Założenia strategii lubelskiej Grzegorz Gorzelak Lublin, 6 czerwca 2012 r.

O czym będę mówił Dylematy metodologiczne strategii Nowe spojrzenie na region lubelski: diagnoza cele Tryb prac nad strategią harmonogram zestaw ekspertyz konsultant – urząd - władze .

Dylematy metodologiczne strategii

Czyja strategia? Własny dokument władzy czy dokument miasta lub regionu? Strategia jest własnym dokumentem władzy – jest jej zobowiązaniem do podjęcia określonych zadań.

Pole strategii Jaki strategia ma mieć zakres? tylko to, co władza może podjąć bezpośrednio i inspirować pośrednio, czy wszystko to, co dzieje się w regionie, a także poza nim? Tylko to, co leży zakresie w bezpośredniego i pośredniego oddziaływania władzy regionu.

O czym strategia? Rozwój czy zaspokojenie potrzeb? Rozwój, ponieważ: zanim podzielisz, musisz wytworzyć. Strategia ma zapewnić możliwości trwałego rozwoju. w rozwijającym się regionie potrzeby będą lepiej zaspokajane.

Ile celów? Dużo – tyle, ile problemów, czy mało, po ostrej selekcji? Celów powinno być niewiele, ponieważ: strategia to wybór; cele powinny odnosić się do najważniejszych, „strategicznych” zagadnień; cele strategii nie powinny obejmować rutynowych działań władzy; strategia powinna być „przyswajalna”.

Podsumowanie - jaka strategia? Odnosząca się do możliwości działania władzy – reszta jest jej otoczeniem. Zorientowana prorozwojowo. Opierająca się na potencjałach endogennych – zewnętrzna pomoc tylko wspiera własne wysiłki, ale ich nie zastępuje. Dająca świadectwo dokonanych wyborów. Krótka i treściwa – ma ważne funkcje promocyjne i informacyjne.

Tradycyjne spojrzenie na region lubelski Spojrzenie na region lubelski Niedoceniane potencjały rozwojowe województwa lubelskiego: warunki naturalne, rozbudowany system obszarów chronionych, spuścizna historyczna, wielokulturowa przeszłość jako fundamenty rozwoju turystyki; rolnictwo jako filar gospodarki; przemysł wykorzystujący słabo wykorzystane zasoby surowców energetycznych oraz kapitał społeczny, podwyższany przez rozwinięte szkolnictwo wyższe; handel i transport towarowy wykorzystujący atuty tranzytowego, przygranicznego położenia. W.Janicki, Wprowadzenie, „Województwo lubelskie. Środowisko – społeczeństwo - gospodarka”, Lublin 2011, s. 7.

Wizja - propozycja Lublin – stolica Polski Wschodniej, okno na Wschód, silny ośrodek naukowy i akademicki wysokiej jakości. Region zurbanizowany, miasta – ośrodki usług, kultury, edukacji, przedsiębiorczości. Efektywne, wyspecjalizowane, dochodowe rolnictwo i kompleks żywnościowy. Efektywne wykorzystywanie zasobów przyrodniczych regionu. ???????????????

Wstępna diagnoza

Niski poziom urbanizacji („cały postęp ludzkości narodził się w miastach”) Miasta w Polsce Polska 60,2% Lubelskie 45,9%

Niekorzystna struktura społeczno-zawodowa, 2009 Roln Przem Bud Hand Finans Inne usł Polska 15,8 21,6 6,5 25,0 3,9 27,1 Lubelskie 36,6 13,7 4,7 18,5 2,7 23,7 Nawe jeżeli statystyki są częściowo nieprawdziwe – to jednak różnica jest znacząca!

Niska produktywność, szczególnie rolnictwa, 2009   Kategorie Polska Max Min Max/Min Lubl Lubl, Pl=100 woj wartość Ogółem Rol-Leś-Łow-Ry Przemysł Handel-Tr-Kom Fin-Ubzp-Nierch Pozost. usługi 84 895 18 335 96 934 102 301 2119 17 77 608 Mazow Zachpom Dolnśląs 112 248 37 920 125 133 135 029 252 760 98 922 Lubel Podkrp War-maz Małopol 58 420 5 499 77 341 86 206 174 241 67 255 1,9 6,9 1,6 1,5 10 544 83 505 91 462 188 746 67 878 68,8 57,5 86,1 89,4 89,1 87,5

W konsekwencji - niski PKB i wątła jego dynamika PKB/mieszkańca, 2009 Dynamika PKB, 1999-2009

Straty w kryzysie, PKB 2009/2008

Biedne gminy…. Dochody własne gmin na mieszkańca, 2004 r.

Nikły potencjał turystyczny Regionalny potencjał atrakcyjny dla turystyki niszowej oraz niskobudżetowej. Mit agroturystyki. Brak atrakcyjnej bazy obsługowej. Źródło: M.Kozak

Niewielkie znaczenie tranzytowe Tranzyt nie jest źródłem rozwoju regionalnego – jedynie pasmowe usługi wzdłuż drogi. Obwodnica, autostrada, szybka kolej – efekt tunelu, ogranicza rozwój lokalny. Przewozy towarowe na kierunku Wschód-Zachód omijają region (korytarze północny i południowy ważniejsze). Mity chińskie (Biała Podlaska) i szerokotorowe.

Nikłe korzyści z nadgranicznego położenia Granica „widoczna” w pasie jednego powiatu. Nikłe impulsy zza granicy – popyt ukraiński coraz mniejszy – trudności gospodarcze, postęp technologiczny. Położenie regionu w Polsce i Europie – niekorzystne: peryferia peryferii. Tylko Lublin.

Lublin jako ośrodek akademicki Przestrzenne zakresy rekrutacji na studia Źródło: M.Herbst

Rekrutacja i absorpcja: brain drain Źródło: M.Herbst

Słabe tworzenie kapitału ludzkiego Źródło: M.Herbst

Uczelnie za słabo przyczyniają się do rozwoju Lublin w grupie miast o silnej funkcji akademickiej, ale słabej zdolności do absorpcji – podobnie jakToruń, Olsztyn, Zielona Góra. Funkcja ośrodka akademickiego nie stanowi ważnego impulsu rozwojowego miasta i regionu, które raczej doświadczają drenażu kapitału ludzkiego. Pewien efekt popytowy – niski efekt podażowy.

Przemysł Relatywnie słabo rozwinięty, a postępy są tylko pośrednio zależne od władz regionu. Wątłe zaangażowanie kapitału zagranicznego. Niski poziom „gospodarki wiedzy” – region nie jest ani regionem nauki, ani technologii, ani też nie jest „usieciowiony”. Zasoby węgla i perspektywy rozwoju energetyki – decyzje zewnętrzne względem regionu (kapitał prywatny, państwo).

Podsumowanie Rolnictwo jest raczej obciążeniem, nie zaś potencjałem. Położenie jest niekorzystne, peryferyjne, a impulsy z zagranicy słabe. Potencjał turystyczny jest niewielki (głównie Lublin, choć także Kazimierz-Nałęczów-Puławy i Zamość). Przemysł jest istotnym elementem gospodarki regionu – jednak nie jest silnie rozwinięty i słabo zaawansowany technologicznie. Wielkość tranzytu jest przeceniana, podobnie jak jego rola gospodarcza.

Środki Unijne – jak je wykorzystujemy? Prognozy (brak twardych ocen) są pesymistyczne: tylko co piąte euro jest wydawane tak, że przyczynia się do trwałego rozwoju. Papier jest cierpliwy: strategie i programy mówią o rozwoju – w rzeczywistości projekty co najwyżej przyczyniają się do poprawy życia mieszkańców (klasyczny przykład: ścieżki rowerowe). Jeszcze do 2012 r., ale na pewno do 2020 r. powinniśmy zwiększać efekty rozwojowe naszych polityk, w tym szczególnie realizowanych przy wykorzystaniu funduszy UE.

Głównie efekt popytowy, czy także podażowy? rPKB Efekt popytowy Efekt całkowity = efekt popytowy Efekt poda-żowy = 0 czas

Głównie efekt popytowy, czy także podażowy? rPKB Efekt popytowy Efekt całkowity< efekt popytowy czas Efekt podażowy<0

Głównie efekt popytowy, czy także podażowy? rPKB Efekt podażowy>0 Efekt popytowy Efekt całkowity czas

Pułapka braku trwałego efektu podażowego Jeżeli zewnętrzne zasilenia 2004-2020(2022) nie zainicjują trwałego wzrostu, to istnieje niebezpieczeństwo, że gospodarka nie będzie w stanie utrzymać, modernizować, a tym bardziej rozbudować potencjału materialnego dzięki nim stworzonego. Syndrom gminnego parku wodnego w makroskali (ale także laboratoria, oczyszczalnie, autostrady – może i opery? - itd.).

Ocena dotychczasowego wykonania strategii: model 4 kapitałów Ujawnia często nieuświadamiane sprzeczności i napięcia między celami strategii rozwoju regionu Pozwala na ocenę dotychczasowej realizacji strategii i wyciągnięcie konstruktywnych wniosków dla jej aktualizacji Pozwala na ocenę relacji strategii i programów budowanych na jej podstawie – łącznie z oceną relacji ważności celów i proporcji nakładów finansowych. Jednodniowe ćwiczenia – krok ku budowie nowej strategii Więcej informacji: „Studia Regionalne i Lokalne” z. 3(25), 2006: http://www.studreg.uw.edu.pl/pdf/3_2006/Gorzelaketal_3_2006.pdf

Priorytet Cel operacyjny Kapitał gospodarczy Kapitał ludzki Kapitał społeczny Kapitał naturalny potencjalny Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki oraz jej zdolności do tworzenia miejsc pracy   Restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi regionalnej gospodarki (w tym rolnictwo) i dostosowanie jej do reguł wspólnego rynku ++ + Rozwój i podnoszenie konkurencyjności regionalnego agrobiznesu - Specjalizacja województwa w wybranych sektorach produkcji i usług cechujących się wysokim poziomem konkurencyjności . Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz wzrost poziomu ich innowacyjności Rozwój regionalnego potencjału B+R oraz jego wykorzystanie dla potrzeb gospodarki Rozwój społeczeństwa informacyjnego Rozwój nowoczesnego społeczeństwa i zasobów ludzkich dostosowanych do wymogów gospodarki opartej na wiedzy Kształtowanie prorozwojowej polityki ludnościowej w województwie Podniesienie poziomu wykształcenia i wiedzy mieszkańców regionu Wzrost zatrudnienia pozarolniczego Lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich w regionie Wspieranie integracji społecznej i ograniczanie poziomu ubóstwa w regionie (zmniejszanie wykluczenia społecznego) Wzmocnienie i wykorzystanie kapitału kulturowego (przemysły kultury) i społecznego w regionie kapitał społeczny Poprawa bezpieczeństwa i ładu publicznego

Poprawa atrakcyjności i spójności terytorialnej województwa lubelskiego   Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa ++ . + Zachowanie i wzmacnianie różnorodności przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej Lubelszczyzny (infrastruktura ochrony środowiska) Rozwój ośrodków miejskich oraz funkcji metropolitalnych Lublina (podzielić?) - Poprawa jakości życia mieszkańców wsi oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa oraz poprawa skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa w układzie międzynarodowym, krajowym i transgranicznym Zwiększenie zdolności instytucjonalnej regionu do prowadzenia efektywnej polityki regionalnej Poprawa skuteczności promocji regionu i zdolności do przyciągania inwestycji z zewnątrz

Kierunki działań

1. Urbanizacja i rozwój miast Lublin – „stolica” Polski Wschodniej, potencjalny ośrodek ponadregionalnych funkcji metropolitalnych, zdolny do powstrzymania „ucieczki mózgów” i koncentrowania korzystnych procesów współpracy transgranicznej (ale w warstwie nowoczesnych usług). Miasta o funkcjach ponadlokalnych (b. miasta wojewódzkie, także Biłgoraj, Puławy) – ośrodki kultury, elementów „usług wiedzy”, koncentracje przedsiębiorczości. Prorozwojowe wykorzystanie funduszy UE dla wspomagania urbanizacji.

2. Przekształcenia na wsi Odchodzenie od rolnictwa: proces długofalowy, zależny od pojawiania się szans poza rolnictwem – także wskutek migracji. Wspólna Polityka Rolna tym przemianom przeciwdziała – jak ją wykorzystać do przyspie- szenia zmian strukturalnych? Wzrost produktywności rolnej dzięki specjalizacji upraw, poprawie organizacji rynku itd. Tu WPR może mieć pozytywne znaczenie.

3. Zwiększanie potencjału wiedzy Wspieranie najlepszych zespołów badawczych (ich identyfikacja?). Pomoc w zakładaniu firm z nimi związanych. Przyciąganie inwestorów zagranicznych niosących zaawansowane technologie i chętnych do nawiązania kontaktów z miejscowym zapleczem B+R. Profilowanie wykształcenia do potrzeb i możliwości gospodarki regionu. Prowadzenie sensownych szkoleń i kształcenia ustawicznego – efektywne wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego

4. Wymiar wschodni Pełniejsze wykorzystanie geopolitycznego położenia regionu – Lublin jako ośrodek promieniujący kulturą i nauką na Wschód. „Misyjne” wykorzystanie skąpych środków UE na współpracę transgraniczną – budowanie przyszłości z sąsiadami także dzięki własnemu wysiłkowi.

Wykorzystanie lokalnych potencjałów endogennych Potencjał badawczy ośrodków naukowych, nie tylko Lublina (np. także Puław). Koncentracje przedsiębiorczości (Biłgoraj). Zasoby węgla. Koncentracje wysoko towarowych, obiecujących sektorów gospodarki żywnościowej. Klaster „ Dolina Ekologicznej Żywności”. Lokalne atrakcje turystyczne. Inne – jakie?

I na zakończenie. . . Ostateczne decyzje podejmuje władza polityczna – to jest jej strategia. Konsultant uzyskuje pomoc z urzędu marszałkowskiego – dane, opracowania, ekspertyzy itp. Początek rzeczywistej współpracy – przyjęcie wspólnych założeń strategii.

Dziękuję za uwagę