Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych X Ogólnopolska Konferencja z cyklu „Automatyzacja Bibliotek Publicznych” pt. „Modele współpracy bibliotek publicznych – czy razem możemy więcej, szybciej, lepiej?”, 7-8 listopada 2012 r., Warszawa Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych Realizacja „Strategii Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010-2021” Lidia Derfert-Wolf Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy

Konteksty zmiany  technologie, metody uczenia się, sposoby komunikowania, itp.  szanse i zagrożenia kryzys finansowy  zagrożenia współpraca, udział w projektach, nowe inicjatywy  szanse potrzeba (i moda?)  demonstrowanie wartości bibliotek raport ”Po co Polakom biblioteki?” - po 3 latach realizacji Programu Rozwoju Bibliotek manifest IFLA w sprawie statystyki bibliotecznej (już po polsku!)

Od statystyki do oceny działania Jak biblioteka spełnia cele, jaki ma wpływ na otoczenie i ile jest warta? Co biblioteka posiada, co realizuje? statystyka ISO 2789 GUS sprawozdania pomiary funkcjonalności i jakości (ISO 11620) badania użytkowników (ISO 11620) badania wpływu (ISO 16439)

Od statystyki do oceny działania Wskaźniki funkcjonalności Misja i cele biblioteki Satysfakcja i opinie użytkowników Wskaźniki funkcjonalności Wpływ (impact) Statystyka Wartość (value) wyjście (output) wejście (input) procesy

Geneza projektu SBP „Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych” Projekt AFBN i doświadczenia bibliotek naukowych Strategia Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010 – 2021 Cel szczegółowy I.3 Inicjowanie opracowania i upowszechniania istniejących standardów w dziedzinie bibliotekarstwa Zadanie: I.3.1.2: Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych powołanie przez SBP Zespołu ds. badania efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych – 2010 r. rozpoczęcie prac – czerwiec 2010 r. projekt współfinansowany z dotacji Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (FRSI) dla SBP

Zakładane efekty projektu opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności bibliotek publicznych opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności bibliotek pedagogicznych określenie i opisanie danych statystycznych do obliczania wskaźników funkcjonalności przygotowanie narzędzia do automatycznego obliczania wskaźników

Etapy realizacji projektu zebranie materiałów na temat stanu badania efektywności bibliotek w Polsce i na świecie http://www.sbp.pl/artykul/?cid=1570&prev=521 wnioski współpraca bibliotek narodowych, stowarzyszeń bibliotekarskich oraz urzędów statystycznych statystyki zbierane w oparciu o normę ISO 2789 dane i analizy publicznie dostępne w internecie opracowanie celów, założeń i obszarów/grup wyznaczania wskaźników krajowego zestawu wskaźników funkcjonalności dla bibliotek opracowanie krajowych zestawów wskaźników dla bibliotek publicznych i pedagogicznych testowanie wskaźników funkcjonalności

Cele projektu dostarczenie kierującym bibliotekami narzędzia do zarządzania wsparcie dla tworzenia strategicznych planów rozwoju bibliotek dostarczenie władzom nadrzędnym i organizatorom narzędzia do monitoringu postępów działania oraz oceny wykonania zadań dostarczenie narzędzia do badań porównawczych bibliotek (benchmarking) dostarczenie materiałów do działań promocyjnych na rzecz bibliotek (w skali lokalnej i ponadlokalnej) dostarczenie materiałów do pozyskiwania grantów, dotacji, itp.

Założenia tworzenia krajowego zestawu wskaźników funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych wskaźniki dobierane z punktów widzenia użytkownika organizatora zarządzającego biblioteką [biblioteki pedagogiczne] organu sprawującego nadzór pedagogiczny perspektywa dalszego rozwoju bibliotek baza - łatwo dostępne dane statystyczne możliwość rozwoju wskaźników w kolejnych latach, np. o „satysfakcję użytkowników” obliczaną na podstawie ankiety jednolitej w skali kraju skorelowanie danych do obliczania wskaźników z wymaganymi przez GUS gromadzenie danych z bibliotek wg ujednoliconego formularza elektronicznego  automatyczne obliczanie wskaźników wskaźniki analizowane i porównywane w zależności od wielkości obsługiwanej populacji i/lub typu biblioteki

Związki z międzynarodowymi i krajowymi działaniami / badaniami jakości bibliotek ISO 11620:2008 Information and documentation – Library performance indicators  PN-ISO:2012 Informacja i dokumentacja – Wskaźniki funkcjonalności bibliotek (norma przetłumaczona na język polski i ustanowiona przez PKN w ramach zadania SBP) Poll, R., Te Boekhorst, P. Measuring Quality. Performance Measurement in Libraries, 2007 AFBN – Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce Global Library Statistics (IFLA/SEC) niemiecki projekt BIX norweskie wskaźniki dla bibliotek publicznych

Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych usystematyzowane zgodnie z założeniami Zrównoważonej Karty Wyników i perspektywami oceny z normy PN-ISO 11620:2012 zasoby (pracownicy, zbiory i infrastruktura) korzystanie z biblioteki wydajność potencjał i rozwój W ramach każdej perspektywy pogrupowane wg zagadnień: Kolekcja Dostęp Wyposażenie Personel Ogólne

Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych 1) Liczba zbiorów bibliotecznych w przeliczeniu 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 2) Liczba tytułów czasopism bieżących w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 3) Liczba zakupionych książek w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 4) Liczba nabytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych 5) Liczba ubytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych 6) Zbiory opracowane komputerowo w stosunku do ogólnej liczby zbiorów 7) Przestrzeń dostępna dla użytkowników w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 8) Liczba publicznie dostępnych stanowisk komputerowych z dostępem do internetu w przeliczeniu 1000 osób obsługiwanej populacji / Liczba użytkowników przypadająca na jedno stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu* 9) Liczba godzin w tygodniu, w których dostępne są usługi biblioteczne 10) Personel w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Użytkownicy w przeliczeniu na pracownika biblioteki* 11) Wypożyczenia w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* * dla bibliotek pedagogicznych

Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych 12) Wykorzystanie zbiorów w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 13) Aktywność wykorzystania zbiorów (obrót) 14) Odwiedziny fizyczne w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 15) Odwiedziny wirtualne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 16) Udział użytkowników w imprezach bibliotecznych w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w imprezach bibliotecznych* 17) Liczba uczestników szkoleń dla użytkowników w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w szkoleniach organizowanych przez bibliotekę* 18) Procent populacji docelowej objętej usługami / Nauczyciele - użytkownicy jako procent nauczycieli w rejonie objętym działalnością biblioteki* 19) Koszt w przeliczeniu na odwiedziny w bibliotece 20) Stosunek wydatków na gromadzenie i obsługę zbiorów do kosztów personelu 21) Wydatki biblioteki w przeliczeniu na użytkownika 22) Wydatki na zbiory elektroniczne jako procent wydatków na gromadzenie zbiorów 23) Wydatki na zbiory biblioteczne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* * dla bibliotek pedagogicznych

Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych 24) Usługi sieciowe i/lub interaktywne udostępnianie katalogów w internecie elektroniczne zamawianie / rezerwacja poprzez katalog online elektroniczna prolongata poprzez katalog online elektroniczne powiadamianie czytelników o terminie zwrotów (e-mail, sms) witryna www tematyczne zbiory linków elektroniczna informacja, np. formularz e-mail, komunikatory interaktywne szkolenia online blogi kanał RSS biuletyny, newslettery biblioteka cyfrowa (samodzielna albo udział) 25) Liczba godzin udziału w szkoleniach zawodowych w przeliczeniu na pracownika biblioteki 26) Wykwalifikowani pracownicy biblioteki jako procent wszystkich pracowników [tylko biblioteki publiczne] 27) Procent budżetu organizatora przeznaczany na bibliotekę 28) Procent budżetu biblioteki uzyskany z grantów specjalnych lub dochodów własnych * dla bibliotek pedagogicznych

Dane statystyczne wymagane do obliczania wskaźników w 90% skorelowane z danymi wymaganymi przez GUS (formularz K-03 dla danych z 2011 r.) 32 dane dla bibliotek publicznych, 34 – dla pedagogicznych szczegółowo objaśnione i skonsultowane z bibliotekami testującymi objaśnienia na bieżąco modyfikowane i uzupełniane http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/wykaz_wskaznikow_publiczne_portal_SBP_04_2012.pdf http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/Wskazniki_pedagogiczne_maj_2012.pdf

Badania pilotażowe w bibliotekach publicznych Cel badań: nie porównania, ale testowanie sposobu gromadzenia i analizy danych styczeń 2011 – inauguracja 18-19.04.2011 – seminarium dla przedstawicieli bibliotek testujących cały 2011 r. – gromadzenie danych przez biblioteki luty 2012 r. - przekazanie bibliotekom testującym formularzy do zestawienia danych statystycznych od 10 marca 2012 r. odbiór danych z bibliotek 10-30.03 2012 r. – korekta i analiza danych 3-4.04.2012 r. – warsztaty podsumowujące 05-07.2012 – dalsza korekta danych; analiza skorygowanych danych sierpień 2012 – rozpowszechnienie analizy wśród bibliotek testujących

Badania pilotażowe Biblioteki koordynujące w regionach Książnica Podlaska w Białymstoku Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gorzowie Wielkopolskim Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie Książnica Pomorska w Szczecinie Książnica Kopernikańska w Toruniu Dolnośląska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu oraz Miejska Biblioteka Publiczna w Szczecinie Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu

Badania pilotażowe Biblioteki uczestniczące biblioteki wojewódzkie – 7 biblioteki gminy miejskiej – 19 obsługiwana populacja do 20 tys. – 2 obsługiwana populacja 20-50 tys. – 8 obsługiwana populacja 50-100 tys. – 5 obsługiwana populacja 100-500 tys. – 3 obsługiwana populacja powyżej 500 tys. – 1 biblioteki gminy miejsko-wiejskiej (populacja 10-15 tys.) – 18 biblioteki gminy wiejskiej (populacja 5-10 tys.) – 19 Łącznie 63 biblioteki

Przykładowe wyniki Biblioteki wojewódzkie (7) – zasoby, dostęp, infrastruktura Wskaźnik średnia mediana max min Liczba zbiorów bibliotecznych w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji 2777,14 3317,15 4076,92 647,99 Liczba tytułów czasopism bieżących w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji 4,72 2,84 17,06 0,90 Liczba zakupionych książek w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji 37,55 35,22 86,61 6,16 Liczba nabytków w stosunku do liczby zbiorów bibliotecznych (%) 3,22 3,25 4,73 1,68 Liczba ubytków w stosunku do liczby zbiorów bibliotecznych (%) 3,69 4,30 6,51 0,71 Zbiory opracowane komputerowo w stosunku do ogólnej liczby zbiorów (%) 64,47 58,66 95,06 30,00

Usługi sieciowe i/lub interaktywne Przykładowe wyniki Biblioteki gminy wiejskiej (19) – potencjał i rozwój Usługi sieciowe i/lub interaktywne N (19) % udostępnianie katalogów w Internecie 5 26,32 elektroniczne zamawianie / rezerwacja poprzez katalog online elektroniczna prolongata poprzez katalog online elektroniczne powiadamianie czytelników o terminie zwrotów (e-mail, sms) 3 15,79 własna witryna www 11 57,89 elektroniczna informacja na własnej witrynie WWW, np. formularz e-mail, komunikatory 10 52,63 interaktywne szkolenia online na własnej witrynie WWW 2 10,53 blogi 1 5,26 kanał RSS na własnej witrynie WWW profile w portalach społecznościowych (np. Facebook, Twitter) 8 42,11 biuletyny, newslettery na własnej witrynie WWW biblioteka cyfrowa (samodzielna albo udział)

O czym należy pamiętać? wskaźniki nie pokazują pełnego potencjału danej biblioteki wskaźniki należy zestawiać z misją i celami danej biblioteki wskaźniki NIE stanowią jedynego narzędzia oceny biblioteki

Działania towarzyszące projektowi i dalsze plany „Statystyka w bibliotece” Manifest IFLA - polskie tłumaczenie http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/IFLA_Manifest_statystyka_biblioteczna-23_01.pdf opracowanie „Aplikacji do gromadzenia, analizy i prezentacji wskaźników funkcjonalności bibliotek” specyfikacja powstała w 2011 r. program przeznaczony dla wszystkich typów bibliotek testowanie (I kwartał 2013 r.) prace nad standardowym kwestionariuszem do badań satysfakcji użytkowników bibliotek promocja projektu badania pilotażowe w bibliotekach pedagogicznych dalsze testowanie w bibliotekach publicznych (więcej bibliotek)

Sporo już mamy . . . dane statystyczne doświadczenie w ich gromadzeniu kilka liczących się przedsięwzięć w zakresie statystyki bibliotecznej i badań efektywności wiedzę o doświadczeniach innych krajów i panujących trendach polską wersję normy ISO 11620 liczne grono bibliotek testujących i zaangażowanych bibliotekarzy!

. . . ale jeszcze potrzebujemy wskaźnika „satysfakcja użytkownika” programu komputerowego do gromadzenia i analizy danych polskiego tłumaczenia normy ISO 2789 „Międzynarodowa statystyka biblioteczna” (2013) współpracy w ramach różnych projektów krajowych dotyczących statystyki bibliotecznej i badań efektywności szkoleń metody analizy i interpretacji danych sposoby przedstawiania danych i wskaźników sposoby wykorzystywania danych i wskaźników do różnych celów

Projekt SBP realizuje Zespół Lidia Derfert-Wolf - Kierownik (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy), Joanna Burska (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie) – od czerwca 2012 Artur Jazdon (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu) Małgorzata Jezierska (Biblioteka Narodowa) Marek Jurowski (Książnica Kopernikańska) – do czerwca 2012 r. Danuta Kaczmarek (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy) Grażyna Leonowicz (Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie) Agnieszka Pietryka (Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie) Teresa Szmigielska (Biblioteka Sejmowa) – do czerwca 2012 r. Aldona Zawałkiewicz (Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu) obserwator: Danuta Brzezińska (Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich) Eksperci: prof. dr hab. Ewa Głowacka (UMK Toruń) Teresa E. Śliwińska (Książnica Podlaska) prof. dr hab. Dariusz Wojakowski (AGH) Z ramienia ZG SBP opiekę sprawuje Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska

Przydatność wyników badań dla ... zarządzających bibliotekami do bieżącego zarządzania podejmowania działań naprawczych pisania planów rozwojowych, wniosków o granty, itp. porównania swoich wyników z innymi bibliotekami prezentowania słabych i mocnych stron biblioteki organizatorom stowarzyszeń i organizacji bibliotekarskich prezentowania społeczeństwu wartości i znaczenia biblioteki organizatorów instytucji finansujących i sponsorów badaczy społeczeństwa