Prawo gospodarcze Unii Europejskiej Szkoła Główna Handlowa Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw Warszawa Prawo gospodarcze Unii Europejskiej Prof. dr hab.Wiesław Czyżowicz E-mail: wesczyz@sgh.waw.pl http://akson.sgh.waw.pl/wczyzo

Prawo obywateli UE do wiedzy o prawie Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską przewiduje, że :"Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji„ (Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej –TUE-z 7.II.1992r. -wszedł w życie 1.XI.1993r- zmienił nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na Wspólnotę Europejską –WE, Art. 255) Rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 nadało moc prawną temu postanowieniu w Traktacie, ustanawiając w szczególności, że te trzy instytucje powinny udostępnić swoje dokumenty za pomocą rejestru elektronicznego.

Cele zajęć Przedstawić słuchaczom prawo gospodarcze UE jako element możliwości wykorzystania go dla (1)zwiększania wartości firmy, (2)skuteczniejszej ochrony interesów obywateli i przedsiębiorców na jednolitym rynku europejskim oraz (3)na arenie międzynarodowej Prawo gospodarcze tworzone przez UE staje się nieodzowną cechą rzeczywistości politycznej i społeczno-gospodarczej w każdym z 27 Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Na podstawie Traktatów Europejskich a także na bazie Traktatu o Funkcjonowaniu UE (Reformującego,Lizbońskiego), corocznie podejmuje się tysiące decyzji, mających zasadniczy wpływ na funkcjonowanie Państw Członkowskich oraz na życie obywateli Europy. Już dawno temu jednostka przestała być wyłącznie obywatelem miasta, społeczności czy państwa: obecnie jest także obywatelem Wspólnoty o określonych prawach, w tym ekonomicznych,chronionych w UE

Literatura Zarys prawa instytucjonalnego Unii Europejskiej,red.A Kuś, Lublin,KUL, 2009 M.Zdyb: Wspólnotowe i polskie publiczne prawo gospodarcze, t.1 Warszawa, Wolters Kluwer, 2008 Podstawy prawa Unii Europejskiej. Zarys wykładu.red.J.Galster, Toruń, TNOiK, 2006 Prawo Europejskie.Zarys wykładu red.R.Skupisz, E.Skrzydło-Tefelska, Lublin, UMCS 2006 D.Lasok: Zarys prawa Unii Europejskiej.Cz.II Prawo gospodarcze,Toruń, TNOiK,1998 M.Dessauses:Prawo gospodarcze Unii Europejskiej,Wwa, C.H.Beck, 1999 K.Sobczak (red.):Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw,Wwa,2002 A.Cieśliński:Wspólnotowe prawo gospodarcze,Warszawa, C.H.Beck, 2003 C.Kosikowski:Publiczne prawo gospodarcze Polski i Unii Europejskiej,Wwa, 2005 System prawny UE: http://www1.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/2C019E15CA046573C1257091002BA7A5 Dostęp do aktów prawnych UE: http://eur-lex.europa.eu/pl/index.htm A.Parzych:Źródła prawa wspólnotowego, w: http://www1.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/6E4EB046EB437F14C1256F50003B2238/$file/zrodlo_prawa_UE.pdf A.Parzych: Unia Europejska.Instytucje, w: http://www1.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/7B1E96C7C747BD63C1256F41003BB5DE/$file/instytucjeUE.pdf Traktat Akcesyjny.Wybór dokumentów, Warszawa, wyd. Prawo i Praktyka Gosp.,2003 Traktat Lizboński z 13 grudnia 2007r., w: http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2007:306:SOM:PL:HTML

Semestralny plan zajęć Pojęcie prawa europejskiego, jego źródła, zasady i systematyka. Pojęcie europejskiego prawa gospodarczego i jego miejsce w europejskim systemie prawa. Mechanizm instytucjonalny w tworzeniu wspólnotowego prawa gospodarczego - rola poszczególnych instytucji unijnych. Prawo gospodarcze na jednolitym rynku europejskim i podstawowe swobody działalności gospodarczej. Swoboda przepływu towarów i Unia Celna. Swoboda przepływu usług. Swoboda przepływu siły roboczej i przedsiębiorczości. Swoboda przepływu kapitału. Przedsiębiorca w świetle europejskiego prawa gospodarczego. Europejskie prawo celne. Europejskie prawo walutowe i rynku kapitałowego. Europejskie prawo ochrony konkurencji. Prawo pomocy publicznej (subwencyjne). Harmonizacja prawa podatkowego. Europejskie regulacje konsumenckie.

Plan zajęć Cele i założenia przedmiotu „Prawo gospodarcze UE” Prawo gospodarcze w systemie prawnym UE Cele, zadania i zasady prawa oraz status prawny WE i UE Źródła prawa wspólnotowego i jego relacja z narodowymi systemami prawnymi państw członkowskich Tworzenie i stosowanie prawa wspólnotowego a rola poszczególnych organów Perspektywy rozwoju unijnego prawa gospodarczego UWAGA: zamieszczone w tym pliku informacje to tylko fragment roboczych konspektów. Szczegóły na wykładach i we wskazanej literaturze, w tym ze stron internetowych UKIE

Szczegółowy plan wykładu Przesłanki powstania, cele i ewolucja integracji europejskiej Pojęcie „prawa wspólnotowego” i „prawa gospodarczego UE”(PG UE) w systemie prawnym Unii Europejskiej (SP UE) Znaczenie systemu prawnego UE dla społeczeństw państw członkowskich Struktura UE („Trzy filary” przed Traktatem Lizbońskim) Pojęcie i znaczenie „acquis communautaire” „Acquis communautaire” i źródła PG UE Wspólnotowe prawo pierwotne – Traktaty założycielskie i ich zmiany, Traktaty o przystąpieniu, zasady ogólne (soft law) Wspólnotowe prawo pochodne (wtórne) – akty prawne Wewnętrzne prawo Wspólnotowe Akty nienazwane Porozumienia międzynarodowe Prawo wtórne w II i w III filarze (przed Traktatem Lizbońskim) Perspektywy rozwoju systemu prawnego UE w projekcie Traktatu Konstytucyjnego i w Traktacie Lizbońskim

Przesłanki powstania, cele i ewolucja integracji europejskiej I. Przesłanki ideowo-polityczne Likwidacja wrogości między narodami Utrwalenie demokracji, pokoju i bezpieczeństwa Rozwój dobrobytu społeczeństw państw członkowskich II. Przesłanki ekonomiczne Odbudowa Europy po II wojnie światowej Kształtowanie wspólnego rynku (preferencje skali) Wzrost konkurencyjności na arenie międzynarodowej III. Idea nowej organizacji ponadnarodowej i rola prawa 1. Idee Jean Moneta nowej organizacji ponadnarodowej w Deklaracji Schumana 2. Kształtowanie systemu i mechanizmu prawno-instytucjonalnego 3. Od EWWiS do UE (od Raportu Spaaka po Traktat Konstytucyjny)

Etapy (schody) integracji ekonomiczno-politycznej w teorii integracji Unia Polityczna Unia Gospodarcza (UG-W) Unia walutowa Unia Celna Strefa Wolnego Handlu Umowa preferencyjna

Formalno-prawne etapy tworzenia UE Traktaty założycielskie Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (Paryż 1951) Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, (Rzym 1957) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (Rzym 1957) Zmiany traktatów założycielskich Traktat o Fuzji Organów (1965) Jednolity Akt Europejski (1986) Traktat z Maastricht (1992) Traktat z Amsterdamu (1997) Traktat z Nicei (2001) Traktat Konstytucyjny (2004) Traktat Lizboński (TF UE) z 13 grudnia 2007r

Formalno-prawne etapy rozszerzania UE Traktaty o przystąpieniu 1972 - Dania, Wielka Brytania, Irlandia 1979 - Grecja 1985 - Hiszpania i Portugalia 1994 - Austria, Finlandia, Szwecja 2003 - Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr 2006 – Bułgaria i Rumunia

Formalno – prawna ewolucja UE 1968 r. SWH (FTA) w zakresie art. przem. 1972 r. Współpraca w zakresie polityki zagranicznej 1975r. Współpraca z KR-ami (Konwencja z Lome) 1979 r. Pierwsze wybory bezpośrednie do Parlamentu Europejskiego 1986 r. Jednolity Akt Europejski (UG-W, rozszerzenie uprawnień PE) 1992 r. Traktat z Maastricht (TUE –WE, filary, …) 1993 r. (1994) – Unia celna (FTA+jednolita taryfa+wspólna polit.handlowa, …) 1997 r. Traktat Amsterdamski (sprawy społ., ...) 1999 r. Rozpoczęcie rozliczeń bezgotówkowych w EURO 2001 r. Traktat Nicejski (traktat modernizujący TUE) 2002 r. Wprowadzenie EURO do obiegu gotówkowego r. Projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy 2007 r. Traktat o Funkcjonowaniu UE (Lizboński)

Znaczenie prawa w UE (1) Unia Europejska jest całkowicie nowym tworem, który odróżnia się od poprzednich prób stworzenia zjednoczonej Europy, głównie, dlatego, że działa korzystając z zasad prawa a nie siły czy dominacji. Prawo ma za zadanie działać tam, gdzie przemoc od wielu wieków zawodziła. Jedynie społeczność oparta na zasadach prawa i wspólnie podejmowanych decyzjach może być trwałą strukturą. Proces ten opiera się na takich wartościach jak wolność i równość, których ochronę zabezpiecza prawo. Regulacje prawne dotyczą stosunków między: obywatelami i władzami publicznymi państw członkowskich, między obywatelami a organami UE, między państwami członkowskimi, między państwami członkowskimi a organami UE, między organami UE i wreszcie między państwami członkowskimi i UE a krajami trzecimi. Całokształt tych regulacji to tzw. dorobek prawny UE czyli acquis communautaire.

Znaczenie prawa w UE (2) Prawo wspólnoty stanowi niezależny system prawa oparty na międzynarodowych traktatach oraz na własnej legislacji. Wspólne życie gospodarcze i społeczne obywateli Unii nie jest dyktowane przez siłę, lecz prawo. Jest to podstawa systemu instytucjonalnego. Pod jurysdykcją prawa unijnego znajduje się coraz więcej obszarów życia codziennego obywateli Unii. Daje im to prawa, ale także nakłada na nich obowiązki. Jako obywatele zarówno kraju jak i wspólnoty, mamy nad sobą całą hierarchę prawa.

Znaczenie prawa w UE (3) Określa on także stosunki między krajami i wspólnotą. Kraje muszą przedsięwziąć wszystkie możliwe środki, które zapewnią wypełnianie obowiązków wynikających z traktatów lub działań instytucji Unijnych. Kraje członkowskie są też odpowiedzialne za wszelkie szkody powstałe w wyniku naruszania prawa Unijnego.

Pojęcie Systemu Prawnego UE Z formalno - prawnego punktu widzenia należałoby mówić raczej o systemie prawa i instytucji Wspólnot Europejskich. Pojęcia takie jak „system prawny Unii”, „instytucje Unii” są bowiem jak dotychczas tylko pojęciami obiegowymi, /…/ ale nieuwzględniającymi strony formalnoprawnej./…/ Należy jednak wyraźnie podkreślić, że niezależnie od systemu prawa Wspólnot Europejskich (używa się tu również takich określeń jak „prawo europejskie”, „europejskie prawo wspólnotowe”), odnoszącego się do I filaru(GOSPODARCZEGO i Społecznego) Unii, proces kształtowania prawa unijnego już dawno się rozpoczął. Dzieje się tak w wyniku realizacji zadań w II (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa), a w szczególności III filarze UE (współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych). Procesy te w swej konsekwencji mogą, wcześniej lub później, stworzyć formalnoprawne podstawy do posługiwania się pojęciem „prawo unijne”. Cyt.za: K.Michałowska-Gorywoda: System prawny i instytucjonalny Unii Europejskiej, w: http://www1.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/7CC31F950AE83E4BC1257091002FCFFD/$file/goryw.pdf ; Por.też: A.Całus:System prawny Unii Europejskiej.Zarys wykładu.Warszawa, IPHZiSE SGH,1997, s.3-4 UWAGA:Podział na „filary” został zlikwidowany Traktatem o Funkcjonowaniu UE!!!

Dziedzina Wspólnotowa Traktat o FunkcjonowaniuUE(2007) Traktat z Nicei (2001) Traktat Amsterdamski (1997) Traktat z Maastricht (1992) Dziedzina Dziedzina Wspólnotowa Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Traktat WE (Rzym 1957) Traktat EUROATOM Traktat EWWiS (Paryż 1951-2002) Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (poprz.:współpraca w sprawach wewnętrznych i sprawiedliwości) Filar drugi Filar I Filara trzeci Trzy filary Unii Europejskiej (Uwaga: TF UE likwiduje ten schemat !!!)

Unia Europejska Procedura decyzyjna Traktaty o Wspólnotach I FILAR Wspólnoty Europejskie II FILAR Wspólna polityka bezpieczeństwa i zagraniczna III FILAR Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (poprzednio:w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych) EWG Unia celna i wspólny rynek Polityka rolna Polityka infrastrukturalna i przemysłowa Polityka handlowa Polityka społeczna Edukacja i kultura Badania i rozwój Ochrona konsumenta Sieci transportowe Obywatelstwo UE EUROATOM EWWiS (do 2002) Polityka zagraniczna Ustalanie wspólnego stanowiska i działań na arenie międzynarodowej Ochrona praw człowieka Wspieranie demokracji Pomoc krajom trzecim Polityka bezpieczeństwa Utrzymanie pokoju Unia Zachodnioeurop. organem bezpieczeństwa Współpraca w ramach NATO Ekonomiczne aspekty zbrojeń Strategia Europ.SystemBezpiecz. Sprawy wewnętrzne Polityka azylowa Polityka migracyjna i wizowa Ochrona granic zewnętrznych Zwalczanie narkomanii Wymiar sprawiedliwości Walka ze zorganizowaną przestępczością międzynarodową (przemytem narkotyków i terroryzmem) Współpraca sądownicza w sprawach karnych i cywilnych Współpraca policji Procedura decyzyjna Traktaty o Wspólnotach (Filar ponadnarodowy) Współpraca rządów (Filar Międzyrządowy)

Unia Europejska – Cele Ogólny budowa ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są w najbardziej jawny sposób i na szczeblu najbliższym obywatelowi (art.1 TUE) Cele szczegółowe Popieranie postępu gospodarczego i społecznego Popieranie wysokiego poziomu zatrudnienia Trwały i nieinflacyjny wzrost gospodarczy Potwierdzenie tożsamości na arenie międzynarodowej Wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli Państw Członkowskich Utrzymanie (utworzenie) obszaru wolności , bezpieczeństwa i sprawiedliwości Zachowanie i rozbudowa dorobku Wspólnoty

Unia Europejska - Cele Procedura decyzyjna Traktaty o Wspólnotach I FILAR Wspólnota Europejska II FILAR Wspólna polityka bezpieczeństwa i zagraniczna III FILAR Współpraca w sprawach karnych Przyczynianie się do: Harmonijnego , zrównoważonego i nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego; Wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej; Równości płci Wysokiego stopnia konkurencyjności i zbieżności Ochrony środowiska Podnoszenia jakości życia Spójności gospodarczej, społecznej oraz solidarności pomiędzy Państwami Czł. Ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i integralności UE; Umacnianie bezpieczeństwa UE; Zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego Popieranie współpracy międzynarodowej Rozwijanie oraz umacnianie demokracji i rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności (Karta podstawowych praw UE) Zapewnienie obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności i sprawiedliwości; 2. Podejmowanie wspólnych działań w w/w zakresie 3. Zapobieganie rasizmowi i ksenofobii Procedura decyzyjna Traktaty o Wspólnotach (Filar ponadnarodowy !!!) Współpraca rządów (Filar międzyrządowy) (Filar Międzyrządowy)

Acquis Communautaire – dorobek prawny Wspólnoty Polityki wspólnotowe Prawo wspólnotowe Orzecznictwo ETS Prawo zwyczajowe Dalsze slajdy to zmodyfikowana kopia prezentacji wykładu „Prawo Unii Europejskiej – wprowadzenie”, A.Parzycha (UKIE): http://www1.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/2C019E15CA046573C1257091002BA7A5

System prawny Wspólnot (przed TF UE) Prawo pierwotne Prawo pochodne (wtórne) w I filarze Porozumienia międzynarodowe Prawo pochodne (wtórne) w II i III filarze

Wspólnotowe prawo pierwotne Traktaty założycielskie Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (Paryż 1951) Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Rzym 1957), Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (Rzym 1957) Zmiany traktatów założycielskich Traktat o Fuzji Organów (1965) Jednolity Akt Europejski (1986) Traktat z Maastricht (1992) Traktat z Amsterdamu (1997) Traktat z Nicei (2001) Traktat Konstytucyjny (2004) Traktat o Funkcjonowaniu UE (2007)

Wspólnotowe prawo pierwotne c.d. Traktaty o przystąpieniu 1972 - Dania, Wielka Brytania, Irlandia 1979 - Grecja 1985 - Hiszpania i Portugalia 1994 - Austria, Finlandia, Szwecja 2003 - Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr 2006 – Bułgaria i Rumunia Przyjęte przez państwa członkowskie protokoły i oświadczenia załączone do traktatów założycielskich

Wspólnotowe prawo pierwotne c.d. Zasady ogólne prawa Unii Europejskiej (soft law) Zasady traktatowe Zasady sformułowane przez ETS Zasady wynikające z kanonów praworządnych i demokratycznych państw Prawa podstawowe i wolności jednostek

Wspólnotowe prawo pochodne (wtórne) Wydane przez jeden lub kilka organów Wspólnot Europejskich Oparte na kompetencji udzielonej w pierwotnym

Wspólnotowe prawo pochodne (wtórne) – akty prawne Rozporządzenia Dyrektywy Decyzje Zalecenia Opinie

Rozporządzenia Mają zastosowanie ogólne Obowiązują we wszystkich swoich częściach Stosuje się je bezpośrednio w każdym państwie członkowskim

Dyrektywy Wiążą pod względem zamierzonego celu każde państwo członkowskie, do jakiego są skierowane Pozostawiają władzom krajowym wybór formy i metod włączenia do systemu prawa krajowego

Decyzje Obowiązują we wszystkich swoich częściach tych, do których są skierowane Obowiązują bezpośrednio

Opinie i zalecenia Niezobowiązujące akty prawne Mają charakter polityczny i moralny Zalecenie wydawane jest z własnej inicjatywy, może być adresowana do państw członkowskich, organów Wspólnoty lub osób Opinia wydawana jest na zapytanie, nie może dotyczyć osób

Wewnętrzne prawo wspólnotowe Regulaminy wewnętrzne Wspólne deklaracje Porozumienia międzyinstytucjonalne

Akty nienazwane (sui generis) Uchwały Projekty Wyjaśnienia Memoranda Zawiadomienia Komunikaty Sprawozdania Programy Plany

Rezolucje zawierają wspólne intencje i opinie na temat ogólnego procesu integracji wyznaczają kierunek przyszłych prac Rady UE

Deklaracje i programy działań 1. Ogólne, dotyczące rozwoju Wspólnoty, demokracji lub praw fundamentalnych 2. Uchwalane w ramach procesu decyzyjnego Rady UE i dotyczą interpretacji decyzji podejmowanych w łonie Rady Programy działań mają na celu realizację programów legislacyjnych i ogólnych celów traktatowych

Porozumienia międzynarodowe Umowy Wspólnot Europejskich Umowy mieszane UE i państwo członkowskie ze stroną trzecią (np. z Rosją) Umowy państw członkowskich UE

Prawo wtórne w II filarze (przed TF UE) 1. Zasady i ogólne wytyczne 2. Wspólne strategie 3. Wspólne stanowiska 4. Wspólne działania 5. Współpraca państw członkowskich UE 6. Umowy międzynarodowe

Prawo wtórne w III filarze (przed TF UE) 1. Decyzje ramowe 2. Decyzje 3. Wspólne stanowiska 4. Konwencje międzynarodowe

Rozporządzenie Dyrektywa WIĄŻĄCE Decyzja Zalecenie Opinia PRZED TRAKTATEM o Funkcjonowaniu UE Ponad 15 instrumentów prawnych…. W TRAKTACIE o Funkcjonowaniu UE Rozporządzenie Konwencja (Traktat WE) Konwencja (Traktat UE) Dyrektywa Decyzja ramowa Decyzja Decyzja (Tytuł V Traktatu UE) Decyzja (Tytuł VI Traktatu UE) Zasady i stanowiska ogólne Wspólna strategia Działanie Wspólne stanowisko (Tytuł V Traktatu UE) Wspólne stanowisko (Tytuł VI Traktatu UE) Zalecenie Opinia Rozporządzenie Dyrektywa Decyzja Zalecenie Opinia WIĄŻĄCE ustawodawcze nieustawodawcze, niezobowiązujące

Zasada prymatu prawa wspólnotowego Kompetencje i procedury dotyczące zawarcia i zmian prawa pierwotnego uregulowane są w krajowym prawie konstytucyjnym Ranga prawa wspólnotowego nie zależy od rangi ustawy krajowej Wszystkie obowiązujące normy prawa wspólnotowego są nadrzędne nad normami krajowymi, czyli: Konstytucją wcześniejszymi i późniejszymi ustawami krajowymi wszystkimi prawami niższego szczebla Wszystkie problemy dotyczące rangi, bezpośredniego skutku i wykładni podlegają jurysdykcji ETS, który respektuje granice wytyczone przez krajowe prawa podstawowe i zasady konstytucyjne

Perspektywy dalszej ewolucji systemu prawa Unii Europejskiej Przyjęcie Traktatu o Funkcjonowaniu UE (Lizbońskiego) i zawartych w nim regulacji pozostawia poprzedni katalog aktów prawnych UE: Rozporządzenie Dyrektywa Decyzja Zalecenie Opinia (por. slajd 39)

Dziękuję za uwagę Prof. dr hab. Wiesław Czyżowicz Kier. KPAiFP KNoP SGH Warszawa, ul.Madalińskiego 31/33 E-mail: wesczyz@sgh.waw.pl http://akson.sgh.waw.pl/~wczyzo