Nowe inwestycje drogowe jako bariery w krajobrazie? Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 00-818 Warszawa, Twarda 51/55 j.solon@twarda.pan.pl Jerzy SOLON Nowe inwestycje drogowe jako bariery w krajobrazie? Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Informacje wprowadzające Bariera w krajobrazie: struktura uniemożliwiająca (bariera całkowita) lub ograniczająca (bariera częściowo przepuszczalna) przemieszczanie się zwierząt. Bariera może mieć pochodzenie naturalne lub antropogeniczne, może być powierzchniowa lub liniowa, ciągła lub nieciągła Efektem działania bariery może być m.in.: - Ograniczenie w dostępności do bazy pokarmowej, miejsc rozrodu itd. - Ograniczenie w wymianie osobników Podział populacji na dwie subpopulacje lokalne - Zmniejszanie się liczby osobników (efekt pochłaniania m.in. w wyniku śmiertelności na barierze) Efekt barierowy struktur przestrzennych zależy m.in. od klasy wielkości zwierząt, od ich możliwości lokomotorycznych i wymagań ekologicznych Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Informacje wprowadzające Drogi asfaltowe, a szczególnie nowoczesne drogi wielopasmowe od dawna są uważane za poważne bariery ekologiczne w skali krajobrazu i w skali międzyregionalnych korytarzy migracyjnych. Poza nielicznymi badaniami szczegółowymi, dotyczącymi małolicznych populacji niektórych rzadkich ssaków, nieznane jest jednak oddziaływanie dróg na stan liczebny i charakter populacji większości kręgowców. Nieliczne są także badania bezpośrednie i pośrednie oszacowania śmiertelności zwierząt na drogach. Celem prezentowanych analiz jest oszacowanie liczby wypadków ze zwierzętami i uogólniona ocena wpływu barierowego dróg. Ze względu na brak szczegółowych informacji za ostatnie 3 lata nie analizowano wpływu najnowszych inwestycji (autostrady), budowanych wg innych założeń i wywierających niewątpliwie bardzo poważny efekt barierowy, który jednak najprawdopodobniej nie jest skorelowany z liczbą wypadków. Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Źródła danych Baza policyjna SEWIK – informacje o wypadkach Baza danych Polskiego Związku Łowieckiego – informacja o liczebności zwierzyny Baza BDL – informacja o lesistości i powierzchni lasów Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Liczba i udział wypadków ze zwierzętami SZRD (rodzaj zdarzenia) = 09 (najechanie na zwierzę) Łącznie w latach 2007-2009 zarejestrowano 1248147 zdarzeń w tym 49308 najechań na zwierzę 2007 2008 2009 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Cykliczność liczby wypadków ze zwierzętami Ze względu na nierówną liczbę dni w miesiącach dane wyrażono jako „liczba wypadków ze zwierzętami na przeciętne 10 dni w miesiącu” Model (linia czerwona) – złożenie czterech sinusoid y=a*cos(2*π*(x-x0)/T - p) (1) a=117; T=6; p=-2.6; (2) a=37.9; T=36; p=-2.3; (3) a=45.9; T=12; p=-1.72; (4) a=34.7; T=3; p=1.27 R2=0.867; p= 1.06E-09 2007 2008 2009 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Rozkład przestrzenny wypadków ze zwierzętami Suma wypadków w latach 2007-2009 na 10 km2 lasu Suma wypadków w latach 2007-2009 Lesistość w 2009 r. Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Zależność liczby wypadków od powierzchni lasu Suma wypadków w latach 2007-2009 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Analiza szczegółowa: Augustów-Szypliszki Gmina lesistość pow. acc_10km wypadki razem limit90 Augustów 32.6 86.91 5.29 46 34 Nowinka 61.2 124.90 1.84 23 18 Suwałki 27 86.35 8.45 73 49 Szypliszki 13.5 21.12 4.74 10 9 Gmina Łoś Jeleń Sarna Dzik Lis 2007 2008 2009 Augustów 50 47 150 136 55 363 552 529 101 146 201 176 214 455 Nowinka 15 26 16 90 74 40 305 365 10 102 143 200 375 Suwałki 20 21 35 28 49 223 320 414 399 91 94 144 147 205 Szypliszki 29 22 52 48 44 160 540 470 98 61 173 265 210 242 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Analiza szczegółowa: Garwolin-Kurów Gmina lesistość pow. acc_10km wypadki razem limit90 Garwolin 35.3 47.92 11.89 57 35 Górzno 29.4 26.81 4.48 12 8 Sobolew 26.7 25.31 5.53 14 9 Trojanów 24.4 36.93 5.96 22 20 Ryki 8.6 2.34 213.59 50 37 Żyrzyn 36 46.51 7.74 32 Końskowola 10.8 9.71 30.90 30 Kurów 18.6 18.78 8.52 16 Gmina Łoś Jeleń Sarna Dzik Lis 2007 2008 2009 Garwolin 12 9 18 36 24 20 508 526 578 110 137 160 201 104 112 Górzno 1 138 174 212 7 16 17 65 40 45 Sobolew 3 99 107 117 22 27 28 Trojanów 2 11 188 208 220 31 41 47 37 46 Ryki 8 10 225 224 302 32 67 81 132 147 128 Żyrzyn 15 21 49 52 441 450 430 44 51 90 70 Końskowola 5 55 313 408 382 62 108 69 59 Kurów 300 296 265 35 48 42 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Ograniczenia wynikające z jakości danych 1. W bazie SEWIK jest kategoria SPIP (przyczyny pozostałe) = 08 (obiekty, zwierzęta na drodze) oraz SZRD (rodzaj zdarzenia) = 09 (najechanie na zwierzę). Przeciętnie w wykazie SPIP jest o 10-15% więcej zdarzeń niż w wykazie SZRD 2. Nie można rozróżnić między zwierzęciem dzikim, hodowanym i domowym 3. Wykaz na pewno nie uwzględnia drobnych ssaków i innych niewielkich zwierząt 4. Inne badania wskazują, że jedynie około 20-25% zdarzeń jest zgłaszanych (gdy występują szkody) – pozostałe stanowią „ciemną liczbę” Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Wnioski Bezwzględna liczba wypadków ze zwierzętami (SZRD=9 najechanie na zwierzę) oraz udział tych wypadków w ogólnej liczbie wypadków zmieniają się w sposób cykliczny Obserwuje się dwa maksima: wiosenne (kwiecień, maj) i jesienne (październik, listopad) Obserwuje się również słaby ale istotny trend wzrostowy liczby (r2=0.21) i udziału (r2=0.195) zdarzeń „najechanie na zwierzę” Najlepszy model opisujący zmienność cykliczną to złożenie czterech sinusoid o okresach kolejno: 6, 36, 12 i 3 miesiące. Po wyeliminowaniu trendu liniowego wystarczająco dobre są dwie sinusoidy o okresach 6 i 3 miesiące Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Wnioski Obserwuje się słabą ale istotną korelację między liczbą „najechań na zwierzę” a powierzchnią leśną w gminie Rozkład przestrzenny liczby wypadków ze zwierzętami wynika z rozmieszczenia lasów i stopnia udrogowienia gmin W gminach o lesistości powyżej 30% w latach 2007-2009 przeciętnie występowało od 0.3 do 1 wypadku ze zwierzętami na każde 10 km2 lasu. Można przypuszczać, że większość z tych zdarzeń dotyczyła dużych ssaków dziko żyjących W przypadku gmin o niższej lesistości (oraz gmin miejskich lub terenów miejskich w gminach miejsko-wiejskich) w zarejestrowanej liczbie wypadków wyraźnie wzrasta udział zdarzeń ze zwierzętami hodowlanymi i zwierzętami domowymi (psy, koty) Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Wnioski Liczba ginących na drogach dużych ssaków nie wpływa w sposób istotny na ograniczanie populacji tych gatunków, choć może wpłynąć na zmiany zachowania Efekt biologiczny jest jednak większy im mniejsze są kompleksy leśne przecinane drogami Tradycyjne drogi (nawet zmodernizowane) nie stanowią poważnych barier dla dużych ssaków w skali krajobrazu Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

Dziękuję za uwagę