Migracje a globalizacja i „nowe mniejszości”- teoretyczne założenia modeli „integracji” imigrantów (2) Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401) wykład nr 13

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 1. Wokół teoretycznych aspektów ruchów migracyjnych (powtórzenie): rozumienie pojęcia: „migracji” (e- oraz i-migracja); globalizacja a migracje: rozwój ponadnarodowych rynków finansowych i rozwój gospodarki „wiedzy” (S. Sassen: „mobilność kapitału stworzyła nowe warunki dla mobilności siły roboczej”); nowoczesne technologie informatyczne i transportowe; międzynarodowe przepływy ludności na wielką skalę (3% mieszkańców globu). przyczyny migracji: różnice demograficzne, społeczne i ekonomiczne; niepowodzenia programów „rozwój zamiast migracji”; specyficzne potrzeby gospodarki opartej na wiedzy (specjaliści i osoby bez kwalifikacji); „utrzymująca” rola rodzin i społeczności migracyjnych („łańcuchy migracyjne”); „super-różnorodność” pochodzenia migrantów; migranci jako „samo-selekcjonująca się” elita (cechy: przedsiębiorczość, gotowość do wyrzeczeń, chęć poprawy warunków życia i dążenie do zrobienia kariery). niejednoznaczne oceny skutków migracji (rozwój gospodarczy i postęp technologiczny a skutki społeczne, koszty socjalne, problemy kulturowe); problemy polityki państwa.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 2. Wokół teoretycznych problemów adaptacji imigrantów do społeczeństwa przyjmującego: różnorodność (i zmienność) terminologii: asymilacja, akulturacja, integracja, etniczne włączenie się, osiedlenie, inkorporacja, inkluzja itp. ; zależność terminologii od kontekstu geograficznego i kulturowego. problematyka adaptacji „innych” w klasycznej socjologii – Znaniecki i Thomas: problematyka biograficzna, transnarodowość (badanie Polski i USA); zmiany społeczno-ekonomiczne (klasowe i zawodowe), trwałość rodziny i rzadkie zmiany religii i narodowości; procesy indywidualizacji młodego pokolenia. znaczenie „zwrotu do różnorodności” w naukach społecznych i dyskursie publicznym (Rogers Brubaker 2004); adaptacja imigrantów w różnych dziedzinach wiedzy: antropologia, demografia, ekonomia, historia, prawo, nauki polityczne, socjologia. omówienie następujących teorii (koncepcji): asymilacji, pluralizmu etnicznego, nowych teorii asymilacji, integracji, transnarodowości. schemat omówienia: założenia teorii, związki z polityką, główni aktorzy, etapy – wymiary - czynniki.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 3. Klasyczne teorie asymilacji (1): „Czy asymilacja jest martwa?” (N. Glazer, 1993): nadal jest to główny problem: włączanie kolejnych pokoleń imigrantów do głównego nurtu kultury i społeczeństwa przyjmującego; początki paradygmatu „asymilacyjnego” – szkoła chicagowska (lata 20-te XX wieku); założenia: możliwość kontroli procesu adaptacji imigrantów („tygiel”); przekonanie o wyższości kultury społeczeństwa przyjmującego; państwo jako gwarant procesu asymilacji; proces ten dokonuje się w obrębie jednego społeczeństwa przyjmującego. rozumienie terminu „asymilacja”: „proces wzajemnego zrozumienia (interpretation) i połączenia (fusion), w którym pamięć, uczucia i postawy jednych osób lub grup stają się dostępne innym osobom lub grupom oraz – poprzez wspólnotę (sharing) ich doświadczeń i historii – włączane są razem z nimi w obszar wspólnego życia kulturalnego”; asymilacja - tworzenie wspólnej kultury przez grupy odmienne kulturowo, dzielących wspólne terytorium.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 4. Klasyczne teorie asymilacji (2): Robert Park i Ernest Burgess (1921) – „race relation cycle” (jako proces i porządek społeczny): kontakt (przyjazd, osiedlenie, separacja przestrzenna); konkurencja (gospodarka i zatrudnienie) – równowaga ekonomiczna; konflikt (polityka i władza) – porządek polityczny; akomodacja (organizacja społeczna); asymilacja (osobowość i dziedzictwo kulturowe); Emory Bogardus dodawał jeszcze etap „akulturacji”: „porządek społeczny można zachować przez harmonizowanie postaw psychicznych”. R. Park i E. Burgess: procesy asymilacji dokonują się o wiele łatwiej, jeśli będą przebiegać na bazie dotychczasowych kulturowych doświadczeń imigrantów, bez zewnętrznej presji; doświadczenia obserwacji asymilacji: wydłużony („wielopokoleniowy”) cykl przystosowań różnych grup etnicznych (rasowych) do społeczeństwa przyjmującego.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 5. Teorie asymilacji (3): asymilacja „segmentalna”; koncepcja „7- stopniowej” asymilacji Milton Gordon (1964): asymilacja kulturowa i behawioralna (akulturacja) – zmiana wzorów kulturowych; asymilacja strukturalna – przynależność do głównych instytucji, grup i struktur społeczeństwa przyjmującego (powstanie grup pierwotnych łączących aktorów); asymilacja małżeńska (amalgamacja) – małżeństwa „mieszane” (egzogamiczne); asymilacja osobowościowa – rozwój poczucia identyfikacji do społeczeństwa przyjmującego; asymilacja postaw – zanik uprzedzeń; asymilacja behawioralna – zanik dyskryminacji; asymilacja obywatelska – zanik konfliktów o władzę. najważniejsze w tej koncepcji jest: rozróżnienie między akulturacją a asymilacją strukturalną; stopniowalność, różnorodność i segmentalność” etapów asymilacji; krytyka koncepcji: brak roli etnicznych społeczności lokalnych, rola II pokolenia, brak uwzględnienia dwóch wymiarów asymilacji: społeczno-ekonomicznego i przestrzennego.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 6. Teorie „pluralizmu etnicznego”: Nathan Glazer, Daniel P. Moynihan - krytyka teorii asymilacji (1963 r.): niezdolność do zasymilowania migrantów (izolacja mniejszości), jednoliniowość asymilacji, nierównomierność procesów asymilacji, nieokreślony docelowy kierunek rozwoju asymilacji, nadmierny optymizm. założenia teorii „pluralizmu etnicznego”: „multiplite melting pots” („wiele tygli”, nisze i enklawy etniczne) i założenia multikulturalizmu (docenienie wartości zróżnicowania kulturowego, wartości liberalne i demokratyczne). związki z polityką: od polityki (praw) anty-dyskryminacyjnych poprzez finansowanie działalności kulturalnej do udziału politycznego imigrantów. aktorzy: sami imigranci (większy nacisk na mniejszości niż na większość i ideę spójności społecznej); etapy: trwałe uznanie mniejszości imigranckich i innych typów zróżnicowania; krytyka teorii „pluralizmu etnicznego”: zjawisko transnarodowości (klasy specjalistów), rozproszenie przestrzenne mniejszości, rosnąca liczba małżeństw mieszanych oraz „płynne” tożsamości powodujące zacieranie granic grupowych.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 7. Dyskusja o „integracji” (asymilacji) imigrantów: wskaźniki asymilacji: asymilacja językowa i „językowy pluralizm” („dwujęzyczność”); zmniejszanie się różnic społeczno – ekonomicznych między imigrantami a „rodowitymi” mieszkańcami; zmniejszanie się segregacji przestrzennej; zmiany kultury dominującej (poszerzenie wzorów kulturowych o imigracyjne); „stare” doświadczenia integracji a obecne fale imigracji: zróżnicowanie rasowe (etniczne) współczesnych imigrantów; doświadczenia na rynku pracy; doświadczenia „transnarodowości”. dyskusja nt. akulturacji – rozróżnienie: kultura instrumentalna i ekspresyjna; migracje profesjonalistów i postawy społeczeństwa przyjmującego (klasa średnia); ograniczenia możliwości integracji (asymilacji): uprzedzenia rasowe, koncentracja imigrantów w centralnych częściach wielkich miast, zmiany gospodarcze (m.in. dez-industrializacja); trzy typy adaptacji imigrantów: klasyczna asymilacja, bycie „underclass” i zamknięcie w obrębie własnej grupy etnicznej.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 8. Nowe teorie asymilacji: docenienie „starych” (klasycznych) teorii asymilacji: jako sposobu integracji imigrantów i odpowiedź na obecny „kryzys wielokulturowości”; znaczenie słowa „asymilacja”, asymilacja zamiast „asymilacjonizmu”? Rogers Brubaker: założenie „nowych teorii asymilacji”: abstrakcyjne rozumienie asymilacji (ale nie jako końcowy efekt, szukanie podobieństw); podmiotowość i aktywność uczestników migrantów procesu asymilacji („asymilacja nie jest czymś, co robi się z imigrantami, ale czymś, co oni sami osiągają”); asymilują się nie tylko ludzie, ale „wielogeneracyjne populacje”; zróżnicowanie społeczeństwa przyjmującego i zbiorowości imigrantów; nierównomierność procesu asymilacji – przeniesienie akcentu z wymiaru kulturowego na społeczno-ekonomiczny; rozumienie asymilacji jako wielowymiarowego i złożonego procesu adaptacji imigrantów do społeczeństwa przyjmującego jako „wielowymiarowych, różnorodnych populacji”; brak wyróżnionych etapów asymilacji (są jedynie wymiary).

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 13 9. Zakończenie: adaptacja imigrantów jako wyzwanie – jak daleko można akulturować („unaradawiać”) imigrantów i jak daleko można odtwarzać społeczeństwo narodowe w sytuacji zróżnicowania kulturowego?; 4 główne problemy adaptacji (asymilacji, integracji): rozumienia adaptacji (integracji): co oznacza ona dokładnie i jakie tempo powinna ona przyjmować? czy mamy uczynić z imigranta kogoś całkowicie podobnego do nas , czy też upodobnić go w pewnych wymiarach? wymiary adaptacji: czy skupić się na przejmowaniu przez imigrantów naszych zwyczajów, umiejętności, języka itp., czy też koncentrować się na bardziej fundamentalnych zmianach ich tożsamości kulturowej/etnicznej? długości trwania adaptacji: czy adaptacja dotyczy konkretnych ludzi trakcie ich życia, czy to pozwalać jej się pozostać procesem międzypokoleniowym, gdzie kapitał integracyjny jest przekazywany generacyjnie? przymusowości adaptacji: czy winna być ona przymusowa, czy też dobrowolna?