Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11)

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) Przykład: „Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny (CBOS, 2006) miłość i rodzina; potrzeby prokreacyjne Polaków; preferowane i realizowane modele małżeństwa. społeczne przemiany instytucji rodziny (kierunki): od kolektywnej do indywidualistycznej; od społecznej (gospodarczej) do intymnej (emocjonalnej, rodzina jako podstawowa „przestrzeń intymności”; „spustoszenie” (dezorganizacja) rodziny a zmiany społeczne: porównanie z historią, wchodzenie w następne związki („wielorodziny”), dysfunkcje rodziny (przemoc w rodzinie i seksualne wykorzystywanie dzieci); współcześnie przykłada się większą wagę rodziny dla jednostki, a nie dla społeczeństwa.    

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 2. Pokrewieństwo i system pokrewieństwa w społeczeństwie: rozumienie, zasady ustalania oraz funkcje pokrewieństwa; najbardziej „pierwotna” struktura społeczna i powszechnik kulturowy; łączy jednostki uznające więzi genealogiczne; definiuje miejsce, prawa i obowiązki jednostki w zbiorowości. pokrewieństwo a klasyczne rozumienie rodziny: trwała grupa społeczna złożona z osób powiązanych między sobą przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję. 3. Rodzina w perspektywie socjologicznej – może być rozumiana jako: mała grupa społeczna (małżeństwo, więzi pokrewieństwa); grupa pierwotna (intymność i socjalizacja); uniwersalna instytucja społeczna (utrwalona w tradycji wszystkich kultur).

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 4. Płaszczyzny analizy rodziny: rodzina jako proces: demograficzny (patrzymy na rodzinę poprzez następstwo pokoleń); rodowy (zachowanie tradycji, pamięć rodzinna); „codzienności” (życie codzienne, podział obowiązków itp.). rodzina jako podstawowy mechanizm reprodukcji biologicznej, ekonomicznej i społecznej; rodzina jako gospodarstwo domowe (podział obowiązków, rodzina jako wielofunkcyjne „przedsiębiorstwo” i „pole negocjacji” ); rodzina jako „jednostka polityczna”: wspólne podejmowanie decyzji i troska o „interes zbiorowy” (o wizerunek rodziny, „co ludzie powiedzą?”).

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 5. Rodzina a małżeństwo (cechy i typologie): forma zawarcia małżeństwa : porozumienie się partnerów; umowa rodzin; małżeństwo-dar; lewirat i sorrorat. liczba partnerów w małżeństwie: monogamiczne i poligamiczne (poligynia/ poliandria); dziedziczenie w małżeństwie (rodzinie) : uni- i bi- oraz patry- i matry- linearne. miejsce zamieszkania: matry-, patry- i neo-lokalne. dobór małżeński: endogamiczne i egzogamiczne.

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 6. Typy rodzin ze względu na kryterium: wielkości (liczebności członków): nuklearna, rozszerzona, wielka i ród. rodzaj małżeństwa: monogamiczne i poligamiczne. pokrewieństwo: matrylinearne i patrylinearne. stosunki władzy: matriarchat i patriarchat. kwestia – „rodzina tradycyjna” w społeczeństwie i historii.

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 7. Funkcje rodziny: regulacja zachowań seksualnych; prokreacyjna (biologiczne odtwarzanie populacji); wychowawcza (socjalizacyjna); opiekuńcza (bezpieczeństwo), zapewnienie materialnych środków do życia; ochrona i wsparcie emocjonalne; usytuowanie w społeczeństwie (na hierarchii stratyfikacji) i określanie społecznej (kulturowej) tożsamości; integracyjno-kontrolna; rekreacyjno-towarzyska.

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 8. Geneza i ewolucja rodziny: początek „rodziny”: promiskuityzm a seryjna monogamia. ·   rodzina w społeczeństwie „prostym”: pokrewieństwo jako podstawowa struktura społeczna; „niesamodzielność” rodziny w społeczeństwie. rodzina tradycyjna („domostwo”): małżeństwo jako związek rodzin (ród, dom, „rasa”); powinność grupowa i wspólnota potrzeb; rodzina a ziemia (posiadanie, własność) i stan społeczny.

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) rodzina w społeczeństwie przemysłowym: małżeństwo jako osobisty wybór; rodzina mała i możliwość planowania rodziny; konieczność pracy najemnej (logika rynku i państwa).  · rodzina współczesna: atomizacja (indywidualizacja) rodziny („kryzys rodziny”): związki nieformalne, małe rodziny, rozwody; izolacja rodziny i dominacja czynnika pracy; reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji; mała liczba dzieci i mniej czasu na ich wychowanie (dzieci „wysokiej jakości”); rodzina jako związek oparty na zaufaniu (potrzeba intymności – „głód miłości”).

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 9. Przyszłość rodziny – formy: konkubinat (kohabitacja); rodzina „dwustopniowa”: małżeństwo „intymne” i małżeństwo rodzinne; „kółko przyjacielskie” (”friends”); kultura „singli” - ludzie samotni (z wyboru); rodziny niepełne: samotni rodzice: samotne matki i samotni ojcowie; „rodzina – układanka” (patchwork family), wielorodziny; DINKS; rodzina homoseksualna (związki partnerskie); rodzina zastępcza; rodzina przybrana.

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 10. Tworzenie rodziny a teoria racjonalnego wyboru: rodzinę budują jednostki, które nie muszą mieć identycznych interesów i potrzeb, ich zasoby są ograniczone, a do dodatkowo wszystko kosztuje; główne dylematy rodziny: czy zakładać rodzinę? czy mieć dzieci? moment urodzenia pierwszego dziecka; liczba dzieci; odstęp czasowy między urodzeniem dzieci. wyzwanie dla współczesnej rodziny: pogodzenie liczby dzieci z ich „jakością”?

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 11. Rodzina w społeczeństwie polskim: rodzina w systemie wartości społeczeństwa polskiego; „rodzina socjalistyczna”; okres stanu wojennego; rodzina w Polsce po 1989 roku: wzrost kosztów posiadania dzieci; znaczenie pracy i wykształcenia; słabnie skłonność do zawierania małżeństwa i posiadania większej liczby dzieci; rozwody. dobór małżeński w Polsce -

Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) cdn. 11 - dobór małżeński w Polsce: ewolucja kryteriów społecznych doboru małżeńskiego w Polsce; społeczno-demograficzne kryteria doboru małżeńskiego: stan cywilny: dominują małżeństwa kawalerów z pannami (rośnie kategorii małżeństw powtórnych, zawierają je 2 razy częściej mieszkańcy miast niż wsi, głównie osoby rozwiedzione); wiek: duża homogenia wiekowa - normą jest kojarzenie par w podobnym wieku (podobny wiek to różnica 3 lat między małżonkami, ew. mąż starszy o 5 lat; ¾ małżeństw to mężczyzna w wieku 21-29 lat i kobieta w wieku 18-29 lat); poziom wykształcenia: tendencja do „jedności środowiskowej” (w co drugim małżeństwie członkowie mają ten sam poziom wykształcenia); cechy terytorialne: dobór następuje zazwyczaj w ramach społeczności lokalnej, dominującą formą zamieszkania po ślubie jest dom rodziców jednego z współmałżonków, rośnie znaczenie Internetu (kryterium terytorialne przestaje być barierą).