wyginięcie (VU), - 650 – 700 par, - spadek liczebności w Europie, - wyraźny trend spadkowy w Polsce w dłuższym okresie czasu. Fot. Rafał Siek

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH krwawodziób (Tringa totanus) - gniazdo na ziemi w kępie roślinności, - zagrożony na skutek utraty siedlisk wynikłej z porzucania lub intensyfikacji użytkowanie łąk i pastwisk, - gatunek nie wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, ale w stosunku do którego powinny być podjęte podobne środki ochrony w myśl Art. 4 ust. 2 wspomnianej Dyrektywy, - 2000 – 2500 par, - spadek liczebności w Europie, - spadek liczebności w Polsce. Fot. Ken Kinsella /Archiwum OTOP

PRZEGLĄD GATUNKÓW PRIORYTETOWYCH wodniczka (Acrocephalus paludicola) - gniazdo w turzycach, - zagrożony na zaniechania tradycyjnych sposobów wypasu i koszenia, - gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, - gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako narażony na wyginięcie (VU), - 77,7 % populacji UE w Polsce, - 3400 – 3550 samców/ par, - spadek liczebności w Polsce i Europie. Fot. Alexander Kozulin

WYMOGI WARIANTU „OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW” Możliwość użytkowania pastwiskowego, kośnego lub kośno-pastwiskowego. Koszenie: - pierwszy pokos od 1 sierpnia do 30 września, - pozostawienie 5-10 % nieskoszonej powierzchni, - określona wysokość (5-15 cm) i technika pokosu (zakaz od zewnątrz do środka), - usunięcie ściętej biomasy w ciągu 2 tygodni od pokosu. Wypas: - obsada przed 20 lipca do 0,5 DJP/ha; - obsada po 20 lipca od 0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha. - ograniczona obsada pastwiska i sezon pastwiskowy.

WYMOGI WARIANTU „OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW” Inne: - ograniczenia w nawożeniu i stosowaniu środków ochrony roślin, - ograniczenia w budowie i rozbudowie systemów melioracyjnych, - ograniczenia w zabiegach agrotechnicznych. Warunkiem zaklasyfikowania użytków rolnych do wariantu jest wykonanie dokumentacji ornitologicznej przez eksperta, która będzie podstawą do realizacji zadań w danym siedlisku. Płatność 1200-1370 PLN / ha

KRYTERIA LĘGOWOŚCI DANEGO GATUNKU PTAKA Kryteria Polskiego Atlasu Ornitologicznego (PAO)

KRYTERIA LĘGOWOŚCI DANEGO GATUNKU PTAKA Błotniak łąkowy ≥ bu Derkacz ≥ te Biegus ≥ te Dublet ≥ kt Rycyk ≥ te Kulik ≥ te Krwawodzób ≥ te Wodniczka ≥ te

KRYTERIA KWALIFIKACJI DANEGO TUZ DO „PAKIETU PTASIEGO” Rewir lęgowy powinien być określany w oparciu o kryteria PAO na podstawie min. trzech kontroli terenowych wykonanych w okresie od połowy kwietnia do końca czerwca. Nadbużańskie siedlisko rycyka, krwawodzioba i czajki. Fot. Jarosław Krogulec

KRYTERIA KWALIFIKACJI DANEGO TUZ DO „PAKIETU PTASIEGO” Każde stwierdzone gniazdowanie w przypadku błotniaka łąkowego, tokowisko dubelta lub rewir lęgowy w przypadku innych gatunków priorytetowych, wyznaczony na mapie załączonej do dokumentacji ornitologicznej, kwalifikuje do realizacji pakietu na możliwie jednorodnym płacie siedliska nie przekraczającym 10 ha. Nadwiślańskie siedlisko rycyka, krwawodzioba i czajki . Fot. Marek Jobda Błotniak łąkowy. Fot. Rafał Siek

ZAKRES EKSPERTYZY ORNITOLOGICZNEJ Zadania stawiane przed ekspertyzą ptasią: - udokumentowanie występowania gatunków kwalifikujących do realizacji pakietu ptasiego, - opis stanu siedliska występowanie ptaków, - szczegółowe zalecenia dotyczące gospodarowania na TUZ. Charakter ekspertyzy: - ekspertyza powinna być rzetelnie wykonana i możliwa do weryfikacji terenowej, - wykonanie ekspertyzy powinno być mało pracochłonne, - ekspertyza powinna być możliwie mało obszerna co przyspieszy jej wykonanie, ułatwi „przyswojenie” zawartości przez rolnika i przyspieszy kontrolę.

KOSZTY SPORZĄDZANIA EKSPERTYZY PRZYRODNICZEJ Lp. Powierzchnia siedliska Maksymalna kwota kosztów transakcyjnych w zł za opracowanie dokumentacji przyrodniczej 1 Do 1 ha 500 2 Od 1,01 ha do 5 ha 1000 3 Od 5,01 ha do 20 ha 2000 4 Od 20,01 ha do 50 ha 3000 5 Powyżej 50 ha 4000

4/5 Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych Pakiety przyrodnicze Pakiet 4./5.OCHRONA CENNYCH SIEDLISK PRZYRODNICZYCH Cel: utrzymanie zrównoważonej przyrodniczo gospodarki łąkowo-pastwiskowej Warianty Mechowiska Szuwary wielkoturzycowe Łąki trzęślicowe i selernicowe Murawy ciepłolubne Półnaturalne łąki wilgotne Półnaturalne łąki siedlisk świeżych Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe Słonorośla Użytki przyrodnicze dokumentacja siedliskowa

wyeliminowano gatunki: Propozycja zakresu dokumentacji siedliska listy gatunków identyfikujących wybrano gatunki charakterystyczne dla zespołów, związków, rzędów fitosocjologicznych odpowiadających siedliskom przyrodniczym wyeliminowano gatunki: bardzo rzadkie i ginące, występujące na nielicznych stanowiskach; trudne do rozpoznania; o zbyt szerokim zakresie siedlisk;

Propozycja zakresu dokumentacji siedliska – lista gatunków identyfikujących mechowiska trzcinnik prosty Calamagrostis stricta turzyca siwa Carex canescens (curta) turzyca włosowata Carex capillaris turzyca strunowa Carex chordorrhiza turzyca Davalla Carex davalliana turzyca obła Carex diandra turzyca dwupienna Carex dioica turzyca gwiazdkowata Carex echinata turzyca torfowa Carex heleonastes turzyca Hosta Carex hostiana turzyca nitkowata Carex lasiocarpa turzyca łuszczkowata Carex lepidocarpa turzyca drobnozadziorkowa Carex microglochin turzyca pospolita Carex nigra turzyca pchla Carex pulicaris siedmiopalecznik błotny Comarum palustre kukułka Traunsteinera Dactylorhiza traunsteineri kruszczyk błotny Epipactis palustris wełnianka wąskolistnaEriophorum angustifolius wełnianka delikatna Eriophorum gracile wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium wąkrota zwyczajna Hydrocotyle vulgaris sit alpejski Juncus alpino-articulatis sit członowaty Juncus articulatus sit cienkiJuncus filiformis lipiennik Loesela Liparis loeselii bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata storczyk błotny Orchis palustris dziewięciornik błotny Parnassia palustris gnidosz błotny Pedicularis palustris gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum tłustosz pospolity Pinguicula vulgaris pierwiosnek omączony Primula farinosa jaskier płomiennik Ranunculus flammula gwiazdnica błotna Stellaria palustris niebielistka (swercja) trwała Swertia perennis kosatka kielichowa Tofieldia calyculata świbka błotna Triglochin palustre kozłek całolistny Valeriana simplicifolia przetacznik błotny Veronica scutellata fiołek torfowy Viola epipsila fiołek błotny Viola palustris

Propozycja zakresu dokumentacji siedliska lista gatunków identyfikujących półnaturalne łąki siedlisk świeżych kminek zwyczajny Carum carvi marchew zwyczajna Daucus carota jastrun właściwy Leucanthemum vulgaris biedrzeniec wielki Pimpinella major skalnica ziarenkowata Saxifraga granulata koniczyna drobnogłówkowa Trifolium dubium rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius dzwonek rozpierzchły Campanula patula rzeżusznik Hallera Cardaminopsis halleri chaber ostrołuskowy Centaurea oxylepis chaber perukowy Centaurea pseudophrygia szafran wiosenny Crocus vernus przytulia pospolita Galium mollugo bodziszek łąkowy Geranium pratense mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus świerzbnica polna Knautia arvensis pasternak zwyczajny Pastinaca sativa kozibród łąkowy Tragopogon pratensis koniczyna pagórkowa Trifolium montanum konielica łąkowaTrisetum flavescens fiołek trwały Viola saxatilis ssp. decorata fiołek trójbarwny Viola tricolor ssp. subalpina

Propozycja zakresu dokumentacji siedliska warunki wdrożenia na przykładzie - mechowiska a) w obrębie działki rolnośrodowiskowej występują co najmniej 4 gatunki roślin z listy identyfikacyjnych dla mechowisk, przy czym łączna powierzchnia płatów o pow. 1 ara, na których nie występuje żaden z tych gatunków nie przekracza 30% działki rolnośrodowiskowej, b) co najmniej 90% powierzchni jest siedliskiem bagiennym, c) krzewy i drzewa zajmują najwyżej 10% działki rolnośrodowiskowej,

Propozycja zakresu dokumentacji siedliska zasady 1) opis populacji wszystkich występujących gatunków identyfikacyjnych, wg wzoru: częstość występowania na powierzchni całej działki rolnośrodowiskowej - wg skali Braun – Blanqueta: 5 (dany gatunek pokrywa 75-100% powierzchni), 4 (50-75 %), 3 (25-50%), 2 (5-25%), 1 (gatunek występuje dość licznie, ale przy słabym pokryciu, + (gatunek występuje nielicznie – pojedyncze osobniki) lokalizacja stanowisk gatunku w obrębie działki: a) na całej powierzchni, b) na części powierzchni – lokalizację zaznaczyć schematycznie na mapce; określenie typowych miejsc występowania w obrębie działki (np. w obniżeniach terenu, wzdłuż rowu, pod okapem drzew).

Propozycja zakresu dokumentacji siedliska zasady 2) opis terenu, z zaznaczeniem: struktury roślinności – płaska/wykępiona, wysoka/ niska udziału (%) drzew i krzewów, szacunkowej wilgotności siedliska, typu gleb - mineralna/organiczna dotychczasowego użytkowania (wg obserwacji i wywiadu); struktury krajobrazu – ukształtowania terenu, obecność oczek wodnych, rozlewisk bobrowych, kęp zadrzewień i zakrzaczeń itp. obecności i stanu sieci melioracyjnej - rowów melioracyjnych, jazów 3) minimum 3 fotografie roślinności, w tym 2 fotografie runi obejmujące obszar o powierzchni od 10 do 25m2; fotografie mogą być wydrukowane w dobrej jakości z nośników cyfrowych lub załączone w postaci odbitek 10x15 cm.

KOSZTY SPORZĄDZANIA EKSPERTYZY PRZYRODNICZEJ Lp. Powierzchnia siedliska Maksymalna kwota kosztów transakcyjnych w zł za opracowanie dokumentacji przyrodniczej 1 Do 1 ha 500 2 Od 1,01 ha do 5 ha 1000 3 Od 5,01 ha do 20 ha 2000 4 Od 20,01 ha do 50 ha 3000 5 Powyżej 50 ha 4000

Reżim gospodarowania i płatność (platność w nawiasie - na obszarach Natura 2000): -----> Wypas 0,5-1 DJP/ha, z możliwością zastąpienia go koszeniem raz w roku, zakaz nawożenia, 1190 (1190) zł/ha Koszenie 50% pow.co roku lub całej pow. co 2 lata w terminie 15.09-30.10, zakaz wypasu i nawożenia, 1200 (1390) zł/ha Koszenie 50% pow.co roku lub całej pow. co 2 lata w terminie 15.07-30.09, zakaz wypasu i nawożenia, 1200 (1390) zł/ha Wypas od 0,4 do 0,6 DJP/ha lub koszenie raz w roku w terminie 15.07-30.09, zakaz nawożenia, 1200 (1380) zł/ha Wypas 0,4-0,6 DJP/ha, zakaz nawożenia, 800 (890) zł/ha Koszenie 1-2 pokosy między 15.06 a 30.09, po 20.07 dopuszczalny wypas do 1 DJP/ha, dopuszczalne nawożenie azotem do 60kg/ha, 800 (840) zł/ha Koszenie co roku między 15.06 a 30.09, po 20.07 dopuszczalny drugi pokos lub wypas do 1 DJP/ha,dopuszczalne nawożenie azotem do 60 kg/ha rocznie, 800 (840) zł/ha Koszenie 20% pow.co roku lub całej pow. raz na 5 lat w terminie 15.07-30.09, dopuszczalny wypas do 0,2 DJP/ha, zakaz nawożenia, 800 (910) zł/ha gatunek (pol.) gatunek (łac.) Lista Chroniony? H - "Słonorośla" C - "Łąki selernicowe i trzęślicowe" A - "Mechowiska" D - "murawy ciepłolubne" G - "bogate murawy bliźniczkowe" E- "łąki wilgotne" F - "łąki świeże" B -"szuwary wielkoturzycowe" miłek wiosenny Adonis vernalis D ściśle   dąbrówka kosmata Ajuga genevensis dąbrówka piramidalna Ajuga pyramidalis G przywrotniki Alchemilla spp. F czosnek kątowaty Allium angulosum C smagliczka pagórkowa Alyssum montanum naradka północna Androsace septentrionalis ukwap dwupienny Antennaria dioica pajęcznica liliowata Anthericum liliago przelot pospolity Anthylis vulnelaria arnika górska Arnica montana marzanka pagórkowa Asperula cynanchica marzanka barwierska Asperula tinctoria aster gawędka Aster amellus aster solny Aster tripolium H bukwica zwyczajna Betonica officinalis ostrzew rudy Blysmus rufus podejźrzon spp. (wszystkie gatunki) Botrychium spp.

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.2. Mechowiska Fot. P.Dzierża bobrek trójlistkowy Fot. M.Jobda Fot. M.Jobda turzyca pospolita kukułka krwista wełnianka wąskolistna

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.2. Mechowiska obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: torfowiska przejściowe i trzęsawiska (7140) (oprócz zbiorowisk ze związku Rhynchosporion); górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230); torfowiska nakredowe (7210) należące do Caricion davallianae jednostki fitosocjologiczne: szeroko ujęte związki Caricion davallianae, Caricion nigrae, część Caricion lasiocarpae oraz nawiązujące do nich

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.2. Mechowiska Tradycyjne użytkowanie Wybrane wymogi: koszenie 50 % powierzchni co roku naprzemiennie, dopuszczenie koszenia całej powierzchni raz na 2 lata; pokos po 15 lipca; - wysokość koszenia 5 -15 cm - nawożenie i wypas zabronione - koszenie co 1-3 lata - brak nawożenia - siano/ściółka Zagrożenia: - osuszanie - zaprzestanie użytkowania płatność 1200 – 1390 PLN /ha/rok Fot. F.Jarzombkowski

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 3 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.3. Szuwary wielkoturzycowe Fot. P.Dzierża Fot. P.Dzierża tojeść bukietowa kosaciec żółty fot. K.Brzezińska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 3 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.3. Szuwary wielkoturzycowe obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: siedliska priorytetowe Natura 2000 - torfowiska nakredowe (7210) szuwary wielkoturzycowe, które nie zostały przyjęte na listę siedlisk Natura 2000 jednostki fitosocjologiczne: związek Magnocaricion z wyjątkiem Phalaridetum arundinaceae, Caricetum paniculatae, Cicuto-Caricetum pseudocyperi, Caricetum ripariae, Thelypteridi-Phragmitetum, Iridetum pseudacori

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 3 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.3. Szuwary wielkoturzycowe Wymogi: - koszenie 20 % powierzchni co roku naprzemiennie, dopuszczenie koszenia całej powierzchni raz na 5 lat;po 15 lipca; - wysokość koszenia 10 -15 cm - nawożenie zabronione - wypas 2 tygodnie po ustąpieniu wód, 0,2 DJP/ha Tradycyjne użytkowanie: - koszenie co ok. 3 lat - brak nawożenia - siano/ściółka Zagrożenia: - osuszanie płatność 800 -910 PLN/ha/rok

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 4 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.4. Łąki trzęślicowe Fot. K.Brzezińska przytulia północna goździk pyszny fot. K.Brzezińska goryczka wąkolistna fot. W.Dembek, A..Matysiak fot. K.Brzezińska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 4 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.4. Łąki trzęślicowe i selernicowe obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (6410) łąki selernicowe (6440) jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związków Molinion caeruleae (łąki trzęślicowe) i Cnidion dubii (łąki selernicowe) oraz nawiązujące do nich Fot. K.Brzezińska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 4 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.4. Łąki trzęślicowe Tradycyjne użytkowanie: Wybrane wymogi: - koszenie 50 % powierzchni co roku naprzemiennie, dopuszczenie koszenia całej powierzchni raz na 2 lata; - po 15 września; - wysokość koszenia 5-15 cm - nawożenie i wypas zabroniony - koszenie jesienią co 3-5 lat - brak lub sporadyczne nawożenie - siano/ściółka Zagrożenia: - intensyfikacja użytkowania - zaprzestanie użytkowania płatność 1200 – 1390 PLN/ha/rok

Fot. K.Brzezińska Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.5. Murawy ciepłolubne macierzanka piaskowa sasanka łąkowa

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 5 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.5. Murawy ciepłolubne obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (6120) murawy kserotermiczne (6210); ciepłolubne łąki pienińskie (6510-4); murawy stepowe, w tym murawy ostnicowe. jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska klasy Festuco-Brometea oraz związku Koelerion glaucae, a także zespół Anthyllidi-Trifolietum montanii oraz nawiązujące do nich zbiorowiska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 5 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.5. Murawy ciepłolubne Wybrane wymogi: - koszenie 80-85% powierzchni co roku naprzemiennie po 15 lipca; - wysokość koszenia do 10 cm - nawożenie zabronione wypas 0,4-0,6 DJP/ha, obciążenie do 5DJP/ha do 15.10 Tradycyjne użytkowanie: - ekstensywny wypas - brak nawożenia Zagrożenia: - zaprzestanie użytkowania - zalesianie płatność 1200 – 1380 PLN/ha/rok

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 6 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.6. Łąki wilgotne Fot. K.Brzezińska niezapominajka błotna Fot. P.Dzierża rdest wężownik knieć błotna Fot. K.Brzezińska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 6 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.6. Łąki wilgotne obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: podmokłe łąki eutroficzne, które nie zostały wpisane na listę siedlisk Natura 2000 jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związku Calthion, oraz nawiązujące do nich zbiorowiska Fot. K.Brzezińska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 6 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.6. Łąki wilgotne Tradycyjne użytkowanie: Wybrane wymogi: - koszenie raz albo dwa razy w roku po 15 czerwca; - pozostawianie 5-10% działki nieskoszonej, co roku inny fragment - wysokość koszenia 10 -15 cm - wypas do 1 DJP/ha - nawożenie do 60kgN/ha/rok - łąki dwukośne - nawożone - siano/pasza Zagrożenia: - zaprzestanie użytkowania - intensyfikacja użytkowania płatność 800- 840 PLN/ha/rok

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 7 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.7. Łąki świeże Z.Oświecimska-Piasko Fot. W.Kotowski złocień pospolity przytulia właściwa dzwonek rozpierzchły

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 7 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.7. Łąki świeże obejmuje według klasyfikacji Natura 2000: część niżowych i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie (6510, bez 6510-4 czyli ciepłolubnych łąk pienińskich) górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (6520) jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związków Arrhenatherion (oprócz ubogich postaci Poo-Festucetum i suchych łąk pienińskich Anthyllidi-Trifolietum montanii) i Polygono-Trisetion oraz nawiązujące do nich zbiorowiska

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 7 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.7. Łąki świeże Tradycyjne użytkowanie: Wymogi : - koszenie raz albo dwa razy w roku po 15 czerwca; - pozostawianie 5-10% działki nieskoszonej, co roku inny fragment - wysokość koszenia 5 -15 cm - wypas do 1 DJP/ha - nawożenie do 60kgN/ha/rok - łąki dwukośne, użytkowane ekstensywnie - siano/pasza Zagrożenia: - intensyfikacja użytkowania - zaprzestanie użytkowania płatność 800 -840 PLN/ha/rok

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.8 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe obejmuje siedliska określone według klasyfikacji Natura 2000 jako bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (6230), w których za priorytetowe uważa się tylko płaty bogate florystycznie. użytkowanie pastwiskowe przy obsadzie zwierząt od 0,4 do 0,6 DJP/ha, przy maksymalnym obciążeniu pastwiska do 5 DJP/ha; sezon pastwiskowy trwa od 1 maja do 15 października na obszarach poniżej 300 m n.p.m. lub od 20 maja do 1 października na obszarach powyżej 300m n.p.m.;  na terenach zalewowych rozpoczęcie wypasu nie wcześniej niż dwa tygodnie po ustąpieniu wód. płatność 800 – 870 PLN/ha

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.9. Słonorośla obejmuje siedliska określone według klasyfikacji Natura 2000 jako śródlądowe błotniste solniska z solirodem (1310), solniska nadmorskie (1330), śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (1340) jako siedlisko o znaczeniu priorytetowym. płatnośc 1190 – 1190 PLN/ha

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.9. Słonorośla użytkowanie pastwiskowe przy obsadzie zwierząt od 0,5 do 1 DJP/ha; w przypadku licznego występowania trzciny należy stosować wypas kwaterowy, który powinien zaczynać się od kwater z dużym udziałem trzciny i stopniowo przechodzić na typowe słonawy; sezon pastwiskowy - od 1 maja do 15 października na obszarach poniżej 300 m n.p.m. lub od 20 maja do 1 października na obszarach powyżej 300 m n.p.m. użytkowanie kośne raz w roku, nie wcześniej niż 1 lipca z możliwością pozostawienia runa bez skoszenia raz na 5 lat; pokos nie wcześniej niż 2 tygodnie po ustąpieniu wód; wysokość koszenia 5-15 cm; usuniecie biomasy w terminie do 2 tygodni po pokosie; technika koszenia: w sposób nieniszczący struktury roślinności i gleby.

Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4. 10 Pakiet ochrona cennych siedlisk przyrodniczych wariant 4.10. Użytki przyrodnicze Obejmuje: torfowiska wysokie (7110, 7120), część torfowisk przejściowych i trzęsawiska (7140), obniżenia na podłożu torfowym (7150), część torfowisk zasadowych (7230), luźne murawy napiaskowe (2330), wrzosowiska (4030, 4010), kępowe lub silnie podmokłe szuwary wielkoturzycowe i szuwary halofilne (w tym 7210) oraz rozlewiska bobrowe. Wymogi: zachowanie użytków przyrodniczych w stanie niepogorszonym, np. torfowiska – zakaz odwadniania, wydobycia torfu, murawy napiaskowe – zakaz wydobycia piasku, szuwary wielkokępowe – zakaz odwadniania, zachowanie kęp; niestosowanie nawozów i środków ochrony roślin; dokonywanie zabiegów pielęgnacyjnych, według zaleceń doradcy rolnośrodowiskowego;

Użytki przyrodnicze płatność 550 – 550 PLN/ha Wymogi wariantu 4.10. obowiązek zachowania użytków przyrodniczych w stanie niepogorszonym według zaleceń doradcy rolnośrodowiskowego; usuwanie śmieci z obszaru zajmowanego przez użytki przyrodnicze; obowiązek dokonywania zabiegów pielęgnacyjnych mających na celu ochronę użytku przyrodniczego, zgodnie dokumentacją przyrodniczą; prowadzenie działalności rolniczej zgodnie dokumentacją przyrodniczą np. pozyskanie surowca zielarskiego, ekstensywny wypas na murawach. płatność 550 – 550 PLN/ha

Torfowiska niskie Torfowisko niskie w naturalnych warunkach bagienne siedliska, w których ze szczątków obumarłych roślin powstaje torf; jego rodzaj zależy od rodzaju roślinności torfotwórczej; złoża torfowe mają miąższość do kilku metrów; po odwodnieniu – wilgotnościowo zróżnicowane siedliska na podłożu torfowym, z wierzchu zmurszałym    1 Torfowiska niskie w warunkach naturalnych najczęściej eutroficzne; występują w miejscach zabagnianych wolno przepływającymi wodami gruntowymi bądź powierzchniowymi, najczęściej w dolinach rzecznych lub odpływowych zagłębieniach terenu; głównie na niżu                                    Torfowisko niskie (fot. J. i M. Rycharscy)

Torfowiska przejściowe Torfowisko przejściowe    2 Torfowiska przejściowe w warunkach naturalnych mezotroficzne, zasilane głównie wodą opadową; występują najczęściej w odpływowych zagłębieniach terenu, położonych blisko działów wodnych, często na obrzeżach torfowisk wysokich; najliczniejsze w północnej Polsce                                    Torfowisko przejściowe (fot. F. Jarzombkowski) 13 z rzędu Caricetalia davallianae (eutroficzne młaki niskoturzycowe) zbiorowiska o fizjonomii niskich łąk, tworzące roślinność eutroficznych darniowych torfowisk niskich i źródliskowych oraz młak torfiasto-mineralnych na zasadowym, obojętnym lub słabo zakwaszonym podłożu, obficie nawadnianym przez wody wysiękowe lub źródliskowe, zasobne w składniki mineralne, często ze znacznymi ilościami węglanu wapnia; pospolite w górach, stosunkowo rzadkie na pozostałym obszarze kraju                                    Eutroficzna młaka niskoturzycowa (fot. A. Klimkowska, G. Jobse)  14 Mszary torfowisk przejściowych z rzędu Scheuchzerietalia palustris niskoturzycowe zbiorowiska kwaśnych dystroficznych torfowisk przejściowych oraz dolinkowych faz w kompleksie torfowisk wysokich; tworzą niekiedy kożuchy (pło) mszystko-turzycowe (czasem pływające) w końcowych fazach odgórnego lądowacenia zbiorników wód dystroficznych; na rozproszonych stanowiskach w całym kraju, głównie na północy                                    Mszar torfowiska przejściowego (fot. F. Jarzombkowski)  15 Mszary torfowisk wysokich z klasy Oxycocco-Sphagnetea krzewinkowo-torfowcowe zbiorowiska mokrych wrzosowisk i torfowisk wysokich na kwaśnych oligo- i dystroficznych siedliskach zasilanych wyłącznie lub przeważnie przez wody opadowe; na rozproszonych stanowiskach w całym kraju                                    Mszar wysokotorfowiskowy (fot. F. Jarzombkowski)  16 Zbiorowiska łąk wilgotnych z rzędu Molinietalia caeruleae zbiorowiska użytków zielonych, przeważnie mezo- i eutroficznych łąk kośnych oraz ziołorośli nadrzecznych, trwale lub okresowo wilgotnych; rozpowszechnione na niżu i w piętrze pogórza                                    Niżowa łąka wilgotna (fot. Z. Oświecimska-Piasko) 17  Zbiorowiska łąk świeżych i muraw napiaskowych z rzędu Arrheneteretalia niżowe i górskie antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych na żyznych, świeżych (tj. niezbyt wilgotnych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia; w Polsce pospolite                                    Niżowa łąka świeża (fot. Z. Oświecimska-Piasko)  18 z rzędu Corynephoretalia canescentis murawy suchych i stosunkowo ubogich piaszczystych lub żwirowatych siedlisk niewapiennych, występujące m.in. na piaskach dolinowych, użytkowane często jako ekstensywne pastwiska; rozpowszechnione na terenach piaszczystych na niżu                                    Niżowa murawa napiaskowa (fot. M. Szewczyk) 19  Lasy i zarośla, m.in.: ze związku Alno-Ulmion (lasy łęgowe) eutroficzne zbiorowiska lasów olszowych, jesionowo-olszowych i wiązowo-jesionowych z bujnym, wielowarstwowym runem, występujące przeważnie w dolinach cieków wodnych na glebach organiczno-mineralnych lub mineralnych, z przynajmniej okresowo wysokim poziomem wody, zasilane przez ruchliwe wody gruntowe, epizodyczne krótkotrwałe zalewy lub spływy powierzchniowe; rozpowszechnione na niżu i w niższych piętrach górskich                                    Łęg olszowy (fot. M. Szewczyk)  20 ze związku Alnion glutinosae lasy (m.in. olsy) z panującą olszą czarną (Alnus glutinosa) lub zarośla szerokolistnych wierzb (m.in. łozowiska), występujące na mokrych glebach torfowych lub torfowo-mineralnych; spotykane głównie na niżu, rzadko w niższych położeniach górskich w zagłębieniach o utrudnionym odpływie podczas okresowo wysokich stanów wody                                    Ols (fot. M. Szewczyk) 21  ze związku Dicrano-Pinion (tylko zespoły gleb bagiennych i mokrych) naturalne acydofilne oligo- i mezotroficzne zbiorowiska borowe, najczęściej z wyraźną przewagą sosny w drzewostanie i z runem na ogół krzewinkowo- lub trawiasto-mszystym, m.in. zbiorowiska na glebach torfiastych i torfowych: sosnowy bór bagienny, brzezina bagienna, bagienny bór trzcinnikowy; rozpowszechnione na niżu                                    Sosnowy bór bagienny (fot. F. Jarzombkowski)  22 z rzędu Salicetalia purpureae zaroślowe i leśne zbiorowiska wierzb wąskolistnych, występujące w dolinach rzek na piaszczystych, żwirowatych lub kamienistych aluwiach w zasięgu całorocznych wysokich stanów wody; w Polsce pospolite                                    Nadrzeczne zarośla wierzbowe (fot. J. i M. Rycharscy)  23 ze związku Piceion abietis (= Vaccinio-Piceion) (tylko zespoły gleb bagiennych i mokrych) górskie, wyżynne i niżowe zbiorowiska leśne z panującym świerkiem i/lub jodłą; m.in.: borealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum) o dość licznych stanowiskach w północno-wschodniej Polsce                                    Świerczyna na torfie (fot. M. Szewczyk)

Torfowiska wysokie Torfowisko wysokie 3  Torfowiska wysokie w warunkach naturalnych oligotroficzne, prawie wyłącznie zasilane wodą opadową; wykształcają się w bezodpływowych zagłębieniach obszarów wododziałowych, jak również na złożach torfowisk niskich bądź przejściowych, po przerwaniu przez nagromadzony pokład torfu kontaktu korzeni roślin z zasobną w składniki mineralne wodą gruntową; najliczniejsze w północnej Polsce                                    Torfowisko wysokie (fot. W. Dembek)

Zarastające gytiowisko MOKRADŁA NIETORFOWE w naturalnych warunkach bagienne bądź podmokłe siedliska, w których zachodzi akumulacja utworów hydrogenicznych nietorfowych: gytii, mułów, namułów, utworów torfiastych bądź mineralnych próchnicznych; po odwodnieniu wilgotnościowo zróżnicowane siedliska z nietorfowymi utworami hydrogenicznymi w podłożu, z wierzchu zmurszałymi   4  Gytiowiska mokradła powstałe po odsłonięciu złóż gytii na skutek spuszczenia wód jeziornych w celu pozyskania terenów pod łąki i pastwiska; występują głównie w północnej Polsce                                    Zarastające gytiowisko fot. F. Jarzombkowski)

Mułowiska, namuliska i podmokliska mułowiska 5 Mułowiska, namuliska i podmokliska mułowiska w naturalnych warunkach bardzo żyzne, bagienne ekosystemy akumulujące muł, charakteryzujące się bardzo zmiennym uwodnieniem; występują w regularnie i długotrwale (6-9 miesięcy) zalewanych dolinach rzecznych o bogatej mikrorzeźbie, najczęściej w strefie przykorytowej, starorzeczach bądź obniżeniach najniższych tarasów; głównie na niżu                                    Mułowiska w okresie wiosennych zalewów (fot. W. Dembek)

Namulisko piaszczyste  6 Namuliska w naturalnych warunkach mokradła okresowo zalewane (do 3 miesięcy w roku) i przesychające, w których z naniesionych przez wodę cząstek mineralnych (piaszczystych, pylastych bądź ilastych) odkładają się namuły (aluwialne bądź deluwialne); występują głównie w dolinach rzecznych; cała Polska                                    Namulisko piaszczyste fot. F. Jarzombkowski)

(fot. Z. Oświecimska-Piasko) 7  Podmokliska w naturalnych warunkach mokradła niezalewane i przez część roku podmokłe, w których tworzą się utwory torfiaste bądź mineralne próchniczne; występują na obrzeżach dolin i zatorfionych obniżeń; cała Polska                                    Podmoklisko (fot. Z. Oświecimska-Piasko)

Wyspy na rzekach i jeziorach WYSPY O NIEOKREŚLONYCH SIEDLISKACH I ROŚLINNOŚCI  8 Wyspy na rzekach i jeziorach wyznaczone na podstawie Mapy Podziału Hydrograficznego Polski a nie uwzględnione na Mapie Mokradeł i Użytków Zielonych, dla których brakuje informacji odnośnie występujących w ich obrębie siedlisk i zbiorowisk roślinnych; wiele z nich ma w części bądź w całości charakter obszarów mokradłowych; w bazie danych powierzchnia tych obiektów została włączona do całkowitej powierzchni mokradeł                                    Wyspa na jeziorze fot. J. i M. Rycharscy)

Szuwary wodne i wodno-lądowe      9 Szuwary wodne i wodno-lądowe ze związków Phragmition i Sparganio-Glycerion na ogół ubogie florystycznie zbiorowiska, często stanowiące agregacje jednego gatunku, występujące na brzegach eutroficznych zbiorników wód stojących lub wolno płynących, z reguły w strefie pośredniej między zbiorowiskami roślin wodnych a szuwarami wielkoturzycowymi (Magnocaricion); w Polsce pospolite                                    Szuwar trzcinowy (fot. J. i M. Rycharscy)

Szuwary wielkoturzycowe Szuwar wielkich turzyc  10 Szuwary wielkoturzycowe ze związku Magnocaricion naturalne lub antropogeniczne zbiorowiska wysokich roślin bagiennych, najczęściej wielkich turzyc, zajmujące zwykle miejsca rzadziej i krócej zalewane niż szuwary właściwe; w Polsce pospolite z wyjątkiem gór                                    Szuwar wielkich turzyc (fot. J. i M. Rycharscy)

Młaki niskoturzycowe torfowisk niskich, m.in.:  11 Młaki niskoturzycowe torfowisk niskich, m.in.: □ z rzędu Caricetalia nigrae (kwaśne młaki niskoturzycowe) zbiorowiska o fizjonomii niskich łąk, tworzące roślinność darniowych emersyjnych torfowisk niskich (lub przejściowych) albo porastające zagłębienia na glebach torfiastych, trwale przewodnione i zasilane wodami źródliskowymi lub wysiękowymi; występują na niżu i w górach aż po piętro kosówki                                    Kwaśna młaka niskoturzycowa (fot. F. Jarzombkowski)

Eutroficzne młaki niskoturzycowe Eutroficzna młaka niskoturzycowa  12 Eutroficzne młaki niskoturzycowe zbiorowiska o fizjonomii niskich łąk, tworzące roślinność eutroficznych darniowych torfowisk niskich i źródliskowych oraz młak torfiasto-mineralnych na zasadowym, obojętnym lub słabo zakwaszonym podłożu, obficie nawadnianym przez wody wysiękowe lub źródliskowe, zasobne w składniki mineralne, często ze znacznymi ilościami węglanu wapnia; pospolite w górach, stosunkowo rzadkie na pozostałym obszarze kraju                                    Eutroficzna młaka niskoturzycowa fot. A. Klimkowska, G. Jobse)

Mszary torfowisk przejściowych Mszar torfowiska przejściowego  13 Mszary torfowisk przejściowych z rzędu Scheuchzerietalia palustris niskoturzycowe zbiorowiska kwaśnych dystroficznych torfowisk przejściowych oraz dolinkowych faz w kompleksie torfowisk wysokich; tworzą niekiedy kożuchy (pło) mszystko-turzycowe (czasem pływające) w końcowych fazach odgórnego lądowacenia zbiorników wód dystroficznych; na rozproszonych stanowiskach w całym kraju, głównie na północy                                    Mszar torfowiska przejściowego (fot. F. Jarzombkowski)

Mszary torfowisk wysokich Mszar wysokotorfowiskowy  14 Mszary torfowisk wysokich z klasy Oxycocco-Sphagnetea krzewinkowo-torfowcowe zbiorowiska mokrych wrzosowisk i torfowisk wysokich na kwaśnych oligo- i dystroficznych siedliskach zasilanych wyłącznie lub przeważnie przez wody opadowe; na rozproszonych stanowiskach w całym kraju                                    Mszar wysokotorfowiskowy (fot. F. Jarzombkowski)

Zbiorowiska łąk wilgotnych  15 Zbiorowiska łąk wilgotnych z rzędu Molinietalia caeruleae zbiorowiska użytków zielonych, przeważnie mezo- i eutroficznych łąk kośnych oraz ziołorośli nadrzecznych, trwale lub okresowo wilgotnych; rozpowszechnione na niżu i w piętrze pogórza                                    Niżowa łąka wilgotna (fot. Z. Oświecimska-Piasko)

Zbiorowiska łąk świeżych i muraw napiaskowych z rzędu Arrheneteret  16 Zbiorowiska łąk świeżych i muraw napiaskowych z rzędu Arrheneteret alia niżowe i górskie antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych na żyznych, świeżych (tj. niezbyt wilgotnych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia; w Polsce pospolite                                    Niżowa łąka świeża (fot. Z. Oświecimska-Piasko)

Niżowa murawa napiaskowa  17 Murawy suchych i stosunkowo ubogich piaszczystych lub żwirowatych siedlisk niewapiennych występujące m.in. na piaskach dolinowych, użytkowane często jako ekstensywne pastwiska; rozpowszechnione na terenach piaszczystych na niżu                                    Niżowa murawa napiaskowa (fot. M. Szewczyk)

Pakiety odrzucone ostoje przyrody w krajobrazie rolniczym zagłębienia z roślinnością bagienną, oczka wodne, kępy zadrzewień, i in

Pakiety odrzucone inwestycje nieprodukcyjne - mikroretencja

Wysokość zmniejszenia (w %) Rodzaj uchybienia Wysokość zmniejszenia (w %) Zastosowanie przynajmniej jednego z następujących zabiegów: przyorywanie, wałowanie, podsiew, włókowanie w okresie od 1 kwietnia do 1 września 20% Zastosowanie ścieków i osadów ściekowych 40% Wybudowanie systemów melioracyjnych lub rozbudowanie istniejących Zastosowanie pestycydów

Wapnowanie niezgodne z planem 20% Przekroczenie dopuszczalnego progu nawożenia o więcej niż 10% 40% Prowadzenie prac agrotechnicznych i pielęgnacyjnych od 1 kwietnia do pierwszego pokosu Nie wykoszenie lub wykoszenie w nieodpowiednim terminie 100% Niewłaściwa wysokość koszenia 10 % Wykoszenie całej powierzchni Nie złożenie w stogi lub pozostawienie ściętej biomasy na łące w odpowiednim terminie Nie wypasanie lub wypasanie w nieodpowiednim terminie Nieprzestrzeganie wymaganego poziomu obsady zwierząt i obciążenia pastwiska Wykaszanie niedojadów poza określonym terminie Zmniejszenie powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo

Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach 500 zł/ha Pakiety Warianty rolnośrodowiskowe Wysokość płatności 2007-2013 2004-2006 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach 500 zł/ha 400 zł/ha 1 030 zł/ha 880 zł/ha 230 - 560 zł/ha 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Wariant 1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 1 200 zł/ha / 1 370 zł/ha Wariant 2. Mechowiska 1 200 zł/ha / 1 390 zł/ha Wariant 3. Szuwary wielkoturzycowe 800zł/ha / 910 zł/ha Wariant 4. Łąki trzęślicowe i selernicowe Wariant 5. Murawy ciepłolubne 1 200 zł/ha / 1 380 zł/ha Wariant 6. Półnaturalne łąki wilgotne 800 zł/ha / 840 zł/ha Wariant 7. Półnaturalne łąki świeże Wariant 8. Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 800 zł/ha / 870 zł/ha Wariant 9. Słonorośla 1 190 zł/ha / 1 190 zł/ha Wariant 10. Użytki przyrodnicze 550 zł/ha / 550 zł/ha

eksperci przyrodniczy (lista CDR Brwinów) Maksymalna wysokość kosztów transakcyjnych w zależności od wielkości siedliska (Pakiet 4 i 5) Lp. Powierzchnia siedliska Koszty sporządzenia dokumentacji (PLN) 1. do 1 ha 500 2. od 1,01 ha do 5 ha 1 000 3. od 5,01 ha do 20 ha 2 000 4. od 20,01 ha do 50 ha 3 000 5. powyżej 50 ha 4 000 eksperci przyrodniczy (lista CDR Brwinów) DOKUMENTACJA PRZYRODNICZA

Dziękuję za uwagę PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY Liczba beneficjentów - 200 tys. (+150 tys.*) Planowane uruchomienie programu – od 2008 r. Powierzchnia wspierana - ok. 10 % UR (1,5 – 1,8 mln ha) + 370 tys. ha* Budżet - 2 303 750 000 Euro Dziękuję za uwagę

Pakiet 6. Zachowanie lokalnych odmian roślin uprawnych produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych - 570 PLN/ha/rok produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych - 800 PLN/ha/rok produkcja nasienna na zlecenia banku genów - 4 500 PLN/ha/rok sady tradycyjne (0,05-0,4 ha) - 2 100 PLN/ha/rok Wymogi: tradycyjny sposób uprawy miejscowych odmian roślin

Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Wariant 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Wymogi wariantu 6.1.: minimalna łączna powierzchnia dla upraw rolniczych – 0,3 ha, dla upraw warzywnych - 0,15 ha; uprawa roślin z kwalifikowanego materiału siewnego odmian miejscowych zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze w pierwszym i czwartym roku realizacji programu rozmnożenia i wymiany materiału siewnego; uprawa pozostałych gatunków roślin, które nie wymagają rejestracji zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia ministra właściwego ds. rolnictwa. Na terenie całego gospodarstwa objętego programem rolnośrodowiskowym, istnieje obowiązek zachowania powierzchni trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo.

utrzymanie tożsamości i czystości odmianowej; Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Wariant 6.2. Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Wymogi wariantu 6.2.: utrzymanie tożsamości i czystości odmianowej; prowadzenie dokumentacji danych plantacji oraz wykonywanych zabiegów i udostępnianie jej organom kontrolnym (Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa); uzyskanie świadectwa oceny laboratoryjnej w przypadku gatunków rejestrowanych, a w przypadku pozostałych gatunków - informacji o wynikach badań. Przy wytwarzaniu materiału siewnego kategorii „kwalifikowany” powierzchnia plantacji nasiennych roślin rolniczych[1] stanowiąca zwarty obszar uprawy nie może być mniejsza niż: 2 ha - w przypadku materiału siewnego roślin zbożowych; 1 ha - w przypadku materiału siewnego ziemniaka; 0,5 ha - w przypadku pozostałych gatunków roślin rolniczych. [1] Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie Dz. U. 92 poz. 639

6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych 6.2 Produkcja nasienna lokalnych odmian roślin uprawnych Lp. Roślina uprawna Nazwa łacińska 1 Gryka Fagopyrum esculentum Moench 2 Pszenica płaskurka Triticum diccocum 3 Pszenica samopsza Triticum monococcum 4 Proso Panicum miliaceum L. 5 Owies szorstki Avena strigosa Schreb. 6 Lnicznik siewny Camelina sativa L. 7 Komonica błotna Lotus uliginosus Schkuhr 8 Nostrzyk biały Melilotus alba Medik. 9 Seradela Ornithopus sativus Brot. 10 Chrzan Armoracia rusticana Ph. Gaertn., B. Mey et Scherb. 11 Brukiew jadalna Brassica napus L. emend. Metzg. ssp. rapifera Metzg. 12 Sałata łodygowa (szparagowa) Lactuca sativa L. var. angustana hort. ex 13 Lędźwian siewny Lathyrus sativus L. 14 Soczewica jadalna Lens culinaris Medik. 15 Pasternak Pastinaca sativa L.

Tabela I. Wymagania jakościowe dla nasion lokalnych odmian zbóż. Lp Gatunki Minimalna czystość analityczna Maksymalna zawartość nasion innych gatunków Minimalna zdolność kiełkowania % wagowy Szt/500g % liczbowy 1 2 3 5 Triticum dicoccum Pszenica płaskurka 98 601) 85 Triticum monococcum Pszenica samopsza 601) 2) Panicum miliaceum Proso 97 4001) 80 4 Avena strigosa Owies szorstki 75 1) Nie dopuszczalna jest obecność nasion owsa głuchego (Avena fatua). 2) Wielkość próby do badań wynosi 1000 g.

Tabela II. Wymagania jakościowe dla nasion pozostałych lokalnych odmian roślin uprawnych. Lp Gatunki Minimalna czystość analityczna Maksymalna zawartość nasion innych gatunków Minimalna zdolność kiełkowania % wagowy % liczbowy 1 2 3 4 5 Camelina sativa Lnicznik siewny 98 0,3 87 6 Lotus uliginosus 3) 4) Komonica błotna 75 1,83) 754) 7 Melilotus albus 3) 5) Nostrzyk biały 96 2,53) 805) 8 Brassica napus v. napobrassica Brukiew jadalna (karpiel) 97 1,0 9 Lactuca sativa var. angustana Sałata łodygowa (szparagowa, głąbiki krakowskie) 95 0,5 10 Lathyrus sativus Lędźwian siewny 1,5 80 11 Lens culinaris Soczewica jadalna 12 Pastinaca sativa Pasternak 70 3)Nie dopuszczalna jest obecność nasion kanianki (Cuscuta). 4) Do 40% nasion twardych uznaje się za zdolne do kiełkowania. 5) Do 30% nasion twardych uznaje się za zdolne do kiełkowania.

Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Wariant 6.3. Produkcja nasienna na zlecenie banku genów Wymogi wariantu 6.3.: umowa z bankiem genów na rozmnażanie nasion (rolnik przekazuje nieodpłatnie nasiona na rzecz banku genów) wraz z planem realizacji wariantu; minimalna łączna powierzchnia dla upraw kontraktowanych przez bank genów wynosi 0,1 ha; maksymalna powierzchnia 0,3 ha; produkcja nasienna na małych powierzchniach wymaga zachowania szczególnych zasad izolacji 50% powierzchni objętej płatnością stanowią uprawy będące przedmiotem rozmnożeń; pozostałą powierzchnię stanowi otulina - obsiew innym gatunkiem, czarny ugór lub koszona murawa w zależności od rozmnażanych gatunków; typ otuliny określany jest w umowie z bankiem genów; prowadzenie dokumentacji uprawy i udostępnianie jej nadzorującemu pracownikowi banku genów; potwierdzenie przez bank genów wymaganej jakości nasion.

Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Wariant 6.4. Sady tradycyjne Wymogi wariantu 6.4.: odmiany z załącznika do rozporządzenia MRiRW (min. 60% obsady); co najmniej 12 drzew w przedziale od 15-20 lat, reprezentujących nie mniej niż 4 odmiany lub gatunki; przy czym korony drzew rozpoczynają się na wysokości od 120 cm i średnice pnia na wysokości około 1 m nie mogą być mniejsze niż 15 cm; może być uzupełniony do 40% obsady wszystkich drzew odmianami znajdującymi się w wykazie; powiększenie wymaga zwiększenia liczby odmian/gatunków o co najmniej 3 odmiany/gatunki; drzewa są rozmnażane na silnie rosnących podkładkach (np. jabłonie na siewkach antonówki, grusze na siewkach gruszy kaukaskiej, śliwy na siewkach ałyczy, czereśnie na siewkach czereśni ptasiej, wiśnie na siewkach antypki lub czereśni ptasiej) prowadzone jako wysokopienne drzewa o minimalnej wysokości pnia 1,20 m, w rozstawie nie mniejszej niż 4 x 6 m i nie większej niż 10 x 10 m; obowiązek podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych (cięcie sanitarne drzew i prześwietlające nadmiernie zagęszczone korony, usuwanie odrostów i samosiewów, bielenie pni drzew starszych i zabezpieczanie pni młodych drzew przed ogryzaniem przez gryzonie i zającokształtne, utrzymanie ogólnego porządku w sadzie), koszenia i usuwania trawy lub wypasu.

6.4 Sady tradycyjne JABŁONIE – 67 odmian Ananas Bierżenicki Piękna z Rept Rajewskie Rarytas Śląski Reneta Ananasowa Reneta Baumana Reneta Blenheimska Reneta Gwiazdkowa Reneta Kasselska Reneta Kulona Reneta Muszkatołowa Reneta Oreleańska Reneta Sudecka Reneta Szampańska Reneta Szara Reneta Złota Reneta Zuccalmagilio Różanka Polska Ryszard Żółty Signe Tillisch Suislepper Sztetyna Czerwona Sztetyna Zielona Titówka Złotka Kwidzyńska Zorza Żeleźniak Ananas Bierżenicki Antonówka Półtorafunt. Aporta Babuszkino Beforest Boiken Bukówka Cellini Cesarz Wilhelm Charłamowska Cytrynówka Glogierówka Grafsztynek Czerwony Grafsztynek Inflandzki Grafsztynek Prawdziwy Grahama Jubileuszowe Grochówka Gruchoty Jakub Lebel Kalwilla Jesienna Kantówka Gdańska Kardynalskie Koksa Pomarańczowa Kosztela Kronselska Królowa Krótkonóżka Książę Albrecht Pruski Książęce Kuzynek Buraczek Landsberska Malinowa Oberlandzka Montwiłówka Niezrównane Peasgooda Ontario Oliwka Czerwona Oliwka Inflancka Pepina Linneusza Pepina Ribstona Piękna z Barnaku Piekna z Hrnhutt

GRUSZE – 35 odmian Bera Liońska Bera Szara Bera Ulmska Amanlisa Bera Boska Bera Diela Księżna Elza Napoleonka) Owsianka Panienka Paryżanka Patawinka Pomarańczówka Proboszczówka Pstrągówka Pstrągówka Zimowa Salisbury Tongrówka Urbanistka Winiówka Francuska Żyfardka Bera Liońska Bera Szara Bera Ulmska Bergamota Czerwona Jes. Boika Cytrynówka Diuszesa Wczesna Dobra Ludwika Dobra Szara Dr Jules Gujot Dziekanka Lipcowa Dziekanka Jesienna Flamandka Józefinka Kalebasa Płocka Kongresówka Król Sobieski

WIŚNIE –10 odmian CZEREŚNIE – 16 odmian Hiszpanka Hortensja Książęca Bladoróżowa Czarna Późna Donissena Żółta Gubeńska Gubińska Czarna Kanarkowa Kassina Kozerska Kunzego Lotka Trzebnicka Merla Miodówka Przybrodzka Sercówka Nieszawska Wczesna Riversa Wolska WIŚNIE –10 odmian Hiszpanka Hortensja Książęca Min. Podbielski Pożóg 29 Szklanka Wielka Wczesna Ludwika Włoszakowice Wróble Wiśnie odroślowe lokalne ŚLIWY 8 odmian Brzoskwiniowa Fryga Kirka Lubaszka Mirabelka z Nancy Renkloda Zielona Węgierka Łowicka

Wysokość zmniejszenia (w %) Pakiet Wariant Rodzaj uchybienia Wysokość zmniejszenia (w %) 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Prowadzenie niewłaściwych upraw roślin 100% 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Prowadzenie niewłaściwych upraw roślin 100% Zmniejszenie na terenie gospodarstwa rolnego powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo 20% 6.2. Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Produkcja nasienna niewłaściwych odmian/gatunków Zmniejszenie powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo 6.3. Produkcja nasienna na zlecenie banku genów Nie prowadzenie dokumentacji danych plantacji oraz wykonywanych plantacji 40%

6.4. Sady tradycyjne Nie wypełnienie wymagań odnośnie liczny i wieku drzew, a także odmian/gatunków Nie wykonanie przynajmniej jednego z podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych 40% Brak koszenia i usunięcia ściętej biomasy lub wypasu 20% Zmniejszenie powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo

Pakiet 7. Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarczych gospodarskich . Pakiet 7. Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarczych zachowanie lokalnych ras bydła - 1150PLN/szt zachowanie lokalnych ras koni - 1 500 PLN/szt zachowanie lokalnych ras owiec - 320 PLN/szt zachowanie lokalnych ras świń - 570 PLN/ szt Wymogi: minimalna liczba samic w stadzie wpis do księgi zwierząt hodowlanych danej rasy

Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Bydło Konie Owce Trzoda chlewna Minimalna liczba samic w stadzie 4 2 olkuska - 5 pozostałe - 10 puławska 10 - 70 złotnicka biała 8 (6)* - 100 złotnicka pstra 8 (3)* - 100 Wpis do ksiąg hodowlanych + Prowadzenie dokumentacji hodowlanej Realizacja programu ochrony zasobów genetycznych Inne kontrola użytkowości mlecznej - na 30 maciorek 1 tryk w stadzie ocena wartości użytkowej * stada objęte programem ochrony przed 31.12.2005

Wariant 7.1. Zachowanie lokalnych ras bydła polska czerwono-biała polska czerwona białogrzbieta polska czerwono-biała polska czarno-biała

Wariant 7.2. Zachowanie lokalnych ras koni Koniki polskie konie huculskie Konie małopolskie Konie śląskie Konie wielkopolskie Konie sokólskie Konie sztumskie

Wariant 7.3. Zachowanie lokalnych ras owiec Owce rasy wrzosówka Owce rasy świniarka Owce rasy olkuska Polskie owce górskie odmiany barwnej Owce rasy merynos barwny Owce uhruskie Owce wielkopolskie Owce żelaźnieńskie Owce korideil Owce kamienieckie Owce pomorskie Cakiel podhalański Merynos polski w starym typie

Wariant 7.4. Zachowanie lokalnych ras świń Puławska Złotnicka biała Złotnicka pstra

Wielkość populacji krajowej Całkowity budżet na lata 2007-2013 Planowane liczebności lokalnych ras zwierząt gospodarskich w programie rolnośrodowiskowym na lata 2007-2013 Gatunek / Rasa / Odmiana Wielkość populacji krajowej Całkowity budżet na lata 2007-2013 2005 2013 OGÓŁEM 11 232 65 950 192 082 800 Bydło 810 10 350 48 196 500 Bydło polskie czerwone 735 4 000 18 860 000 Bydło białogrzbiete 75 350 1 736 500 Bydło polskie czerwono-białe -* 3 500 16 905 000 Bydło polskie czarno-białe - 2 500 10 695 000 Konie 1 318 10 800 68 625 000 Koniki polskie 261 1 700 9 525 000 Konie huculskie 506 2 000 12 750 000 Konie małopolskie 349 1 200 7 845 000 Konie śląskie 202 1 000 6 255 000 Konie wielkopolskie 900 5 850 000 Konie sokólskie 13 200 000 Konie sztumskie

Wielkość populacji krajowej Całkowity budżet na lata 2007-2013 Planowane liczebności lokalnych ras zwierząt gospodarskich w programie rolnośrodowiskowym na lata 2007-2013 Gatunek / Rasa / Odmiana Wielkość populacji krajowej Całkowity budżet na lata 2007-2013 2005 2013 Owce 8 004 40 300 63 775 800 Owce rasy wrzosówka 1 833 7 000 11 946 000 Owce rasy świniarka 228 1 200 1 782 000 Owce rasy olkuska 179 800 1 197 900 Polskie owce górskie odmiany barwnej 142 1 000 1 485 000 Owce rasy merynos barwny 84 600 841 500 Owce uhruskie 5 000 8 778 000 Owce wielkopolskie 1 376 7 425 000 Owce żelaźnieńskie 122 891 000 Owce korideil 192 983 400 Owce kamienieckie 622 2 000 2 970 000 Owce pomorskie 2 998 6 500 11 253 000 Cakiel podhalański - 7 095 000 Merynos polski w starym typie 7 128 000 Trzoda chlewna 1 100 4 500 11 485 500 Puławska 500 1 500 4 816 500 Złotnicka biała 350 3 078 000 Złotnicka pstra 250 3 591 000

Wysokość zmniejszenia (w %) Pakiet Wariant Rodzaj uchybienia Wysokość zmniejszenia (w %) 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Przekroczenie liczby 30 sztuk maciorek przypadającej na 1 tryka (dotyczy wariantu 7.3.) 20% Zmniejszenie na terenie gospodarstwa rolnego powierzchni trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo

6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Pakiety Warianty rolnośrodowiskowe Wysokość płatności 2007-2013 2004-2006 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Wariant 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych 570 zł/ha - Wariant 6.2. Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych 800 zł/ha Wariant 6.3. Produkcja nasienna na zlecenie banku genów 4700 zł/ha Wariant 6.4. Sady tradycyjne 2100 zł/ha 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Wariant 7.1. Zachowanie lokalnych ras bydła 1 140 zł/szt. 1 080 zł/szt. Wariant 7.2. Zachowanie lokalnych ras koni 1 500 zł/szt. 1 300 zł/szt. Wariant 7.3. Zachowanie lokalnych ras owiec 320 zł/szt. 310 zł/szt. Wariant 7.4. Zachowanie lokalnych ras świń 570 zł/szt. -

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.1. Wsiewki poplonowe Wymogi wariantu 8.1.: wsiewanie roślin jako wsiewki poplonowej w rosnące rośliny ozime lub razem z siewem roślin jarych i utrzymanie ich przez okres zimy; sprzątnięcie słomy po żniwach; niewznawianie zabiegów agrotechnicznych przed dniem 1 marca; przyoranie biomasy wsiewki poplonowej, z wyjątkiem uprawy gleby w systemie bezorkowym niestosowanie ścieków i osadów ściekowych na wsiewkę poplonową Możliwość przemiennego stosowania wsiewek na różnych działkach rolnych lub ich częściach

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.1. Wsiewki poplonowe Wymogi wariantu 8.1.: Przy uprawie wsiewek poplonowych rolnik ponosi stosunkowo niewielkie nakłady ograniczające się do kosztów materiału siewnego, gdyż uprawa wsiewek nie wymaga oddzielnych prac związanych z przygotowaniem pola pod zasiew. Zasadniczy rozwój wsiewek odbywa się dopiero po zbiorze rośliny ochronnej Istnieje współzależność między plonami roślin ochronnych a udawaniem się wsiewek : w miarę wzrostu plonów zbóż maleją szanse powodzenia przy uprawie wsiewek. Na polach silnie zachwaszczonych perzem nie powinno się uprawiać wsiewek poplonowych

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.1. Wsiewki poplonowe Wariant 8.1.: Jako wsiewki poplonowe mogą być wprawiane następujące gatunki roślin: Seradela Koniczyna (biała, czerwona, szwedzka) Lucerna chmielowa Nostrzyk Łubin żółty Trawy (życica wielokwiatowa, holenderska, kupkówka)

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.1. Wsiewki poplonowe Seradela – nadaje się do uprawy na glebach lekkich, rośliną ochronną jest zwykle żyto które ma podobne wymagania glebowe. Wysiew 30 -40 kg/ha nasion w okresie między kłoszeniem się a zakwitaniem żyta. W przypadku siewu ręcznego wysiew zwiększyć do 60 kg/ha. Łubin żółty –jako wsiewka w żyto w rejonach o dużych letnich opadach. Zasiewu dokonuje się ręcznie po przekwitnięciu żyta wysiewając 200-250 kg/ha nasion Trawy – są znacznie pewniejsze w uprawie w niesprzyjających warunkach meteorologicznych. W odróżnieniu od roślin motylkowatych nie łatwo dają się zagłuszyć roślinie ochronnej w wyniku intensywnego nawożenia azotowego.

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.1. Wsiewki poplonowe Gatunki traw nadające się do uprawy we wsiewkach: Życica wielokwiatowa Życica holenderska Kupkówka na gleby żyźniejsze i wilgotniejsze Kostrzewa owcza i kostrzewa czerwona na gleby piaszczyste i suche

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.2. Międzyplon ozimy Wymogi wariantu 8.2.: wykonanie siewu roślin ozimych jako międzyplonu ozimego do dnia 30 września; niestosowanie pod międzyplon ozimy innych nawozów niż naturalne; niestosowanie ścieków i osadów ściekowych na międzyplon ozimy; przyoranie biomasy międzyplonu ozimego, z wyjątkiem uprawy gleby w systemie bezorkowym; zakaz spasania międzyplonu ozimego poza wiosną; niewznawianie zabiegów agrotechnicznych przed dniem 1 marca; zakaz uprawy w plonie głównym rośliny, która była uprawiana w międzyplonie ozimym, lub formy jarej takiej roślin; uprawianie międzyplonu ozimego w międzyrzędziach chmielnika na powierzchni ok. 67% łącznej powierzchni plantacji chmielu Możliwość przemiennego stosowania międzyplonów na różnych działkach rolnych lub ich częściach

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.2. Międzyplon ozimy W poplonach ozimych mogą być uprawiane w siewie czystym następujące gatunki: Wyka kosmata Żyto ozime Pszenica ozima Rzepak i rzepik ozimy Koniczyna szkarłatna Życica lub mieszankach: rzepak + wyka kosmata, rzepik + żyto, wyka kosmata + żyto Większość poplonów ozimych powinna być zasiana pomiędzy 20.VIII a 5.IX. Późniejszy wysiew może być przyczyną wymarznięcia wyki głównego komponentu motylkowatego mieszanek ozimych.

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.3. Międzyplon ścierniskowy Wymogi wariantu 8.3.: wykonanie siewu roślin poplonowych (rośliny jare) do 30 września; stosowanie pod międzyplon tylko nawozów naturalnych; niestosowanie ścieków i osadów ściekowych na międzyplon; przyoranie biomasy roślin poplonowych, z wyjątkiem uprawy gleby w systemie bezorkowym; możliwość spasania biomasy roślin poplonowych jesienią; możliwość wznowienia zabiegów agrotechnicznych w terminie po 1 marca; zakaz uprawy tej samej rośliny, która była uprawiana w międzyplonie lub jej formy jarej w następnym roku w plonie głównym. Możliwość przemiennego stosowania międzyplonów na różnych działkach rolnych lub ich częściach w ciągu 5 lat;

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.3. Międzyplon ścierniskowy Gatunki nadające się do uprawy w poplonach ścierniskowych Cecha Gatunek Rośliny motylkowe Peluszka, bobik, łubiny, seradela, wyka siewna Rośliny niemotylkowe Słonecznik, facelia, rzodkiew oleista, kapusta pastewna,, rzepak ozimy,rzepa ścierniskowa, gorczyca, gryka Rośliny nadające się na gleby lekkie Łubin żółty, seradela, facelia, łubin wąskolostny, groch polny, słonecznik, rzodkiew oleista, rzepa ścierniskowa Rośliny nadające się na gleby cięższe Bobik, wyka siewna

Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Wariant 8.3. Międzyplon ścierniskowy Gatunki nadające się do uprawy w poplonach ścierniskowych Cecha Gatunek Rośliny dobrze znoszące suszę Facelia, słonecznik, wyka kosmata, Rośliny szybko rosnące Rzodkiew oleista, gorczyca, słonecznik, facelia, bobik, groch polny Rośliny wolno rosnące Łubin żółty, seradela, Rośliny znoszące późniejszy wysiew

Wariant 9.2. Utrzymanie 5–metrowych stref buforowych 8.Ochrona gleb i wód . Pakiet 9. Strefy buforowe Wariant 9.1. Utrzymanie 2–metrowych stref buforowych Wariant 9.2. Utrzymanie 5–metrowych stref buforowych utrzymanie strefy buforowej o szerokości: ok. 2 metrów w przypadku Wariantu 9.1., ok. 5 metrów w przypadku Wariantu 9.2.; wykaszanie raz w roku lub co 2 lata, najpóźniej do 30 września, przy zachowaniu istniejących drzew i krzewów; usuniecie biomasy w ciągu 2 tygodni (z wyjątkiem uzasadnionych przypadków) od skoszenia; zakaz stosowania nawozów i środków ochrony roślin.

Pakiet 9. Strefy buforowe Wariant 9.3 Utrzymanie 2–metrowych miedz śródpolnych Wariant 9.4. Utrzymanie 5–metrowych miedz śródpolnych utrzymanie miedzy śródpolnej o szerokości: 2 metrów dla wariantu 9.3. lub, 5 metrów dla wariantu 9.4; wykaszanie raz w roku lub co 2 lata, najpóźniej do 30 września, przy zachowaniu istniejących drzew i krzewów; w przypadku żywopłotów – pielęgnacja; zakaz stosowania nawozów i środków ochrony roślin.

- x + Zasady łączenia pakietów rolnośrodowiskowych na poziomie gospodarstwa, na tej samej powierzchni Pakiet 1 Pakiet 2 Pakiet 3 Pakiet 4 Pakiet 5 Pakiet 6 Pakiet 7 Pakiet 8 Pakiet 9 - x + (x) pakiety nie łączą się, gdyż dotyczą innych grup użytków rolnych; (+) pakiety można łączyć; (-) pakietów nie można łączyć.