Wykład 2 Ramy prawne i ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek Wykład 2 Ramy prawne i ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej (WPR)

Wstęp Znaczenie rolnictwa w założycielskiej „Szóstce” w połowie lat 1950-tych; 25% pracujących w rolnictwie Znaczne rozbieżności w dochodach w rolnictwie i w innych działach gospodarki; Przeciętny dochód w rolnictwie wynosił ok. 50% dochodów w innych zawodach we Francji, Niemczech i Włoszech. Szybki spadek zatrudnienia w rolnictwie i udziału rolnictwa w PKB pod koniec XX w. Wzrost udziału dużych gospodarstw.

Wstęp Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich wspierane są w UE: w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w ramach Funduszy Strukturalnych. Od połowy lat 90-tych systematycznie obniżane są wydatki na WPR przy jednoczesnym wzroście wydatków na działania strukturalne.

Cele WPR Podstawa Wspólnej Polityki Rolnej - Traktat Rzymski z 25 marca 1957. Cele WPR (art. 33 ust.1): Podnoszenie produkcyjności rolnictwa; Zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia; Stabilizacja rynków; Gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia; Zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach.

Zasady WPR WPR ma kierować się trzema zasadami: Zasada jednolitości rynku; 2. Zasada preferencji Wspólnoty; 3. Zasada solidarności finansowej.

Zasada jedności rynku Wspólny rynek produktów rolnych - swobodny przepływ produktów rolnych między krajami dzięki: likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych; wprowadzeniu wspólnych cen i ujednoliceniu reguł konkurencji; ujednoliceniu przepisów sanitarnych i fito-sanitarnych; stabilne kursy walutowe (zielone kursy); jednolitej polityce handlowej wobec państw trzecich. 1962 r. - podstawowe metody funkcjonowania Wspólnej Organizacji Rynku w odniesieniu do zbóż; 1967 r. – wprowadzenie wspólnych cen zboża; Kolejne produkty w ciągu kilku kolejnych lat.

Zasada preferencji Wspólnoty Stworzenie warunków zapewniających pierwszeństwo zbytu dla własnych produktów rolnych poprzez: wysokie cła, zmienne opłaty wyrównawcze, licencjonowanie przywozu, itd.

Zasada solidarności finansowej Wspólne finansowanie WPR za pośrednictwem Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (FEOGA: Fond Europeen d’Orientation et de Garantie Agricole EAGGF: European Agriculture Guidance and Guarantee Fund)

Regulacja rynków Regulacja dotyczy rynków m.in.: cukru, chmielu, pasz, mleka i przetworów, mięsa baraniego i koziego, nasion, sadzonek i kwiatów, niektórych owoców i warzyw, surowca tytoniowego, wołowiny i cielęciny, mięsa drobiowego i jaj, olejów i tłuszczów roślinnych, wieprzowiny.

Regulacja rynków Na większości rynków – podtrzymywanie cen opłaty importowe, subsydia eksportowe, zmienne opłaty wyrównawcze, ceny interwencyjne, publiczne zakupy interwencyjne; gwarantują preferencyjne warunki zbytu; pozwalają niwelować różnice w dochodach producentów. Niektóre produkty – bezpośrednie dopłaty

System cen System cen regulowanych Ceny ustalane w aktach prawnych Rady na wniosek Komisji po konsultacjach z organizacjami rolniczymi Wspólnoty i Parlamentem Europejskim. Propozycje cen rolnych uwzględniają: koszty produkcji rolnej; tendencje kształtowania się cen rolnych; skutki dla budżetu Unii Europejskiej.

Ochrona rynku UE Instrumenty ochrony rynku UE: Opłaty wyrównawcze, Zmienne, dodatkowe opłaty wyrównawcze, klauzule zabezpieczające. Cła, 5 – 25% (w zależności od przetworzenia produktu) Dopłaty eksportowe, Opłaty eksportowe, Kontyngenty i certyfikaty.

Fundusz Orientacji i Gwarancji Finansowanie WPR z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie Fundusz Orientacji i Gwarancji powstał w 1962 r. W 1964 r. został podzielony na dwie sekcje: Sekcja Gwarancji – wspieranie działań interwencyjnych na rynkach rolnych, Sekcja Orientacji – wspieranie modernizacji rolnictwa. włączona do Funduszy Strukturalnych w 1989 r.

Fundusz Orientacji i Gwarancji Środki Funduszu pochodzą z: Budżetu UE, Opłat nakładanych na importowane produkty spoza Wspólnoty, Opłat wnoszonych przez rolników uprawiających buraki cukrowe i właścicieli cukrowni pozbywających się nadwyżek.

Fundusz Orientacji i Gwarancji I Filar Sekcja Gwarancji II Filar Sekcja Orientacji Wspólna Organizacja Rynku Środki towarzyszące Modernizacja rolnictwa Tab 1. Udział wydatków z Sekcji Gwarancji w budżecie UE WE-9 WE-10 WE-12 WE-15 1973 1980 1985 1986 1992 1996 77% 68% 62% 52% 51% Źródło: Tracy (1997)

Fundusz Gwarancji i Orientacji Tab 2. Udział wydatków w budżecie Wspólnoty w 2002 r. FEOGA Sekcja Gwarancji 44,5 mld euro 45,2% Wydatki strukturalne 34 mld euro 34,5% Budżet 98,6 mld euro 100%

Fundusz Gwarancji i Orientacji Tab 3. Udział wybranych wydatków na WPR w 2002 r. Produkcja roślinna 27,3 mld euro 61,8% Zboża, etc. 17,9 mld euro 40,5% Cukier 1,4 mld euro 3,2% Oliwa z oliwek 2,4 mld euro 5,3% Produkcja zwierzęca 10,7 mld euro 24,5% Mleko, etc. 1,9 mld euro 4,3% Wołowina, cielęcina 8,1 mld euro 18,3% Rozwój obszarów wiejskich 4,6 mld euro 10,4%

Skutki WPR WPR osiągnęła początkowo zakładane cele: Wzrost wielkości produkcji i produkcyjności, Stabilizacja rynków, Zwiększenie poziomu samowystarczalności, Ochrona rolników przed fluktuacjami cen na rynkach światowych. Ale pojawienie się efektów ubocznych Nadprodukcja, Nadmierny wzrost wydatków na rolnictwo, Nierównomierna dystrybucja korzyści.

Rozwój samowystarczalności UE

Wydatki na WPR jako % budżetu UE Źródło: dane KE

Dochody w rolnictwie i innych działach

Zmiany w zakresie skupu interwencyjnego

Skutki WPR Inne problemy: Degradacja środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt wynikająca z intensyfikacji produkcji, specjalizacji, marginalizacji terenenów słabej jakości. Depopulacja terenów wiejskich; Polityka rolna a nie dotycząca terenów wiejskich. Wpływ na warunki handlu międzynarodowego.  Konieczność reform

Skutki WPR Skutki ekonomiczne: Krótkookresowa ochrona dochodów – zachęcanie rolników do pozostawania w rolnictwie, Dotacje cenowe – korzystają wielcy producenci, ale rosną też oczekiwania małych producentów. Pozostanie w rolnictwie większej liczby ludności, Zwiększenie liczebności mniejszych gospodarstw.

Skutki WPR M. Tracy: „Trudno jest w tym wszystkim rozpoznać «gospodarkę rynkową». Zasięg interwencjonizmu w rolnictwo jest bardzo szeroki. Gdyby w przeszłości podejmowano inne decyzje, może uniknęłoby się obecnych kłopotów; teraz zmianę sytuacji trudno jest sobie wyobrazić” (1997, s.199).

Najważniejsze reformy WPR: 1968 Plan Mansholta 1972 Wprowadzenie instrumentów strukturalnych 1984-1990 Reformy dotyczące m.in.: wprowadzenia kwot na mleko, odłogowania. 1992-1996 Plan MacSharry’ego 2000-2006 Agenda 2000 2003 Reformy podjęte w Luksemburgu

Reformy WPR 1968 Plan Mansholta Poprawa struktury agrarnej, likwidacja mało wydajnych gospodarstw, zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych - nie został w pełni zrealizowany 1972 Wprowadzenie instrumentów strukturalnych 1984-1990 Reformy dotyczące: Wprowadzenie kwot na mleko, Obniżanie realnego poziomu cen, Wprowadzenie stabilizatorów na niektóre produkty, Wprowadzenie odłogowania, Ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie WPR.

Reforma MacSharry’ego Plan MacSharry’ego (1992-1996) m.in.: obniżenie cen regulowanych podstawowych produktów w ciągu trzech lat o 15 % - 30 %, wprowadzenie dopłat bezpośrednich, uzależnienie subwencji kompensacyjnych od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia intensywności produkcji zwierzęcej, system przymusowego wyłączenia z uprawy 15 % ziemi w zamian za opłaty kompensacyjne, zmniejszenie kwot mlecznych, zachęty finansowe dla rolników ograniczających chów krów mlecznych. Pozytywne efekty reformy

WPR a WTO Runda Urugwajskia GATT (1986-1994) - Wspólnota zobowiązała się do liberalizacji handlu artykułami rolno-spożywczymi m.in.: obniżenie stawek celnych, zastąpienie wszystkich środków ochrony zewnętrznej cłami, niepodnoszenie ceł powyżej istniejącego poziomu, zmniejszenie nakładów na subsydiowanie eksportu, zmniejszenie ogólnej kwoty wewnętrznej pomocy rynkowej dla rolnictwa. Runda Rozwojowa Doha (2001-2006?) pełniejsze uwzględnienie interesów krajów rozwijających się; obszary konfliktu: dostęp do rynku, dopłaty do eksportu, wsparcie wewnętrzne sektora rolnego.

Agenda 2000 Agenda 2000 - odpowiedzią na nowe wyzwania: liberalizacja światowego handlu, dbałość o środowisko naturalne, wzrost zainteresowania bezpieczeństwem i jakością produktów, perspektywa rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000 dotyczące WPR: stopniowa redukcja cen gwarantowanych, rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji wyrównawczych, bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen.

Reformy - Luksemburg 2003 Podstawowe zasady: Wprowadzenie jednolitych płatności na gospodarstwo lub jednolitych płatności regionalnych uniezależnionych od wielkości produkcji; Oddzielenie pomocy od wielkości produkcji (decoupling); Redukcja wsparcia bezpośredniego w większych gospodarstwach (modulation); Dofinansowanie działań w ramach rozwoju obszarów wiejskich (II filar);

Reformy - Luksemburg 2003 Podstawowe zasady cd.: Wprowadzenie mechanizmu dyscypliny finansowej (financial discipline); Zaostrzenie standardów ochrony środowiska, bezpiecznej żywności i dobrostanu zwierząt (cross-compliance); Większy nacisk na system doradztwa rolniczego; Szczegółowe regulacje dla poszczególnych rynków produktów rolnych.

Efekty reformy: Pozytywne: Dzięki wprowadzeniu JPG i JPR uproszczenie WPR i zmniejszenie kosztów funkcjonowania; Dzięki oddzieleniu płatności od wielkości produkcji silniejsze powiązanie decyzji produkcyjnych rolników z sygnałami rynkowymi; Zwrócenie uwagi na kwestie związane z ochroną środowiska, bezpiecznej żywności i dobrostanu zwierząt; Wspieranie wielofunkcyjnego rolnictwa (mniejsze wsparcie dla dużych intensywnych gospodarstw)

Efekty reformy: Ale i negatywne elementy: Odraczanie wprowadzania nowego systemu spowoduje większy stopień skomplikowania; Zniekształcenie warunków konkurencji na jednolitym rynku.

Ewolucja wydatków WPR (mld euro)