Praca i jej socjologiczne ujęcie Wstęp do zagadnień z socjologii pracy

Pojęcie pracy Praca: „proces złożonej aktywności fizyczno-umysłowej, której celem jest przekształcenie szeroko rozumianego środowiska w ten sposób, by zwiększyć szanse przeżycia gatunku ludzkiego” /Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny?/ „Czyńcie sobie ziemię poddaną” /Księga Rodzaju (1. 28)/

Pojęcie pracy Celem bezpośrednim bądź pośrednim pozyskiwanie/wytwarzanie środków służących: podtrzymaniu gatunku ludzkiego podtrzymaniu stworzonego przez człowieka świata opanowywaniu i przekształcaniu środowiska, aby zwiększać szansę przeżycia w nim Czy powyższa charakterystyka oznacza koncentrację „homo faber” na zdobywaniu dóbr materialnych, zaspokajaniu potrzeb fizycznych?

Pojęcie pracy Odpowiedź – zob. zróżnicowanie potrzeb człowieka Pytanie: od czego zależą potrzeby? Pytanie: jakie potrzeby dominowały niegdyś, jakie dominują dziś?

Pojęcie pracy Praca to aktywność uznawana na gruncie danego układu społeczno-kulturowo-ekonomicznego Np. w gospodarkach opartych na mechanizmie rynkowym praca to aktywność przynosząca wymierne społecznie korzyści – ktoś powinien chcieć/móc ją/jej efekt kupić...

Pojęcie pracy Czy w każdym przypadku? Czy działalność artystyczną, uprawianie sportu, wolontariat, nieodpłatną pracę w domu można/należy uważać za pracę? Historyczna zmienność układów społeczno-kulturowo-ekonomicznych Zależność od perspektywy teoretycznej

Pojęcie pracy Pracę można więc zdefiniować jako wydatkowanie wysiłku fizycznego, psychicznego i emocjonalnego (swoiste kontinuum) w celu wytwarzania dóbr i usług do konsumpcji własnej lub przez innych.

Pojęcie pracy W społeczeństwach funkcjonujących w oparciu o gospodarkę wolnorynkową wyróżni się trzy formy pracy [produkcyjnej]: zatrudnienie (także praca na własny rachunek) niepłatne czynności domowe (zwykle kobiet, również zajęcia typu „zrób to sam”) wolontariat (dobrowolne usługi na rzecz społeczności lokalnej)

Pojęcie pracy Czy zwierzęta pracują? Robią niejedno, aby podtrzymać [swój] gatunek przy życiu Potrafią przysposabiać środowisko tak, aby zwiększać szanse przeżycia Czym ich praca różni się od ludzkiej?

Pojęcie pracy Owszem, zwierzęta wykonują pracę, ale… metody, jakich używają ludzie w swej pracy, struktury społeczne, w jakich ta praca przebiega, nie dają się wyjaśnić na gruncie instynktów (stoi za nimi nie tylko energia kierowana instynktami) ludzie, grupy ludzkie w większym stopniu niż zwierzęta podejmują zróżnicowane zadania (chodzi o daleko posunięty podział pracy [zawody], kooperację wewnątrzgatunkową)

Pojęcie pracy u ludzi występuje większe niż u zwierząt zróżnicowanie sposobów przystosowywania się do środowiska (człowiek przetrwa prawie w każdych warunkach, zarazem jest w stanie uwzględniać fakt ograniczonych zasobów środowiska) aby pracować [w zawodzie], człowiek musi poddać się długotrwałemu procesowi socjalizacji (spontaniczność procesu opartego na mechanizmie konformizmu) i przygotowania kwalifikacyjnego

Praca jako wartość Jako służąca tak fundamentalnym celom, jak podtrzymanie istnienia ludzi i ich grup, praca jest (powinna być) istotnym składnikiem systemu aksjonormatywnego społeczeństwa (o ile chce ono trwać, mieć perspektywy). A czy w Dekalogu jest obecna? O czym to może świadczyć? O kulturowej legitymizacji pracy jako stale podejmowanego wysiłku, którego efekty nie zawsze są doświadczane niezwłocznie

Praca jako wartość (w PRL i w RP) W PRL praca była wartością sztandarową w tym sensie, że na sztandarach ją umieszczano W rzeczywistości tzw. etos pracy był niski („Czy się stoi, czy się leży, X zł się należy) Zatrudnienie miało charakter bardziej socjalny niż ekonomiczny

Praca jako wartość (w PRL i w RP) Wykres 1: Praca jest tylko sposobem na zarabianie pieniędzy Polski Generalny Sondaż Społeczny 1997 Dla blisko połowy Polaków praca ma wartość... instrumentalną (Yuppie – Young Urban Professional)

Praca jako wartość (w PRL i w RP) Idea „work-life-balance” (równowagi między życiem zawodowym a prywatnym) jako reakcja, odpowiedź na problemy Yuppie (wyczerpanie, permanentny stres, kryzys związków, nałogi...) Pokolenie „Y” (osoby urodzone po 1975 r.) bezpieczeństwo materialne tak, ale... liczy się też poczucie satysfakcji, atmosfera

Praca jako wartość (w PRL i w RP) Cechy dobrej pracy w opinii Polaków: 1. przynosząca dobre zarobki - 59% 2. dająca pewność zatrudnienia - 57% 3. praca w gronie sympatycznych ludzi - 52% 4. pozbawiona stresów i napięć - 47% 5. interesująca - 43% Źródło CBOS 2004

„Pracujący Polacy 2005 i 2007”; PKPP Lewiatan i SGH Praca jako wartość (w PRL i w RP)   „Pracujący Polacy 2005 i 2007”; PKPP Lewiatan i SGH

Praca jako wartość (w PRL i w RP) Diagnoza społeczna 2009 prof. Janusza Czapińskiego Zdrowie Udane małżeństwo Dzieci Pieniądze Praca

Praca jako wartość (w PRL i w RP)   Opracowanie na podstawie Diagnoza Społeczna 2009

Socjologiczne ujęcie pracy Socjologia zwraca uwagę na społeczną użyteczność i doniosłość pracy Praca to czynność społeczna, bo: [często] wymaga współpracy na etapie planowania, przygotowywania, realizacji odbywa się w środowisku społecznym bądź z uwzględnieniem kontekstu społecznego środki realizacji jej celów, metody ich wykorzystania są społecznie wyznaczane

Socjologiczne ujęcie pracy potrzeby, których zaspokojeniu służy, również mają społeczno-kulturowe umocowanie praca współtworzy/rozwija kulturę danej zbiorowości kultura obejmuje związane z pracą narzędzia, metody, wzorce zachowań – oczywiście nie tylko wzorce kojarzone bezpośrednio z pracą, pośrednio jednak mogące mieć z nią związek (zob. cecha, jaką jest punktualność...)

Socjologiczne ujęcie pracy Socjologia pracy koncentruje się generalnie na dwu kwestiach: warunkach społeczno-kulturowych wpływających na przebieg procesów pracy skutkach, jakie praca wywołuje w strukturze oraz działaniach makro- i mikrozbiorowości Funkcje, jakie pełni socjologia pracy, są w większości klasyczne: diagnostyczna [demaskatorska], prognostyczna, socjotechniczna, humanistyczna

Socjologiczne ujęcie pracy Genezę socjologii pracy można łączyć niemal z początkami socjologii jako takiej Wiek XIX to przecież wiek intensywnej industrializacji, narodzin/rozwoju kapitalizmu, a tym samym nowych stosunków pracy Janusz Sztumski przyjmuje jako umowny rok narodzin socjologii pracy – rok ukazania się I tomu „Kapitału” Karola Marksa (1867)

Socjologiczne ujęcie pracy Emil Durkheim, „O podziale pracy społecznej” (1893 r.); solidarność organiczna wynika z podziału pracy; tym, co spaja społeczeństwo, jest - o paradoksie - zróżnicowanie funkcji pełnionych przez jednostki (funkcjonalizm)

Socjologiczne ujęcie pracy Max Weber: „Gospodarka i społeczeństwo” (1922), „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1904-1905) Weber zwrócił uwagę na udział czynników kulturowych w narodzinach kapitalizmu (np. rolę etyki kalwińskiej w kształtowaniu nowej postawy wobec pracy; ma ona charakter religijny – jej efekty odzwierciedlają boską łaskę lub niełaskę...

Socjologiczne ujęcie pracy Socjologia przemysłu: J.A. Hobson – „The Industrial System”; F.W. Taylor – „Shop Management” Inni: Henri Fayol, Elton Mayo, Ralf Dahrendorf, James Burnham Polacy: Florian Znaniecki, Jan Szczepański, Adam Sarapata, Wiesława Kozek, Janusz Sztumski,