Pedagogika specjalne – wybitnie uzdolnieni Dr hab. prof. AP Jolanta Zielińska

Pojęcie zdolności: sprawnościowa lub efektywnościowa strona czynności i działalności człowieka, wyrażając hipotetyczną właściwość jednostki, stanowiąca przyczynę różnic między ludźmi w przebiegu, poziomie organizacji i wynikach (efektywności) działania. Cechy ucznia wybitnie zdolnego: wysoka inteligencja ogólna, osiągnięcia twórcze w dziedzinach społecznych (konkursy, olimpiady), twórcza wyobraźnia, wybitne zdolności specjalne, łatwość w uczeniu się, szerokie zainteresowania, samokrytycyzm, pracowitość.

Schemat porządkujący sposoby definiowania zdolności (H.Schiefele, A. Krapp 1973) środowisko interakcja między środowiskiem i dziedziczeniem dziedziczenie Założenia na temat genezy zdolności teorie środowiskowe teorie interakcyjne teorie deterministyczne Wyjaśnienia dyzspozycja jako uzdolnienie do uczenia się Zdolności jako uzdolnienia dyzspozycja jako gotowość do osiągnięć kategorie zachowań Opisy Zdolności jako kategoria opisowa Obserwacje poszczególne sposoby zachowań lub wyniki

Kształcenie dzieci wybitnie zdolnych: Kształcenie dzieci wybitnie zdolnych w pedagogice specjalnej jest przede wszystkim zadaniem zmierzającym do wypracowania metod i form kształcenia tych osób. Dotyczy to zarówno kształcenia specjalnego (uzdolnienia kierunkowe w zakresie wybranych dziedzin), jak i działań zmierzających do intensyfikacji wspierania od wieku przedszkolnego dzieci, a następnie młodzieży wybitnie uzdolnionej.

Podejmowane działania: stworzeniem infrastruktury, wykształceniem kadry pedagogów, nawiązanie współpracy ze środowiskiem rodzinnym i lokalnym, nawiązanie współpracy z ośrodkami akademickimi. Przykład: Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu, które współpracuje z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika

Wyznaczniki charakteryzujące uczniów zdolnych (wg Wyznaczniki charakteryzujące uczniów zdolnych (wg. Tadeusza Lewowickiego): szybsze i łatwiejsze przyswajanie materiału w porównaniu z rówieśnikami, umiejętność opanowania znacznie szerszego zakresu materiału, umiejętności opanowania treści o stosunkowo najwyższym poziomie trudności, zdolności do strukturalizacji materiału, wyróżnianie się oryginalnością, nietuzinkowością i twórczym podejściem do zagadnień i problemów.

Podejmowane działania zmierzające do wspomagania rozwoju osób wybitnie zdolnych: przyspieszenie tempa nauki, rozszerzenie i wzbogacenie treści programowych, różnicowanie poziomu trudności, kształtowanie myślenia, kształtowanie oryginalnego, twórczego działania

Przedstawiciele zajmującymi się problematyką kształcenia dzieci i młodzieży wybitnie zdolnej: Kazimierz Czarnecki, Erwin Gondzik, Tadeusz Lewowicki, Edward Nęcka, Janusz Reykowski, Maria Tyszkowa, Andrzej Sękowski, Jan Strelau, Ziemowit Włodarski.

Cechy działania osoby zdolnej: Dokładne rozpoznanie zewnętrznych i wewnętrznych warunków sytuacji zadaniowej. Trafny wybór informacji stosownie do celu i warunków zadania. Trafność transformacji w strukturze poznawczej. Właściwa synteza informacji. Trafność przyjętego programu czynności związanych z realizacją celu. Sprawność wykonania przyjętego programu. Efektywne sterowanie czynnościami. Kontrola przebiegu czynności.

Efekty działania osoby zdolenej zależą od: Poziomu ogólnych zdolności. Aktywności podmiotu. Teoria zdolności Rotha: zdolność to: Gotowość do osiągnięć. Uzdolnienia do uczenia się.

Strukturalna teoria zdolności Guilforda: studwudziestoczynnikowa teoria, 120 kategorii zdolności elementarnych, każdą zdolność można opisać w 3 wymiarach: operacje, treści (materiał), wytwór, każde zachowanie inteligentne wyraża się w operacjach umysłowych wykonywanych na materiale, prowadzących do wytworu (Strelau, 1987), operacje to przetwarzanie informacji, jest ich 5 kategorii, 4 kategorie treści, 6 kategorii wytworu, 5x4x6= 120.

Inne teorie zdolności: Rozwojowa teoria zdolności: założenie: inteligencja człowieka stanowi rozwinięta forma adaptacji biologicznej. Teoria poznawcza Piageta. Oparta na teorii działania: założenie: praktyka stanowi źródło poznania. Teoria poznawcza Wygotskiego.

Pozaintelektualne cechy ucznia zdolnego: dojrzałość i równowaga emocjonalna, silne ego, zrównoważenie, umiarkowana aktywność, zdolność do koncentracji uwagi, duży poziom niepokoju.

Uczniowie zdolni odznaczają się: dużym poczuciem własnej wartości, wiarą w swoje możliwości, wiarą w umiejętności pokonywania trudności, mają pozytywny stosunek do szkoły i nauczycieli, są krytyczni, przejawiają tendencję do dominacji, czasami wyobcowani i nielubiani.

Kryteria diagnozowania uczniów zdolnych: wysoki poziom zdolności ogólnych (powyżej 120), szybkość i łatwość nabywania nowych doświadczeń i uczenia się, wysoki poziom osiągnięć szkolnych.

Strategie pracy z uczniem zdolnym: strategia „wcześniej”: szybszy rozwój ucznia, strategia „więcej”: wyposażenie w większy zasób wiedzy, strategia „inaczej”: umożliwienie uzyskania wiedzy o wyższym poziomie złożoności, strategia „lepiej i mądrzej”: rozwijanie u ucznia myślenia twórczego.

Problemy do dyskusji: wcześniejsze rozpoczynanie nauki szkolnej, przyspieszenie tempa : klasy półroczne, wydłużony rok szkolny, podwójna promocja (przeskoczenie klasy), indywidualne tempo pracy, wzbogacanie programu szkolnego, treści obowiązkowe i fakultatywne, różnicowanie poziomu trudności (przekraczanie aktualnych możliwości ucznia, kształcenie wielopoziomowe), koncepcja nauczania zróżnicowanego, indywidualne nauczanie problemowo-grupowe (twórcza aktywność ucznia).