Europejska polityka spójności jako czynnik wzrostu i wyrównywania różnic rozwojowych Panel II Fundusze europejskie na rozwój infrastruktury a bariery implementacji w Polsce Ryszard Zakrzewski, Ministerstwo Środowiska Warszawa, 17 lipca 2008 r.

Wymagania dyrektyw unijnych i konwencji międzynarodowych Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska, znowelizowana Dyrektywą Rady 97/11/WE i Dyrektywą Rady 2003/35/WE Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny oddziaływania pewnych planów i programów na środowisko,

Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG, Dyrektywa Rady 2003/35/WE ustanawiająca udział społeczeństwa w przygotowaniu niektórych planów i programów dotyczących środowiska oraz zmieniająca Dyrektywy Rady: 85/337/EWG i 96/61/WE w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do sprawiedliwości Konwencja EKG ONZ o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisana w Aarhus w 1998r. i ratyfikowana przez Polskę w 2001r. Konwencja EKG ONZ o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, podpisana w 1991r. w Espoo i ratyfikowana przez Polskę w 1997r.,

Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r. (zmieniona dyrektywą 97/62/EWG) – tzw. Dyrektywa siedliskowa Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r. (zmieniana późniejszymi dyrektywami) – tzw. dyrektywa ptasia

Kluczowe krajowe akty prawne Ustawa - Prawo ochrony środowiska (Poś) podstawa do przeprowadzania postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) Ustawa o ochronie przyrody Ustawy - Prawo budowlane podstawa do wydania pozwolenia na budowę Ustawa o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych Ustawa - Prawo wodne Ustawa - Prawo geologiczne i górnicze Ustawa o lasach Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa o odpadach Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Oraz akty wykonawcze, w tym między innymi: Rozporządzenie RM z 09.11.2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (zmienione 10.05.2005 i 21.08.2007)

System ocen oddziaływania na środowisko System ocen oddziaływania na środowisko określa ustawa – Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko procedura z obowiązującym udziałem społeczeństwa

Przedmiot postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko: projekty polityk, strategii, planów i programów wymienionych w art. 40 ustawy – Prawo ochrony środowiska (procedura OOŚ kończy się przyjęciem/uchwaleniem dokumentu) projekty przedsięwzięć z I, II lub III grupy (procedura OOŚ kończy się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia) Uwaga! „Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania obszaru, ale które może na niego w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, będzie podlegać odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego obszaru z punktu widzenia założeń jego ochrony (...)”. (art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy Siedliskowej oraz odpowiednio art. 33 ust. 3 i art. 34 ustawy o ochronie przyrody)

Projekty finansowane ze środków unijnych – wymagania „środowiskowe” Realizacja projektów infrastrukturalnych – zgodna z wymaganiami ochrony środowiska stawianymi przez Unię Europejską Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. w art. 52 wspomnianego rozporządzenia z 2006 r. określa się m.in., że: „Wkład funduszy może być kształtowany w świetle (…) ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego, przede wszystkim poprzez stosowanie zasady ostrożności, zasady działania zapobiegawczego oraz zasady „zanieczyszczający płaci”.

Zasady powyższe realizowane są poprzez instrument oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), której w cytowanym Rozporządzeniu nadaje się znaczący charakter, poprzez zapis w art.47: 1.Oceny mają na celu poprawę jakości, skuteczności spójności pomocy funduszy oraz strategii i realizacji programów operacyjnych w odniesieniu do konkretnych problemów strukturalnych dotykających dane państwa członkowskie i regiony z jednoczesnym uwzględnieniem celu w postaci trwałego rozwoju i właściwego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego oddziaływania na środowisko oraz strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Realizacja priorytetu ochrony środowiska przejawia się w nałożonym na każdego beneficjenta obowiązku przedkładania, wraz ze zgłaszanym projektem inwestycyjnym, dowodów na przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), zgodnie z odpowiednimi regulacjami prawnymi dyrektyw unijnych oraz przepisami prawa krajowego - ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o ochronie przyrody. Lista niezbędnych załączników do wniosku o dofinansowanie realizacji Projektu: 1. Biznes plan/Studium wykonalności 2. Ocena oddziaływania na środowisko 3. Decyzja zawierająca pozwolenie na budowę (jeżeli została wydana) 4. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz decyzja o ustaleniu lokalizacji 5. ……..

W związku z finansowaniem przedsięwzięć ze środków pochodzących z budżetu Wspólnoty Europejskiej i uprawnieniami kontrolnymi Komisji Europejskiej w zakresie realizacji projektów, należy zapewnić przeprowadzenie postępowania OOŚ uwzględniając zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego oraz obowiązek prowspólnotowej wykładni przepisów prawa krajowego. W szczególności należy zapewnić, że zostały uwzględnione wszystkie elementy OOŚ wymagane przez dyrektywę 85/337/EWG, dyrektywę siedliskową i dyrektywę ptasią, zgodnie z wykładnią ustaloną przez właściwe orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, w szczególności: czy została przeprowadzona procedura tzw. screeningu dla przedsięwzięć wymienionych w Aneksie II dyrektywy 85/337/EWG przez właściwe organy administracji publicznej, czy treść raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko odpowiada wymogom określonym w art. 5 ust. 3 dyrektyw 85/337/EWG oraz w jej Aneksie IV, o ile raport był wymagany, czy planowane przedsięwzięcie zostało skonsultowane z właściwymi organami administracji publicznej – art. 6 ust. 1 dyrektywy 85/337/EWG, czy konsultacje ze społeczeństwem zostały przeprowadzone zgodnie z art. 6 ust. 2-6 dyrektywy 85/337/EWG, o ile były one wymagane, czy przeprowadzono postępowanie OOŚ w kontekście transgranicznym, o ile było ono wymagane – art. 7 dyrektywy 85/337/EWG czy organ wydający decyzję w sprawie przedsięwzięcia wskazał, w jaki sposób uwagi i informacje, o których mowa powyżej, zgromadzone w toku postępowania, zostały uwzględnione przy wydawaniu tej decyzji, bądź poinformował o braku uwag lub wniosków – art. 8 i 9 dyrektywy 85/337/EWG, czy wskazano, czy przedsięwzięcie może oddziaływać znacząco na gatunki i siedliska chronione w ramach sieci Natura 2000 i czy w związku z możliwością znaczącego oddziaływania zostało przeprowadzone stosowne postępowanie – zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej? Brak któregokolwiek z wyżej wymienionych elementów postępowania w sprawie OOŚ może spowodować odrzuceniem projektu.

Dokumenty niezbędne do załączenia do wniosku o dofinansowanie, świadczące o przeprowadzonej OOŚ Dokumentacja OOŚ: postanowienie organu o zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko - dla przedsięwzięć z grupy I - wraz z opiniami właściwych organów (głównie: dawniej - wojewody/od 01.01.2008 - marszałka i PWIS) postanowienie o obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko planowanego przedsięwzięcia oraz o jego zakresie - dla przedsięwzięć z II i III grupy - wraz z opiniami właściwych organów (głównie starosty/wojewody i PPIS), streszczenie raportu o oddziaływaniu na środowisko w języku niespecjalistycznym, uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia przez właściwe organy (głównie starosty/wojewody/MŚ i PPIS/PWIS) - wydane w drodze postanowienia, w trybie art. 106 § 5 Kpa decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia wraz z uzasadnieniem (załącznikiem do decyzji jest charakterystyka całego przedsięwzięcia)

Najważniejsze zarzuty Komisji Europejskiej dotyczące niezgodności prawa polskiego z przepisami dyrektywy 85/337/EWG: nieprawidłowa transpozycja pojęcia development consent („zezwolenia na inwestycję”), nieprawidłowa transpozycja przepisów dotyczących „zezwolenia na inwestycję” w odniesieniu do zgłoszenia (budowy lub wykonywania robót budowlanych oraz zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, dokonywanego na postawie ustawy Prawo budowlane), zbyt wczesne w toku procesu inwestycyjnego przeprowadzanie postępowania w sprawie ooś dla dróg krajowych, nieprawidłowa transpozycja pojęcia „zainteresowana społeczność”, niepełna zgodność polskich przepisów w zakresie „informowania” społeczności z wymaganiami art. 6 ust. 2 dyrektywy 85/337/EWG, nieprawidłowa wykładnia przepisów dyrektywy w zakresie stosowania procedury screeningu, której podlegają przedsięwzięcia wymienione w Aneksie II dyrektywy 85/337/EWG

Okres przejściowy: Wytyczne w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych (MRR, 3 czerwca 2008): Celem Wytycznych jest ograniczenie ryzyka błędów w postępowaniu w sprawie OOŚ, mogących skutkować zagrożeniem dla przygotowania lub realizacji projektów współfinansowanych w ramach właściwych Programów Operacyjnych. Wytyczne zawierają zalecenia odnośnie postępowań OOŚ, które pozwolą w okresie przejściowym (tj. do czasu wejścia w życie nowych przepisów) w sposób maksymalny wykorzystać istniejące regulacje prawne w ramach szeroko rozumianego procesu inwestycyjnego w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami dyrektyw: 2001/42/WE, 85/337/EWG, Siedliskowej i Ptasiej.

Wytyczne w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych (MRR, 3 czerwca 2008): zalecenia dotyczące uwzględnienia oceny oddziaływania na środowisko w ramach wieloetapowego procesu inwestycyjnego – zgodnie z oczekiwaniami KE - do czasu wejścia w życie nowych przepisów (np. dotyczące kolejności uzyskiwanych decyzji administracyjnych); ocena oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 - w tym kwestia analiz wariantowych (m.in. problem wariantowania wobec już uzyskanych decyzji lokalizacyjnych; stosowanie art. 6.4 dyrektywy siedliskowej); pozwolenia na budowę uzyskane przed 28.07.2005 – mogą być traktowane jako kończące proces uzyskiwania zezwolenia na inwestycję w rozumieniu dyrektywy 85/337/EWG – pod warunkiem zachowania i udokumentowania wszystkich kluczowych wymogów dyrektywy: 85/337/EWG, ptasiej i siedliskowej problem zgłoszeń – m.in. zalecenie wstrzymania ich dokonywania do czasu wejścia w życie nowych przepisów (wyjątkowa zgoda KE: możliwe ubieganie się o dofinansowanie przedsięwzięć zrealizowanych „na zgłoszenie” do 3 czerwca 2008 i posiadających zgodną z dyrektywami dokumentację OOŚ ); zalecenia dotyczące informowania społeczeństwa i udziału społeczeństwa w toku OOŚ problem progów w rozporządzeniu RM z 9.11.2004 – screening zalecenie nie stosowania art. 52. ust. 1d Poś

Kierunki zmian przepisów krajowych: projekt Ustawy o uprawnieniach społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko i organach administracji w tym zakresie: oceny strategiczne dwukrotne postępowanie w sprawie ooś udział społeczeństwa - rozszerzenie oceny na obszarach Natura 2000 – rozszerzenie realizacja przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 – wyłącznie na podstawie pozwolenia na budowę (odejście od zgłoszeń) nowy centralny organ administracji rządowej – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – powołany do realizacji zadań w zakresie ocen oddziaływania na środowisko i ochrony sieci Natura 2000 oraz innych zadań w dziedzinie ochrony środowiska 16 regionalnych oddziałów GDOŚ w perspektywie – konieczność gruntownej zmiany Rozporządzenia RM z 9 listopada 2004 r.

Pytania

1. Jakie działania należałoby podjąć, aby skrócić obecnie wydłużony okres przygotowania, jak również realizacji inwestycji w zakresie infrastruktury transportowej?

Zwiększenie świadomości wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego: organów odpowiedzialnych za realizację programów – strategiczna ocena oddziaływania na środowisko inwestorów zespołów przygotowujących dokumentację (prognozy, raporty) urzędników weryfikujących prognozy i raporty, przygotowujących decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, decyzje lokalizacyjne, pozwolenia na budowę oraz inne decyzje

Konkluzja: Podniesienie standardów jakości strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć

2. Jak w przyszłości uniknąć konfliktów w kontekście sieci Natura 2000, aby osiągnąć kompromis na linii nowe inwestycje infrastrukturalne a ochrona przyrody?

zwiększenie świadomości wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego dążenie do precyzyjnego wyznaczenia obszarów podlegających dyrektywie siedliskowej i dyrektywie ptasiej szczegółowa i fachowa analiza i ocena wpływu planowanych przedsięwzięć na siedliska i gatunki, dla ochrony których wyznaczono obszar Natura 2000 – w raporcie o oddziaływaniu na środowisko zapewnienie zgodności z wymaganiami art. 6.3 i 6.4 dyrektywy siedliskowej (33.3 i 34 ustawy o ochronie przyrody)

3. Jak nowelizacja ustawy o ochronie przyrody oraz nowa ustawa o udziale społeczeństwa i ocenach oddziaływania na środowisko wpłynie na zwiększenie absorpcji funduszy unijnych?

zmiana ustawy o ochronie przyrody oraz nowa ustawa o udziale społeczeństwa oraz ocenach oddziaływania na środowisko doprecyzują przepisy unijne w zakresie gospodarowania i ochrony obszarów Natura 2000 oraz w zakresie ocen oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć eliminacja zarzutów KE odnośnie niedostosowania polskich przepisów do wymogów dyrektywy 2001/42/WE, 85/337/EWG, siedliskowej i ptasiej zapewnienie wysokiej jakości procedur poprzez przypisanie zadań z zakresu OOŚ i obszarów Natura 2000 jednemu organowi, dysponującemu wysoko wykwalifikowaną kadrą polepszenie warunków do absorpcji funduszy unijnych

4. Jak można zdefiniować bariery w absorpcji funduszy strukturalnych?

nie w pełni dostosowane prawo w zakresie dyrektywy 85/337/EWG i dyrektywy siedliskowej niezrozumienie wymogów prawa polskiego opartego o przepisy unijne przez inwestorów, wykonawców raportów, urzędników uczestniczących w postępowaniu administracyjnym złe stosowanie prawa

Dziękuję za uwagę