Formy edukacji leśnej Autor: Barbara Czołnik

Forma edukacji Jest to organizacyjna jednostka nauczania. Obejmuje ona dobór odbiorców i nauczycieli, ich sposób współpracy, rodzaj zajęć oraz warunki miejsca i czasu pracy dydaktycznej.

Aktywne formy edukacji leśnej w nadleśnictwie: Lekcje terenowe; Wycieczki z przewodnikiem; Lekcje w izbach edukacyjnych; Pogadanki w szkołach; Akcje i imprezy okolicznościowe; Konkursy; Wystawy; Warsztaty edukacyjne; Strona internetowa.

Bierne formy edukacji leśnej Zwiedzanie ścieżek dydaktycznych bez przewodnika; Zwiedzanie wystaw bez przewodnika; Czytanie materiałów edukacyjnych wydanych drukiem lub w formie elektronicznej; Oglądanie filmów oświatowych.

Efektywność Jest to relacja między osiągniętymi wynikami a wykorzystanymi zasobami. W ujęciu strategicznym ma cztery wymiary: Finansowy – jakim kosztem? Rynkowy – ilu odbiorców? Operacyjny (logistyczny) – Jakimi sposobami? Rozwojowy – nowe umiejętności i usługi.

Cechy efektywnego nauczyciela: zapał i entuzjazm; rzeczowość i nastawienie na osiągnięcie celu; jasność i zrozumiałość przedstawiania treści; posługiwanie się wieloma formami, metodami i technikami nauczania; stwarzanie odbiorcom możliwości samodzielnego uczenia się.

edukacji o lesie, edukacji w lesie, edukacji dla lasu. Najbardziej skuteczne w edukacji leśnej są takie formy, które łączą trzy zasadnicze obszary: edukacji o lesie, edukacji w lesie, edukacji dla lasu.

Model edukacji środowiskowej doświadczenie troska IR akcja IR- idealne rozwiązanie (wiedza, umiejętności, troska, postawy)

Lekcje terenowe Zalety: Są bezpośrednim spotkaniem z przyrodą i leśnikami. Umożliwiają wielostronny rozwój uczniów poprzez: - poznawanie przyrody wszystkimi zmysłami, - obserwacje organizmów w ich naturalnym środowisku, - możliwość dostrzegania związków miedzy organizmami a ich biotopem, - ułatwiają przyswajanie pojęć biologicznych i zasad gospodarki leśnej, - rozwijają umiejętność rozpoznawania gatunków, uczą posługiwania się sprzętem do obserwacji i pomiaru, rozwijają twórcze myślenie ,

- rozwijają chęci poznawcze, - służą utrwalaniu i zastosowaniu wiedzy w praktyce, - budują emocjonalne więzi z przyrodą i leśnikami, aktywizują działania grupowe i indywidualne (współpracę i samodzielność), integrują zespoły klasowe, są okazją do łączenia działań wychowawczych nauczycieli i leśników, - kształtują pozytywne nawyki przebywania w lesie.

Lekcje terenowe wymagają od prowadzącego dobrej znajomości przyrody, historii i kultury okolicy, w której się odbywają. W lekcjach terenowych można zastosować różnorodne metody nauczania, co uatrakcyjnia zajęcia. pogadankę, obserwację, pokazy, pomiary, karty pracy, pytania i odpowiedzi, dyskusję, gry i zabawy.

Przykład Temat : biocenoza lasu 1. Wyróżnienie warstw lasu oraz gatunków charakterystycznych dla każdej z nich – obserwacja wsparta kartą pracy lub pytaniami prowadzącego. 2. Szacowanie zwarcia drzew i krzewów oraz pokrycia dna lasu – obserwacje ukierunkowane pytaniami prowadzącego. 3. Pokroje drzew wewnątrz lasu i na jego skraju – obserwacja i ćwiczenie rysunkowe. 4. Pozycja socjalna drzew w lesie – pogadanka wsparta demonstracją drzew tworzących biogrupę oraz samodzielne obserwacje dokonywane przez uczniów. 5. Określanie niektórych warunków środowiska leśnego – pomiar temperatury, wilgotności, siły wiatru, nasłonecznienia oraz ph gleby. 6. Podsumowanie tematu – pytania, odpowiedzi lub dyskusja.

1.Lekcje terenowe krótkotrwałe 1-2 godz. zajęcia w lesie blisko szkoły lub nadleśnictwa. W przeprowadzeniu ich pomaga urządzona w terenie ścieżka dydaktyczna na której zajęcia może prowadzić leśnik lub nauczyciel. 2. Lekcje wielogodzinne wymagające dojazdu do lasu. Jeżeli jest duże zainteresowanie tą formą, to warto przeszkolić nauczycieli lub opracować przewodnik itp. 3. Lekcje kilkudniowe oparte na zakwaterowaniu w pobliżu lub na terenie nadleśnictwa. Zajęcia takie pozwalają na realizację bloków tematycznych łączących wiedzę i umiejętności z różnych przedmiotów nauczania.

Zastrzeżenia dotyczące lekcji terenowych: najczęściej wymagają dojazdu do lasu, - są skuteczne w małych grupach.

Wycieczki z przewodnikiem * Ustępują nieco lekcjom terenowym ponieważ nie bazują na ćwiczeniach i pomiarach terenowych. Rola przewodnika polega tu na prowadzeniu grupy, udzielaniu informacji oraz budzeniu i przedstawianiu interpretacji obrazów i sygnałów odbieranych w lesie. Dobrze przygotowana wycieczka jest nauką, rekreacją i zabawą.

Metody stosowane w trakcie wycieczki: pogadanka, pokaz lub demonstracja, pytania i odpowiedzi, obserwacja, dyskusja, gra lub zabawa. Wycieczkę uatrakcyjniają legendy, anegdoty, niespodzianki i elementy tajemniczości.

Efektywność wycieczki zależeć może od: - atrakcyjności tematu, walorów przyrodniczych, estetycznych i kulturowych lasu, zaangażowania i doświadczenia przewodnika, dyscypliny i zainteresowania uczestników. Wycieczki, aby były efektywne nie mogą być prowadzone w dużych grupach.

Lekcje w izbach leśnych To zajęcia prowadzone w oparciu o ciekawe pomoce dydaktyczne będące wyposażeniem izby. Tej formie zajęć towarzyszyć może kilka metod nauczania takich jak: pogadanka, pokaz, karta pracy, demonstracja, ćwiczenia i obserwacje, prace plastyczne, projekcje audiowizualne itp.

Duży wpływ na efektywność lekcji w izbie leśnej ma jej oryginalne wyposażenie, szczególnie w naturalne eksponaty. Zajęcia uatrakcyjnia możliwość samodzielnego poznawania świata wieloma zmysłami. Ważne są też pomysłowe scenariusze zajęć. Dobra atmosfera i warunki do nauki i pracy.

Pogadanki w szkołach Są formą spotkania z ciekawym człowiekiem. Jest to rodzaj opowiadania połączony z relacją o jakiejś akcji lub zdarzeniu. Musi mieć temat przewodni , który jak szkielet utrzymuje wszystkie prezentowane idee. Każdy temat wymaga: wstępu, rozwinięcia i zakończenia.

*Wstęp można zacząć od humoru, pytań retorycznych lub trafnego cytatu. Jego celem może być prowokacja i obietnica nagrody dla uważnych i aktywnych odbiorców. *Używając słów należy pobudzać wyobraźnię poprzez analogie, metafory i kierowane wyobrażenia. *Kluczowe słowa zapisujemy na tablicy, organizuje to strukturę prezentacji. *Mówimy w możliwie szybkim tempie, dynamicznie, bez monotonii.

*Pozwalamy słuchaczom na zadawanie pytań i spontaniczne komentarze, wtedy możemy się przekonać, że nas zrozumiano. *Podtrzymujemy zainteresowanie i szacunek do pytającego w stylu: to ciekawe, nigdy tak nie myślałem, cieszę się, że o to pytasz itp. *Unikamy zbyt długich dygresji, aby nie zgubić wątku i nie wprowadzić chaosu. *Utrzymujemy kontakt wzrokowy z odbiorcami, obserwując jak reagują. Kiedy wszyscy patrzą w okno lub sufit przerywamy prezentację pytając, co się dzieje?

*Pogadanka nie jest jedynie słownym przekazem, daje możliwość oddziaływania gestem, obrazem, rekwizytem. *Jeżeli temat i warunki pozwalają można angażować u odbiorców również zmysł dotyku, węchu lub smaku, podnosi to efektywność pogadanki. *W konkluzji należy powiedzieć odbiorcom, że to oni coś zrobili, zauważyli, wywnioskowali, odkryli, ubarwili spotkanie, przejęli się, zrozumieli czy wręcz postanowili coś zmienić na lepsze.

Akcje Są to zorganizowane działania zmierzające do osiągnięcia efektów dydaktycznych, wychowawczych i rzeczowych. Najczęściej ich przebieg i znaczenie związane jest z bezpośrednim działaniem w środowisku i dla środowiska.

Przeważnie akcje nastawione są na ukazanie lub próbę rozwiązania pewnego problemu środowiskowego. Dobra akcja powinna mieć na celu rozwiązywanie jednego problemu, wykonanie pewnej pracy w lesie i dla lasu. Akcja jest formą wychowania przez pracę. W Lasach Państwowych prowadzi się takie akcje, jak: „Sprzątanie świata”, „Ratujmy kasztanowce”, „Wiosna bez płomieni”, „I ty posadź swoje drzewko”.

Akcja może mieć rozbudowany program w ramach, którego prowadzić można pogadanki, dyskusje, konkursy, wystawy, wystąpienia w mediach oraz rozdawnictwo ulotek okolicznościowych, nasion lub sadzonek. Wskaźnikami skuteczności akcji są efekty rzeczowe, frekwencja, ilość partnerów, patronów medialnych oraz oddźwięk społeczny.

Imprezy okolicznościowe To zorganizowana forma oddziaływania edukacyjnego łącząca elementy nauki, zabawy i rekreacji adresowanej do publiczności z określoną intencją i hasłem. Są najczęściej wydarzeniem adresowanym do ogółu społeczeństwa lub do dzieci i młodzieży szkolnej. Forma ta musi być dobrze zorganizowanym działaniem, mieć swój zespół organizacyjny, program, sojuszników, patronów i sponsorów. Najczęściej ma charakter imprezy masowej.

W krajowym kalendarium jest szereg imprez ekologicznych, które łączy wspólny cel, ochrona przyrody. 1-7 kwiecień – „Tydzień Czystości Wód” 1.IV do 31. V – „Dni Lasu i Zadrzewień” 22 kwiecień – „Dzień Ziemi” 5 czerwiec – „Światowy Dzień Ochrony Środowiska” 1 -31 październik – „Dni Ochrony Przyrody” 10 październik – „Święto drzewa” Równie dobre okazje do edukacji leśnej to: 1 czerwiec – „Międzynarodowy Dzień Dziecka” 20 -26 marzec – „Światowy Tydzień młodzieży”

Jednostki Lasów Państwowych mogą brać udział w imprezach ekologicznych na zasadzie gościa, współorganizatora lub lidera i to na różnych poziomach organizacyjnych, krajowym, regionalnym lub lokalnym. Programy takich imprez muszą być urozmaicone. Często imprezom okolicznościowym towarzyszą konkursy, wystawy, pokazy, demonstracje, spektakle ekologiczne, happeningi, gry i zabawy oraz koncerty gwiazd estrady.

Program festynu „Lasom przyjazny” nad Maltą w Poznaniu Czas trwania: 10.00 – 18.00 W ofercie wystawy tematyczne, pokazy oraz gry i zabawy dla dzieci i dorosłych. 11.30 – bieg na orientację. 12.00 – występ sygnalistów myśliwskich z Nadleśnictwa Grodzisk. 13.00 – nadanie tytułu i wręczenie statuetki „Lasom przyjazny”. 13.30 – występ sygnalistów myśliwskich AR w Poznaniu. 14.00 – pokaz tresury psów straży leśnej. 14.30 – pokaz sprawności zawodowych strażników leśnych. 15.00 – otwarty bieg na orientację. 15.30 – 16.30 – występ Zespołu Regionalnego z Bukowca Górnego. 17.00 – pokaz pracy śmigłowca gaśniczego. 17.15 – pokaz gaszenia pożaru przy pomocy samochodów patrolowo – gaśniczych.

Przykład imprezy lokalnej Festyn edukacyjny w OKL: „Spotkanie z lasem”. 10.00 – uroczyste rozpoczęcie festynu. 10.20 – spektakl ekologiczny „Przygoda w Ekolandii” Sz. P. 10.35 – spektakl ekologiczny Gimnazjum nr 1 z Kalisza. 11.00 – Spektakl „Tylko zielone” –teatrzyk Muzyczny „Bajdura”. 12.00 – rozstrzygnięcie konkursu plastycznego. 12.15 – konkurs „Las w pytaniach i odpowiedziach”. 12.30 – występ zespołu artystycznego „Knieja”. 13.15 – Gra „Od nasionka do drzewa”. 14.00 – 16.00 zwiedzanie Muzeum Leśnictwa i udział w pokazach i zabawach. 16.00 – występ kabaretowy „Rozterki Borowego Jeleniaka” – zespół „Knieja”.

Pokazy Czerpania papieru Wyrobu dziegciu Plecenia wikliny Rzeźby w drewnie Bicia monet okolicznościowych Obróbki krzemienia Rzeźbienia w drewnie pilarką Zbioru szyszek Malowania tatuaży Rysowania karykatur

Czerpanie papieru

Rzeźbienie pilarką

Wyplatanie wikliny

Wyrób dziegciu

Obróbka krzemienia

Bicie monety pamiątkowej

Pamiątkowa karykatura

Pamiątkowe fotografie

Na efektywność imprez okolicznościowych wpływają: - dobry plan i organizacja pracy, frekwencja VIP- ów i publiczności, zaangażowanie odbiorców, zainteresowanie mediów, dobre recenzje, zaangażowanie sponsorów, pomoc partnerów.

Konkursy Konkursy są dobrą formą edukacji, ponieważ wymagają aktywności od odbiorcy, do którego są adresowane. Nie tylko uczą, ale wychowują, pokazują, że nie ma nic za darmo. Są dobrowolną formą sprawdzania wiedzy lub umiejętności . Podnoszą prestiż jednostek organizujących edukację, wzbogacają ich ofertę oświatową oraz zjednują grono sympatyków. Mogą mieć różny zasięg krajowy, regionalny, lokalny, albo tylko uatrakcyjniać inną formę edukacyjną. Są jednorodne rodzajowo np.: plastyczne, fotograficzne, literackie lub wymagające zarazem wiedzy i kilku umiejętności. Mogą być lekkie w formie lub praco i czasochłonne.

Prestiżowy konkurs winien mieć jasno określony cel, formę rodzajową, tematykę, organizatorów, sponsorów, regulamin, nazwę własną, logo a nawet hasło. W regulaminie należy podać adresatów konkursu, zasady udziału, opisy kategorii, ramy czasowe, etapy, kryteria oceny, formularze zgłoszeniowe, przewidywane nagrody, terminy oraz formy ogłoszenia wyników i sposoby ich popularyzacji.

Konkursy ogólnopolskie „Mój las” – prowadzony od 19 lat przez SITLiD oraz LOP. Dwuetapowy, kilku tematyczny, dla uczniów i nauczycieli. Tematy z 2006 r.: Przyjaciele lasu Cztery pory roku w lesie. Wyjaśnij dlaczego las podlega dużej zmienności. Drewno, jego zalety, wady rola i formy użytkowania. Jak rozumiem pojęcie wielofunkcyjne leśnictwo? Jak wyobrażam sobie wielofunkcyjna gospodarkę leśną w moim regionie? „I ty posadź swoje drzewko” – organizowany przez LP, IBL i SITLiD. Dwie kategorie: projekt zadrzewienia i wykonanie zadrzewień. „Czysty las” – organizowany przez TPL, dla szkół, w dwóch kategoriach: sprzątanie lasu, edukacja leśna. We wszystkich tych konkursach leśnicy w leśnictwach, nadleśnictwach i RDLP mają okazję pokazania się jako osoby kompetentne i życzliwe.

Konkursy

Konkursy sprawnościowe

Wystawy Są to proste lub złożone kompozycje różnorodnych środków dydaktycznych pełniące w sposób bierny lub aktywny funkcje poznawcze, kształcące i motywujące. Urozmaicają one ofertę edukacyjną leśników, podnoszą prestiż organizatorom oraz rozbudzają, rozwijają zainteresowania odbiorców lub demonstrują ich osiągnięcia. Mogą mieć formę stałą lub czasową, stacjonarną lub objazdową, pokonkursową lub będącą częścią innej formy edukacyjnej lub scenariusza zajęć. Pod względem zasięgu mogą być międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne, szkolne lub ograniczone do jednostki lekcyjnej w nadleśnictwie. Pod względem środków wyrazu mogą być plastyczne, fotograficzne, techniczne, naturalistyczne lub łączące różne techniki. Pod względem tematyki prezentować mogą zagadnienia przyrodnicze, historyczne, artystyczne lub gospodarcze.

Zalety dobrych wystaw: wzbogacają ofertę kulturalno – oświatową, urozmaicają warsztat pracy edukacyjnej, przyciągają uwagę ogółu społeczeństwa, interesują media, mogą być formą wyróżnienia autorów, mogą być formą współpracy z innymi podmiotami, podnoszą prestiż firmy.

Zajęcia edukacyjne na wystawach to: zwiedzanie z przewodnikiem, zwiedzanie bez przewodnika, lekcje w izbach edukacyjnych.

Warsztaty edukacyjne Są to zajęcia mające na celu przekazanie pewnej wiedzy jak i kształtowanie określonych umiejętności. Składają się z kilku form edukacyjnych mających na celu podnoszenie kompetencji osób do których są adresowane. Nieodzownym elementem warsztatów jest stworzenie warunków samodzielnego lub grupowego uczenia się przez doświadczenie.

Efektem końcowym warsztatów mogą być: prace plastyczne pomoce dydaktyczne scenariusze zajęć projekty edukacyjne projekty środowiskowe materiały promocyjne relacje dziennikarskie itp.

Strony internetowe Zalety w edukacji: są szybką formą dostępu do informacji, dają możliwość przekazu obrazu, słowa i dźwięku, - mogą promować program edukacyjny, mogą prezentować obiekty edukacyjne, dają możliwość zastosowania wielu form edukacji: wykładu, pogadanki, pokazu, pytań i odpowiedzi, dyskusji, konkursu i zabawy.

Dziękuję za uwagę!