Ocena oddziaływania na środowisko i obszar Natura 2000 z punktu widzenia inwestora Artur Kawicki, OGP GAZ-SYSTEM S.A. 13 – 14.10. 2010 r.

Po co inwestorom decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach? Warunkuje ona uzyskanie pozwolenia na budowę i innych decyzji inwestycyjnych; Pozwala zaplanować front robót budowlanych i pewne ograniczenia z nimi związane; Minimalizuje ryzyko nieprzewidzianych komplikacji; Pozwala na uzyskanie środków z Funduszy UE; Pozwala na pozyskanie kredytu z międzynarodowych instytucji finansowych, jak Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, czy Europejski Bank Inwestycyjny.

Rola raportu o oddziaływaniu na środowisko Inwentaryzacja przyrodnicza – właściwa ocena z art. 6.3 dyrektywy siedliskowej; Analiza rozwiązań alternatywnych; Zakres działań minimalizujących a kompensacja przyrodnicza.

Inwentaryzacja przyrodnicza Pozwolenie na realizację przedsięwzięcia może być wydane przez odpowiednie organy „jedynie wówczas, gdy uzyskają pewność, że nie będzie ona miała negatywnych skutków na ten teren. Ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia brak jest racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków” (Wyrok ETS w sprawie C-127/02); Niewłaściwa ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 cechuje się „lukami i brakiem całościowych, precyzyjnych i ostatecznych spostrzeżeń i wniosków, które mogłyby z naukowego punktu widzenia rozwiać wszelkie rozsądne wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla rzeczonego obszaru specjalnej ochrony”. Nie będzie ona także zawierać „wyczerpującego zestawienia” gatunków (Wyrok ETS w sprawie C-304/05); Odpowiednie rozpoznanie zagrożeń dla obszaru Natura 2000 powinno być przeprowadzone „w świetle cech i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dany plan lub przedsięwzięcie dotyczy” (Wyrok ETS w sprawie C-179/06); „Obszar badań powinien obejmować możliwie jak największą ilość typów siedlisk i jednostek taksonomicznych. Dane uzyskane z badań polowych powinny stanowić obiektywną podstawę do procesu oceny. Metody próbkowania powinny być powtarzalne, a w większości przypadków powinno być możliwe uzyskanie danych ilościowych” (Ocena planów i przedsięwzięć mających znaczący wpływ na miejsca objęte programem Natura 2000…); „Pamiętaj o czasie potrzebnym na dokonanie oceny: okres wegetacyjny, okresy lęgowe, okresy migracji itd. Często potrzebny jest rok lub więcej!” (z prezentacji Agaty Zdanowicz DG Środowisko KE, 05.06.2009 r.)

Inwentaryzacja przyrodnicza – analiza przypadku na przykładzie gazociągu Szczecin – Świnoujście Opracowanie zlecono niezależnie ponad półtora roku przed złożeniem wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach; Koszt inwentaryzacji wyniósł kilkadziesiąt tysięcy złotych; Metodologia wykonania obejmowała prace terenowe i kameralne. Przeprowadzono badania florystyczne oraz faunistyczne. Badania florystyczne polegały na przejściu całkowitej trasy planowanego gazociągu w celu wykonania spisu flory i dokonania ewentualnych zdjęć, w okresie wegetacyjnym 2008, wykonywano też kontrole ukierunkowane na rozpoznanie aspektów sezonowych. Badania faunistyczne polegały na kilkakrotnych kontrolach tras projektowanego gazociągu dostosowanych do wymagań obserwacji poszczególnych grup faun oraz zebraniu informacji o charakterze ankiety (głównie wśród rybaków). W opracowaniu końcowym mapy tematyczne wykonano wykorzystując podkłady rastrowe - czarno-białe mapy topograficzne w skali 1:10000 i 1:50000 w układzie „1992”. Termin prowadzenia prac: od wiosny 2008 do wiosny 2009. Zakres prac: strefa montażowa i jej sąsiedztwo; polegały one na identyfikacji siedlisk przyrodniczych lub gatunków zaliczonych do ważnych, według załączników I i II do dyrektyw 92/43/EWG i załączniku I dyrektywy 79/409/EWG

Analiza rozwiązań alternatywnych Jest ona niepotrzebna wobec braku negatywnego wpływu na obszar Natura 2000 -„badanie rozwiązań alternatywnych, wymagane na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, nie może stanowić przesłanki, którą organy krajowe zobowiązane są wziąć pod uwagę przy dokonywaniu odpowiedniej oceny przewidzianej w art. 6 ust. 3 tej dyrektywy” (Wyrok ETS w sprawie C-241/08); Jednocześnie realizacja projektu mogącego negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 „jest w szczególności uzależniona od wykazania, iż brak jest rozwiązań alternatywnych”. W takim przypadku konieczna jest analiza lokalizacji położonej poza granicami obszaru Natura 2000 (Wyrok ETS w sprawie C-239/04); Rozwiązania alternatywne są „PRAWIE ZAWSZE MOŻLIWE !”. Mogą one obejmować alternatywy wskazywane przez inwestora, właściwy organ czy uczestników oceny oddziaływania na środowisko np. ekologiczne organizacje pozarządowe (z prezentacji Agaty Zdanowicz DG Środowisko KE, 05.06.2009 r.). „Warianty analizowane w ramach oceny oddziaływania na środowisko powinny być rozsądne i logiczne. Co więcej szczegółowość dokonanej analizy wariantów (przedstawionej w dokumentacji oceny oddziaływania na środowisko) może być uzależniona od realnych oddziaływań projektu na środowisko. W przypadku gdy inwestycja (…) nie wywoływała konfliktów społecznych, nie wiązała się też z oddziaływaniem na cenne przyrodniczo siedliska i gatunki, w tym przedmiot ochrony sieci Natura 2000, zagadnienie wariantów lokalizacyjnych może zostać potraktowane bardziej pobieżnie. Jednocześnie, jeśli proponowana lokalizacja przedsięwzięcia jest optymalna pod kątem społecznym i ochrony środowiska możliwe wydaje się ograniczenie analizy alternatyw przedstawionej w dokumentacji do wariantów technicznych bądź technologicznych.” (Stanowisko KE ws. obwodnicy Mrągowa z dnia 24.07.2009 r.)

Warianty – analiza przypadku na przykładzie gazociągów Szczecin – Gdańsk; Szczecin – Lwówek i Gustorzyn - Odolanów

Działania minimalizujące Ich celem jest zapewnienie, że planowane przedsięwzięcie nie będzie miało negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000. „Ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia brak jest racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków (…) Ryzyko takie ma miejsce wówczas, gdy na podstawie obiektywnych informacji nie można wykluczyć, że przedmiotowy plan lub przedsięwzięcie będzie oddziaływać na dany teren w sposób istotny” (Wyrok ETS w sprawie C-127/02); „Zgodnie ze wskazanym w art. 6 ust 3 dopiero w drugiej fazie, tzn. po dokonaniu odpowiedniej oceny i po uwzględnieniu wniosków dotyczących planu lub przedsięwzięcia dla danego terenu, właściwe władze podejmują decyzję dotyczącą tego planu lub przedsięwzięcia” (Wyrok ETS w sprawie C-441/03).

Działania minimalizujące (c.d.) „Ze względu na cel prowadzenia postępowania w zakresie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, kończącego się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, etap ten jest najbardziej właściwy do oceny konkretnych wymagań ochrony środowiska na etapie prac budowlanych, co nie wyklucza późniejszej konkretyzacji wskazanych na tym etapie warunków w pozwoleniu budowlanym w kontekście odniesienia do konkretnego projektu budowlanego” (Wyrok WSA w Warszawie IV SA/Wa 1428/06); „Zajęcie stanowiska odnośnie kwestii środowiskowych uwarunkowań czy to poprzez samo uzgodnienie, czy też poprzez określenie warunków w kontekście m.in. dopuszczalności realizacji przedsięwzięcia w określonym miejscu i określonych parametrach oraz odnośnie warunków realizacji takiego przedsięwzięcia (np. co do koniecznych środków ochronnych czy wymaganego zakresu kompensacji), jest dopuszczalne dopiero, gdy wszystkie okoliczności sprawy są, w ocenie organu uzgadniającego, na tyle wyjaśnione, aby orzekanie w sprawie było zasadne (…) Uzgodnienie zostało dokonane pomimo braku dostatecznej wiedzy, jakie środki i rozwiązania techniczne są najbardziej właściwe w celu optymalnego zapewnienia ochrony obszarów "Natura 2000". Orzeczono więc bez właściwego wyjaśnienia sprawy, czym naruszono art. 7 i 77 § 1 k.p.a. Uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy” (Wyrok WSA w Warszawie IV SA/Wa 2319/06); „organ uzgadniający nie dysponował materiałem dowodowym pozwalającym na ocenę faktycznego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, z uwzględnieniem stosownych urządzeń je chroniących, co jest przedmiotem postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (…). Nie dopuszczalne jest dokonanie uzgodnienia w sytuacji, gdy w sprawie nie zgromadzono pełnego materiału dowodowego, który może stanowić podstawę do orzekania w sprawie w kwestii zagadnień pozostających w zakresie właściwości organu uzgadniającego. Analogicznie, jak wynika z treści zaskarżonego orzeczenia, stosowna dokumentacja nie została sporządzona w sprawach potrzeby zastosowania konkretnych odnowień jak i przejść dla zwierząt w odniesieniu do wybranego wariantu (Wyrok WSA w Warszawie IV SA/Wa 1523/08).

Przykład działań minimalizujących dla gazociągu Szczecin - Gdańsk układanie gazociągu poza sezonem lęgowym i wegetacyjnym i w porze dziennej; zastosowanie metod bezwykopowych tam, gdzie trasa gazociągu koliduje z obszarami Natura 2000; ograniczenie szerokości pasa montażowego w miejscach występowania chronionych gatunków i siedlisk; uprzedzające wykonanie prac budowlanych, przygotowanie strefy montażowej – wycinka krzewów i drzew, wykoszenie runi, przed sezonem lęgowym; transplantacja fragmentów płatów siedlisk, roślin wzdłuż trasy gazociągu, po jego ułożeniu; nieodwadnianie wykopów w miejscach, gdzie zmiana warunków wodnych może doprowadzić do zniszczeń siedlisk chronionych; jak najkrótsze utrzymywanie otwartych wykopów w miejscach występowania płazów; prowadzenie robót budowlanych pod nadzorem przyrodniczym polegającym m.in. na kontroli biotopów przed przystąpieniem do robót budowlanych, przenoszeniem zagrożonych zwierząt w bezpieczne miejsca, itp.; wykorzystanie istniejących powierzchni utwardzonych przy wyznaczaniu terenów pod bazę materiałowo-sprzętową; prowadzenie monitoringu przyrodniczego.

Na co zwraca uwagę Komisja Europejska w projektach ubiegających się dotacje UE? Szczegółowy opis projektu Skuteczność działań minimalizujących; Działania minimalizujące ≠ kompensacja przyrodnicza ≠ decyzje derogacyjne; Lokalizacja zapleczy budowy, dróg dojazdowych, baz materiałowo-sprzętowych; Ochrona przede wszystkim płazów na etapie budowy i użytkowania projektu (skarga); Zakres monitoringu przyrodniczego – zdaniem KE powinien on być ustalony w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach; Możliwość oddziaływania na obszar Natura 2000 Ocena wstępna (screening naturowy) ≠ ocena z art. 6.3 Dyrektywy Siedliskowej Uzasadnienie braku oddziaływania wpisywane w polu tekstowym w deklaracji organu monitorującego obszary Natura 2000; Jeśli przeprowadzono ocenę właściwą w raporcie muszą znaleźć się informacje z przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej. Dane nt. występujących gatunków powinny być ilościowe, a metody naukowe powtarzalne.

Co zaleca Komisja Europejska w sytuacji możliwej kolizji z obszarami Natura 2000? Odpowiednio wcześniej zlecić zespołowi przyrodników przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej; Rozważyć alternatywy przed wnioskowaniem o pozwolenia; Rozważyć różne sposoby osiągnięcia celu Nie koncentrować się na jednej lokalizacji/ rozwiązaniu technologicznym; Jasno i oddzielnie przedstawić wpływ na obszar Natura 2000; Wziąć pod uwagę inne projekty/plany; Kompensacja przyrodnicza jest działaniem ostatecznym i powinna być przeprowadzona w tym samym regionie bio-geograficznym lub w tym samym zasięgu występowania /lub trasie migracji; na obszarze tego samego państwa członkowskiego; przy zachowaniu spójności sieci Natura 2000; zanim powstanie szkoda; może ona polegać na powiększeniu tego samego obszaru Natura 2000 lub wyznaczeniu nowego obszaru tej samej jakości, funkcji oraz struktury lub poprawie warunków dla gatunków/siedlisk jej harmonogram, zakres i odpowiedzialność (w tym finansowa) muszą być ustalone najpóźniej z chwilą rozpoczęcia robót (z prezentacji Agaty Zdanowicz DG Środowisko KE, 05.06.2009 r.).

Dziękuję za uwagę artur.kawicki@gaz-system.pl