Kapitał społeczny w teorii ekonomicznej Na podstawie artykułu Krzysztofa Kostro „Kapitał społeczny w teorii ekonomicznej’ Gospodarka Narodowa nr 7-8.2005

Wprowadzenie do koncepcji kapitału społecznego – czym jest kapitał społeczny ? Trudny do zdefiniowania czynnik o charakterze społecznym obejmujący nierynkowe relacje determinujące indywidualne i zbiorowe możliwości działań i działania ludzi mające konsekwencje ekonomiczne Sposób oddziaływania relacji międzyludzkich, uwarunkowań strukturalnych grup i wspólnot oraz czynników kulturowych na warunki ekonomiczno-polityczne w jakich funkcjonują oraz na siebie nawzajem

Podstawowe definicje kapitału społecznego Kapitał społeczny to „instytucje, społeczne relacje, sieci i normy kształtujące ilosć i jakośc społecznych interakcji w społeczeństwie” (Bank Światowy) Kapitał społeczny jako „podzielana wiedza, porozumienie, normy, zasady i oczekiwania dotyczące wzorców interakcji jakie grupy ludzi wnoszą do powtarzalnych czynności […] gdy stoją przed problemami społecznymi lub w sytuacji wspólnego działania ich członków muszą znaleźć sposoby stworzenia wzajemnie wzmacniających się oczekiwań i zaufania by przezwyciężyć pierwotne i krótkookresowe pokusu jakie napotkają”

Przejawy istnienia kapitału społecznego ORGANICZNIE ZWIĄZANE Przejawy istnienia kapitału społecznego ZAUFANIE – podstawa wzajemności relacji WSPÓŁPRACA – działanie wspólne umożliwione przez wzajemne zaufanie SIECI SPOŁECZNE – relacje jednostek lub grup SPOŁECZNE ZAANGAŻOWANIE - udział w dobrowolnych stowarzyszeniach i obywatelska aktywność ZOBOWIĄZANIE ODWZAJEMNIENIA – oczekiwanie rewanżu powstałe w wyniku wzajemnego zaufania

Zapokojenie podstawowych potrzeb, radzenie sobie w codziennym życiu Rodzaje sieci społecznych warunkujące możliwości i zakres dokonywania działań WIĘŹ Jednorodne, zamknięte zbiorowości tj. rodzina, gr. krewniacze, gr. etniczne, bliscy przyjaciele Silna więź emocjonalna, lojalność, solidarność Wspólnota podzielanych wartości i norm Nieufność wobec obcych Postawa „do wewnątrz” grupy Zapokojenie podstawowych potrzeb, radzenie sobie w codziennym życiu CEL

Osiągnąć wymierny cel np. zdobyć pracę, podnieść status społeczny Rodzaje sieci społecznych warunkujące możliwości i zakres dokonywania działań POMOST Duże, otwarte, niejednorodne grupy tj. koledzy, znajomi, znajomi naszych znajomych, stowarzyszenia Słaba więź emocjonalna Wymiana informacji i wiedzy z szerszym gronem osób Osiągnąć wymierny cel np. zdobyć pracę, podnieść status społeczny CEL

Rodzaje sieci społecznych warunkujące możliwości i zakres dokonywania działań OGNIWO Zbiorowość o strukturze hierarchicznej Uwzględnia różnicę pozycji, statusów i zakresów władzy Utrzymania wertykalnego podziału społeczeństwa np. stosunek przełożony podwładny CEL

Rodzaje sieci społecznych warunkujące możliwości i zakres dokonywania działań WIĘZI MAŁY OBSZAR SILNE EMOCJE JEDNORODNA STRUKTURA MAŁY ZASIĘG I MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA POMOSTY DUŻY OBSZAR SŁABE EMOCJE NIEJEDNORODNA STRUKTURA DUŻY ZASIĘG I MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA OGNIWO STRUKTURA WERTYKALNA OBEJMUJĄCA STOSUNKI ZWIERZCHNOŚCI I RÓŻNICE STATUSÓW ZAKRESY WŁADZY WYZNACZAJĄ MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA

Wpływ sieci społecznych na rozwój zbiorowości WIĘZI POMOSTY, OGNIWA Zamknięcie w obrębie własnej grupy, niechęć wobec zmian, brak inicjatywy POMOSTY WIĘZI, OGNIWA Brak poczucia przynależności, brak wsparcia, poczucie słabości

Wpływ sieci społecznych na rozwój zbiorowości Nadmiar uwzględniania stosunków władzy, możliwość wykluczenia grup, jednostek o niskich statusach WIĘZI, POMOSTY OGNIWA WIĘZI POMOSTY Równowaga pomiędzy rodzajami sieci społecznych warunkuje zrównoważony poziom rozwoju zbiorowości

Kategoryzacja elementów kapitału społecznego „Podejście indywidualistyczne” Kapitał społeczny jako atrybut jednostki, potencjał prywatny o właściwościach dobra prywatnego akumulowany i wykorzystywany do realizacji prywatnych celów jednostki „Podejście społeczne” Kapitał społeczny jako atrybut społeczeństwa, o właściwościach dobra publicznego, obejmujący jakość sieci i relacji społecznych umożliwiających współdziałanie członkom społeczeństwa

Analiza kapitału społecznego Kapitał społeczny jako zbiór kulturowo przekazywanych norm oraz zaufania umożliwiający wyłanianie się sieci i stowarzyszeń CECHA : SPÓJNOŚĆ SYTUACYJNA Kapitał społeczny jest odmienny dla różnych grup i sytuacji i zmienia się w zależności od sytuacji CECHA : ZMIENNOŚĆ Kapitał społeczny jest czynnikiem jednorodnym dla jednostek należących do tej samej kultury oraz dla różnych sytuacji CECHA : STAŁOŚĆ I PRZEWIDYWALNOŚĆ

Podstawowe podejścia badawcze - Pierre Bourdieu Kapitał społeczny jako powstający w kontekście społecznym produkt relacji międzyludzkich będący atrybutem jednostki, która go tworzy i wykorzystuje do własnych celów Element strategii jednostki w poszukiwaniu korzyści Osiągnięcie celu jest uzależnione od intensywności, ilości kontaktów oraz od środków dostępnych przez te kontakty Pojęcie podstawowe INDYWIDUALNA STRATEGIA JEDNOSTKI

Podstawowe podejścia badawcze - James Coleman Kapitał społeczny jako zasób całej grupy wykorzystywany przez jej członków, niezależnie od wkładu włożonego w jego zdobywanie Dostęp jest uzasadniony przez samo bycie w grupie tzn. uczestniczenie w relacji i podzielanie wspólnych wartości Tworzony nieświadomie ale w wyniku strategii poszczególnych członków dążących do osiągnięcia indywidualnych korzyści Pojęcie podstawowe – DOBRO PODZIELANE PRZEZ GRUPĘ

Podstawowe podejścia badawcze - Robert Putnam Atrybut dużych struktur społecznych o budowie wertykalnej łączącej jednostki o porównywalnej pozycji i władzy Nacisk na znaczenie pomostów, znajomości, stowarzyszeń i organizacji jako spoiwa pomiędzy członkami różnych grup Ujęcie makro – dobro publiczne utożsamiane z cnotami obywatelskimi i zaangażowaniem społecznym Oparty na sieciach społecznych zaufaniu i normach odwzajemnienia Pojęcie podstawowe – ZAANGAŻOWANIE I CNOTY OBYWATELSKIE

Podstawowe podejścia badawcze - Francis Fukuyama Kapitał społeczny wywodzi się z dziedziczonych nawyków społecznych wynikających z określonej przynależności kulturowej Różnicuje się w zależności od przynależnego danej kulturze poziomu zaufania oraz systemu wartości INNA INNY KULTURA KAPITAŁ SPOŁECZNY Podejście najszersze ale także najściślej związane z ekonomią Pojęcie podstawowe – RÓŻNICA POZIOM ZAUFANIA

Ekonomiczne cechy kapitału społecznego Podlega produkcji i wymaga nakładów Przekształca nakłady w gotowe produkty Możliwość inwestowania i osiągania wymiernych korzyści Wyspecjalizowany jako komplementarna, dynamiczna „substancja” kapitałowa Zmienna trwałość, konieczność reprodukcji „use it or lose it” – konieczność podtrzymywania produktywności Przewidywalność korzyści i strat Obecność kosztu alternatywnego Mobilność Zbywalność

Jak mierzyć i badać kapitał społeczny? Im wyższy poziom interdyscyplinarności pojęcia tym wyższy poziom wszechstronności ujęć badawczych oraz interdycyplinarności wniosków Miary kapitału społecznego Intensywność relacji, Charakter relacji, Podzielność norm i wartości, Poziom zaufania, Natężenie zaangażowania obywatelskiego

Ekonomiczna rola kapitału społecznego Dzięki elementowi przewidywalności zmniejsza niepewność zjawisk społeczno-ekonomicznych Wprowadza normy i wzory wyznaczające kierunek i intensywność działań System sankcji pozwalający na kontrolę lub eliminację zachowań niepożądanych w zbiorowości Jest substytutem norm prawnych – wyznacza zwyczajowe sposoby działania Dzięki klimatowi zaufania zmniejsza koszty transakcji ekonomicznych W skali mikro wprowadza wiedzę typu „know who” – informację o członkach grupy dysponującymi informacjami pomocnymi w danej sytuacji Przyczynia się do wzrostu efektywności pracy w przedsiębiorstwach W skali makro przyczynia się do wzrostu gospodarczego

Negatywne aspekty funkcjonowania kapitału społecznego Dominacja mocnych więzi może powodować wrogość wobec innych grup w tym zachowania agresywne, powstawanie stereotypów i uprzedzeń Nepotyzm Stagnacja, brak dynamiki i rozwoju Utrwalanie się nierówności społecznych w obrębie zbiorowości Nierównomierny dostęp do zasobów społecznych

Dziękuję za uwagę