Wskazówki do pracy dydaktycznej z dzieckiem dyslektycznym Wykonała mgr Maria Różańska

1. Jeśli dziecko „ryzyka dysleksji” obejmiemy możliwie jak najwcześniej opieką, zapewniając mu pomoc logopedyczną i pedagogiczną ukierunkowaną na stymulację nieprawidłowo rozwijających się funkcji, w niektórych przypadkach możemy spowodować całkowite zlikwidowanie tych opóźnień i uniknięcie trudności szkolnych.

o ile znają oni problem specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. 2. O istnieniu „ryzyka dysleksji” mogą orzec rodzice, nauczyciel przedszkola i klas I-III o ile znają oni problem specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

3. Jeżeli trudności dziecka nie miną należy objąć je specjalnymi ćwiczeniami korekcyjno-kompensacyjnymi już w klasie „O”, które prowadzą specjalnie przygotowani nauczyciele-terapeuci.

4. Przy Polskim Towarzystwie Dysleksji powstała Poradnia Diagnostyczno-Terapeutyczna, która udziela odpłatnie porad, przyjmując dzieci i młodzież bez skierowania i rejonizacji na badania diagnostyczne i zapewnia w przypadku specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu pomoc terapeutów. Podania należy kierować na adres: Polskie Towarzystwo Dysleksji, 80-343 Gdańsk, ul. Pomorska 68

5. Problem dysleksji powinni poznać nauczyciele wszystkich przedmiotów.. Dziecko dyslektyczne potrzebuje specjalistycznego zindywidualizowanego nauczania ze względu na - „specjalne potrzeby edukacyjne”, - możliwości i ograniczenia. Konieczne jest, aby dostosowywali oni wymagania do możliwości dziecka w stosunku do włożonego wysiłku i pracy, a nie uzyskanych efektów. Powinni zatem mieć możliwość zapoznania się z wynikami badań diagnostycznych, aby uniknąć zarówno niedoceniania, jak i przeceniania możliwości dziecka.

6. Ustne odpowiedzi dziecka dyslektycznego są lepszym wskaźnikiem jego umiejętności, niż prace pisemne.. Te powinny zaś być oceniane tylko ze względu na wartość merytoryczną - treść, - zakres wiedzy, a nie za - poziom graficzny, - poprawność ortograficzną

7. W nauczaniu dzieci dyslektycznych najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne czyli z zaangażowaniem wielu zmysłów: - słuchu, - wzroku, - dotyku, - kinestezji (czucia ruchu). Dzięki temu dziecko jest w stanie wykorzystać te zmysły, które są jego mocną stroną, jednocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są słabsze. Możliwe jest wykorzystanie wówczas zjawiska korekcji i kompensacji. dalej

Przykładem podejścia polisensorycznego jest nauczanie liter przez powiązanie doznań słuchowych, wzrokowych, dotykowych i kinestetycznych. Dziecko utrwala kształt litery i jej powiązanie z głoską, - patrząc na literę, - poznając ją dotykiem (wyklejoną np. z papieru ściernego), - ruchem podczas kreślenia jej palcem wraz z wypowiadaniem głoski, którą symbolizuje.

8. Brak obrazów pamięciowych i zaburzeniu uwagi -- uczeń potrafi napisać raz poprawnie tekst, innym razem zaś pisze z licznymi Obraz poprawnej pisowni bywa wywołany w pamięci przy szczególnie dogodnych okolicznościach: braku napięcia lękowego, pośpiechu, poczuciu bycia akceptowanym. Poziomie graficznym pisma, jest spowodowane podobnymi czynnikami.

Technika pisania lewą ręką 9. Aby wpłynąć na poziom graficzny pisma można zalecić posługiwanie się maszyną do pisania lub komputerem w szkole i w domu, (utrwaleniem nieprawidłowych nawyków ruchowych jest niemożliwe do zmiany, szczególnie u uczniów starszych). Technika pisania lewą ręką - wymaga poświęcenia długiego czasu dla zademonstrowania dziecku i przećwiczenia z nim jak poprawnie kreślić kształt litery i jak litery łączyć. Złe nawyki są niemożliwe do zmiany.

10. Zajęcia terapeutyczne nie mogą być powtórzeniem lekcji, ale powinny być nastawione na ćwiczenie zaburzonych funkcji leżących u podstaw czytania i pisania.

11. Rodzice powinni przedyskutować z nauczycielem 11. Rodzice powinni przedyskutować z nauczycielem czy pomagać dziecku w odrabianiu lekcji, aby nie robić w tej mierze zbyt mało, ani zbyt wiele. Rodzic interweniuje - na prośbę dziecka, - gdy widzi, że pojawiły się trudności. Okresy samodzielnej pracy powinny być coraz dłuższe i częstsze aż do pełnej samodzielności. Pod koniec każdego etapu pracy chwalimy dziecko - za rezultat, - za włożony wysiłek. Okolicznościowo, np. podczas jazdy autobusem wprowadzamy krótkie okresy ćwiczeń i powtórki, (tabliczki mnożenia lub zasad orografii).

Nie dopuszczamy do oglądania wszystkiego „jak leci”. 12. Telewizja - dla dzieci dyslektycznych ważne źródłem zdobywania informacji , (mniej czytają niż ich rówieśnicy lub nie czytają w ogóle). Nie dopuszczamy do oglądania wszystkiego „jak leci”.

13. Dziecku dyslektycznemu należy czytać książki.. W kl. I dziecko czyta kilka linijek, a dorosły 2-3 razy tyle. W tan sposób podtrzymuje się kontakt dziecka z lekturą, - przyśpiesza czytanie, - zwiększa rozumienie tekstu, - zachęca do dalszego czytania. Z czasem proporcje zmieniają się do 1:1, 2:1 , aż w końcu dziecko przechodzi do samodzielnego czytania

W kl. III czytanie powinno stać się „społecznie użyteczne”. W kl. IV dziecko powinno korzystać z czytania jako narzędzia do uczenia się różnych przedmiotów, jak np. biologii czy historii. Jeśli tak nie jest nadal stosujemy „czytanie wspólne”. Niektórym dzieciom trzeba czytać np. lektury do końca szkoły podstawowej, a nawet średniej, zdarza się, że i do matury. Nie można wytworzyć jednak u dziecka postawy konsumpcyjnej, zawsze należy czytać z dzieckiem na zmianę, rodzic-dłuższy, dziecko-krótszy tekst. Kilkakrotnie wymieniamy role z czynnej na bierną. Sprawdzamy przy okazji rozumienie fragmentów tekstu.

14. Dziecko dyslektyczne nie powinno czytać na głos przy całej klasie, gdyż jest wówczas bardzo napięte emocjonalnie i z tego powodu jeszcze gorzej czyta niż zwykle. Zbiera więc słabe oceny i nudzi inne dzieci, co nie uchodzi uwadze dziecka dyslektycznego, jest dla niego większą karą niż słaba ocena. Nie rozumie też wtedy czytanego tekstu. Można dać takiemu dziecku do przeczytania na głos podpis pod obrazkiem lub pojedyncze zdanie, aby nie czuło się pomijane. Należy z czytania głośnego odpytywać je na osobności, rozumienie oceniać wyłącznie po przeczytaniu tekstu po cichu. Ocena głośnego czytania nie powinna stanowić w tym wypadku podstawy do oceny z języka polskiego.

15. Aby przybliżyć dziecku lekturę można kupić „książki mówione” czyli nagrane na taśmie magnetofonowej, sprzedawane w komplecie z wydrukowaną książką. Najczęściej jednak treść lektur jest poznawana przez dzieci dyslektyczne podczas przerwy, dzięki streszczeniom ustnym usłużnych kolegów. Rodzice mogą sami nagrać na taśmę tekst lub czytać głośno i wolno, podczas gdy dziecko będzie śledziło jej tekst w drugim egzemplarzu.

16. Dziecko dyslektyczne powinno czytać takie książki, jakie je interesują, ale nie za trudne. Może nawet czytać komiksy, najważniejsze jest podtrzymywanie zainteresowania dziecka słowem pisanym.

17. Jeśli rodzic sam nie czyta dobrze również może czytać, bo dzieci nie są tu zbyt krytycznymi słuchaczami.

18. Rodzice powinni regulować proporcje czasu przeznaczone na pracę, rekreację i uprawianie hobby, lecz nie powinni ich likwidować w imię zaoszczędzania czasu na naukę.

19. Prace pisemne dziecka brzydko napisane w szkole powinny być w domu przepisane tylko w tej części, która jest nieczytelna. Teksty przekreślone i przepisane nie powinny podlegać ocenie. Zamiast nudnego przepisywania tekstów można dać dziecku wiele zadań, które będą rozwijały sprawność motoryczną rąk i koordynację wzrokowo-ruchową. Skupienie uwagi na mechanicznym przepisywaniu tekstów wywołuje awersję u dziecka nie tylko do pisania, ale do nauki „w ogóle”. Może wywołać takie reakcje nerwicowe jak „skurcz pisarski”- bolesne napięcie mięśni podczas pisania, na podłożu emocjonalnym.

20. Dzieci dyslektyczne mają trudności z opanowaniem języków obcych, gdyż np. w języku angielskim istnieje mała zgodność pisowni i dźwiękowej postaci wyrazów. Uczniowie polscy skazani są na dwujęzyczność. Nie można więc odrzucić nauki języków obcych, ale przesunąć ją w czasie lub ograniczyć jej zakres. Dzieci dyslektyczne najlepiej uczyć języków obcych - w sytuacjach codziennych, - na drodze „ ustnej komunikacji w działaniu”, - polisensorycznie. Ocena powinna dotyczyć wyłącznie wypowiedzi ustnych.

Jeżeli niemożliwe jest porozumienie z nauczycielem, należy dziecko 21. Nauczyciel wychowania fizycznego rozumiejący problem powinien stawiać wymagania na jego miarę. Większość nauczycieli silnie przywiązana jest do „ tabelek” zawierających normy, według których uczniowie są mechanicznie oceniani (czas lub liczba metrów wyznacza ocenę szkolną). Wiele dzieci w tej sytuacji reaguje nerwicowo. W takich sytuacjach niezbędna jest rozmowa z nauczycielem i przedstawienie opinii z badań psychologicznych. Jeżeli niemożliwe jest porozumienie z nauczycielem, należy dziecko - zwolnić z zajęć wychowania fizycznego w szkole (na podstawie świadectwa lekarskiego, np. psychiatry), - zapewnić mu możliwość rozwoju fizycznego w innym środowisku, np. poprzez systematyczne uczęszczanie na basen itd.

22. Niskie poczucie własnej wartości dzieci dyslektycznych, (które może przetrwać i dawać znać o sobie pomimo zniknięcia trudności w nauce) spowodowane jest: - narastaniem niepowodzeń szkolnych, - niezadowoleniem rodziców, - nie realizowaniem własnych aspiracji. Należy: nauczyć dziecko znosić niepowodzenia szkolne z humorem i nadzieją na poprawę, powiedzieć mu, że postępy będą możliwe wtedy, gdy włoży dostatecznie dużo wysiłku w ćwiczenia, które muszą być długotrwałe i systematyczne, pomóc, aby mogło odnosić sukcesy w innych przedmiotach szkolnych lub innych dziedzinach np. śpiewaniu w chórze.

23. Dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu przydatne mogą być takie pomoce dydaktyczne jak: słownik ortograficzny do wykorzystania także podczas klasówek, maszyna do pisania prac domowych i wpinanie ich w skoroszyt traktowany jako zeszyt, magnetofon do zarejestrowania jak dziecko czyta głośno i jakie robi postępy w czasie, komputer, który sprawdza poprawność zapisu i koryguje błędy, słowniki elektroniczne dostosowane do wieku i stopnia zaawansowania użytkownika (od 7-12 lat). W wypadku, gdy dziecko błędnie wystuka na klawiaturze jakiś wyraz, na wyświetlaczu słownika ukazuje się poprawna pisownia tego wyrazu.

LOGOPED - zestaw programów komputerowych służących do: LOGOPED - zestaw programów komputerowych służących do: - przygotowania do nauki pisania i czytania, - terapii pedagogicznej i logopedycznej. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 Wszystkie programy są przesyłane bezpłatnie.

24. Nauczyciel w klasie może pomóc dziecku dyslektycznemu( nie stosując żadnych specyficznych metod). Nauczyciel powinien: - posadzić dziecko blisko siebie, aby mógł je obserwować i pomóc mu, gdy będzie miało trudności, - dyktanda w młodszych klasach zastąpić pisaniem z pamięci, - w starszych klasach oceniać opisowo przez wskazanie błędów i aby stały się dla ucznia materiałem do indywidualnej pracy, związanej z ich poprawą, - nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi.

Dzieci dyslektyczne: w ciągu lekcji powinny mieć kilka przerw lub różnorodne formy aktywności, gdyż męczą się nawet po 10 min. intensywnej uwagi mą często osłabioną funkcję pamięci, wymaga znacznie dłuższego czasu, aby zapamiętać wiersz lub tabliczkę mnożenia, dlatego indywidualizując wymagania dobrze jest - dać mu na to dodatkowy czas, - zadawać materiał w mniejszych porcjach. - polecić dziecku, aby na końcu zeszytu prowadziło słowniczek terminów, których nie może zapamiętać. - do utrwalenia wiadomości należy zaangażować jak najwięcej zmysłów: ruch, słuch, dotyk, - gdy dzieci uczą się notując lub powtarzając tekst na głos.

Dzieci z dysgrafią powinny w początkowym okresie nauki mieć możliwość pisania: - przez dłuższy czas ołówkiem, - w większej niż normalnie liniaturze. Wobec dzieci leworęcznych obowiązuje przestrzeganie takich zasad jak: zapewnienie swobodnych ruchów lewej ręce (siedząc w ławce powinien mieć kolegę po prawej stronie), znacznie wydłużony okres pisania ołówkiem, ukośne układanie zeszytu podczas pisania (lewy górny róg wysunięty ku górze), palce pod liniaturą, koniec ołówka skierowany ku ramieniu, zeszyt ułożony nieco na lewo od linii ciała. Dzieci, które źle trzymają pióro mogą użyć nasadki z modeliny

Nauczanie będzie efektywne jeśli będzie opierało się na uczuciach pozytywnych: - zainteresowaniu, - poczuciu kompetencji, - przeżyciu sukcesu, - poczuciu siły i własnych możliwości, - gdy dziecku uda się pokonać trudność. Nauczyciel nie może powiedzieć: „nie”, „źle”, „to nie na temat”, ale odpowiedź nauczyciela powinna dać szansę poprawienia odpowiedzi lub jej uzupełnienia, co następuje po stwierdzeniu „tak to jest prawda, ale dotyczy tylko jednej strony omawianego zagadnienia. Spróbuj powiedzieć o tym coś więcej, jak ocenić to od innej strony..”

25. Poważnym problemem jest nauka w szkole średniej, gdyż szkoły nie muszą stosować się do wskazań zawartych w opinii. Często uczniowie z tego typu trudnościami mają więc zamkniętą drogę do kształcenia się w szkołach średnich typu licealnego. Nie ma w kraju takiego przepisu, który broniłby dzieci dyslektyczne nawet przy egzaminie dojrzałości. Dla wielu uczniów zdanie matury jest ostatnią barierą w karierze szkolnej.

26. Obowiązkiem szkoły jest więc - w najwcześniejszym etapie nauki ujawnić specjalne potrzeby edukacyjne uczniów i uwzględnić je w zindywidualizowanym programie nauczania, - w starszych zaś klasach pomóc im pokonać bariery egzaminów, aby mogli w pełni wykorzystać swoje możliwości intelektualne. O możliwościach studiowania powinny decydować walory intelektualne i motywacja, a nie stopień poprawności pisma (słownik ortograficzny, a w przyszłości komputer, mogą się stać stałymi doradcami osoby dorosłej, która ma wątpliwości ortograficzne).

27. Trudności w czytaniu i pisaniu można mieć do końca życia, są na szczęście takie kierunki studiów wyższych, które mimo to można z powodzeniem ukończyć, jak i można odnosić wybitne sukcesy zawodowe pomimo przetrwania trudności z poprawnym pisaniem, a nawet przy braku biegłości czytania. Niejednokrotnie osoby te osiągają duże sukcesy na kierunkach ścisłych i w dziedzinie sztuk pięknych.

28. W pracy nad opanowaniem dyskalkulii kalkulator powinien być podstawową pomocą ucznia, tak jak okulary są częścią stałą wyposażenia osobistego osoby krótkowzrocznej. Pozostaje problem egzaminów, ponieważ uczeń przy nich nie może korzystać z kalkulatora. Problem wymaga poważnych dyskusji z komisjami egzaminacyjnymi.