IMPLEMENTACJA FUNDUSZY UNIJNYCH A ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE W POLSCE Konferencja „Europejska polityka spójności jako czynnik wzrostu i wyrównywania różnic rozwojowych” Panel III IMPLEMENTACJA FUNDUSZY UNIJNYCH A ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE W POLSCE Krzysztof Hetman Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Warszawa, 17 lipca 2008 r.

PKB 2005 na mieszkańca w województwach (wg parytetu siły nabywczej) UE-27 = 100 Polska ogółem: 54,6 w 2007 r.; 52,4 w 2006 r.; 51,3 w 2005 r. (11,5 tys. euro) Skala zróżnicowania międzyregionalnego w zakresie wskaźnika konwergencji (PKB pc UE-27=100) powiększyła się w porównaniu z latami poprzednimi: w 2000 r. różnica między skrajnymi wskaźnikami wynosiła 39,3 pkt. proc., w 2003 r. zwiększyła się do 41,6 pkt. proc., a w 2005 r. do 46,2 pkt. proc. (w 2005 r. woj. mazowieckie – 81,2% średniej dla UE-27, lubelskie – 35,0%). Ze względu na fakt, że informacje o PKB w przekroju terytorialnym dostępne są tylko do 2005 r., w dalszej części przedmiotem analizy będzie stosunkowo krótki szereg czasowy za lata 2002-2005. Czyni to analizę dalece niepełną, zwłaszcza w świetle faktu, iż w tym czasie okres najlepszej koniunktury gospodarczej przypadał w Polsce na lata 2006 i 2007. Można zatem przypuszczać, że w tym okresie niektóre województwa dokonały większego niż przytoczony postępu w zakresie konwergencji zewnętrznej. Źródło: Eurostat W 2005 r. najwyższy poziom PKB pc w relacji do średniej UE-27 – woj. mazowieckie (81,2%), a najniższy – województwa Polski wschodniej (poniżej 40%) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Zróżnicowanie regionalne w UE Wskaźnik zróżnicowania regionalnego PKB per capita obliczony przez Eurostat dla 2005 r. wynosił dla Polski 19,4%, był niższy od średniego dla UE-27 (29,2%) i niższy niż w kilku innych krajach członkowskich, takich jak Francja, Republika Czeska, Węgry, Rumunia czy Słowacja; podobnie jak w wielu krajach, wykazywał tendencję rosnącą na przestrzeni kilku ostatnich lat. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Konwergencja zewnętrzna regionów W okresie członkostwa Polski w UE (2004-2005), w większości województw tempo wzrostu znacznie przyspieszyło w stosunku do lat poprzednich. Wszystkie województwa zmniejszyły w tym okresie dystans do średniej unijnej w zakresie PKB per capita. Największego postępu w zakresie konwergencji zewnętrznej dokonały województwa z grupy wysoko rozwiniętych; skala zmniejszania dystansu województw Polski wschodniej była znacznie niższa. W woj. zachodniopomorskim nastąpił wzrost dystansu do średniej unijnej, na co miał wpływ niski wzrost gospodarczy zwłaszcza przed akcesją. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Dynamika wzrostu gospodarczego regionów Dynamika PKB regionów w okresie przed- i poakcesyjnym Tempo rozwoju w okresie 2004-2005 było wyższe niż w latach 2002-2003 we wszystkich województwach; w większości te najbogatsze rozwijały się w tempie znacznie szybszym niż regiony z końca rankingu według poziomu PKB per capita, przez co różnica między regionami skrajnymi powiększała się: w 2003 r. PKB na 1 mieszkańca woj. mazowieckiego 2,2 razy przewyższał analogiczny miernik dla lubelskiego, a w 2005 r. – 2,3 razy. Źródło: GUS, obliczenia własne Wyższe tempo rozwoju województw najbogatszych, zwłaszcza w okresie członkostwa Polski w UE, przyczyną wzrostu zróżnicowania pomiędzy województwami w zakresie PKB per capita. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Różnice w poziomie rozwoju gospodarczego województw w 2005 roku (PKB pc Polski=100) W relacji do średniej krajowej w zakresie PKB per capita, województwem najuboższym nadal pozostawało lubelskie (68,3% średniej, wobec 70,6% w 2003 r.) oraz podkarpackie (69,0% wobec 70,8% w 2003). Województwem najbogatszym jest mazowieckie (158,4% średniej krajowej), chociaż o średniej tego regionu przesądza Warszawa. Woj. mazowieckie wytwarzało 21,4% PKB Polski ogółem, woj. śląskie 13,3%, wielkopolskie 9,4%, a lubelskie 3,9%. Źródło: GUS Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Udział w PKB Polski grup województw: 5 najbogatszych i 5 najbiedniejszych Szacuje się, że PKB na mieszkańca Polski wschodniej wzrósł w latach 2004-2005 o 13,1%, podczas gdy na mieszkańca pięciu najbogatszych województw – średnio o około 18%. Źródło: GUS, obliczenia własne W  strukturze tworzenia PKB widoczna jest wyraźna tendencja do wzrostu udziału 5 najbogatszych województw i spadku udziału 5 najbiedniejszych regionów. Zjawisko postępującej koncentracji w generowaniu dochodów występuje w wielu krajach. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Sytuacja na rynku pracy Wskaźnik zatrudnienia i stopa bezrobocia w województwach w IV kwartale 2007 r. W skali kraju wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym 15-64 lata wzrósł z 51,4% w IV kw. 2003 r. do 58,1% w IV kw. 2007 roku. Stopa bezrobocia zmniejszyła się w tym okresie z 19,8% do 8,7% (18-59/64). Najwyższą stopę bezrobocia odnotowywano w woj.: dolnośląskim, świętokrzyskim, lubelskim i warmińsko-mazurskim, a najniższą w woj. wielkopolskim, łódzkim i mazowieckim. Zróżnicowanie w zakresie sytuacji na rynku pracy pomiędzy województwami nie jest duże, zwłaszcza na tle krajów UE-27, a ponadto wykazuje tendencję malejącą, co należy uznać za zjawisko korzystne. Natomiast problemem jest nadal niekorzystny poziom wskaźników z zakresu rynku pracy na tle UE , w tym przede wszystkim zbyt niski poziom aktywności ekonomicznej ludności. Źródło: GUS Wysokie tempo wzrostu gospodarczego w ostatnich latach przyczyniło się do znaczącej poprawy sytuacji na rynku pracy. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Sytuacja na rynku pracy Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca W latach 2004-2006 do województw charakteryzujących się wysoką dynamiką nakładów inwestycyjnych należały: dolnośląskie, łódzkie, podlaskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. W skali kraju nakłady ze źródeł prywatnych stanowiły 2/3 całości nakładów inwestycyjnych; w ujęciu wojewódzkim wahały się od 53,5% w lubelskim do prawie 74% w mazowieckim. Źródło: GUS W 2006 r. największa wartość nakładów na 1 mieszkańca przypadała w mazowieckim (prawie 6,5 tys. zł w 2006 r.), a najmniejsza – w lubelskim (ponad 2,2 tys. zł), przy czym zróżnicowanie w zakresie tego miernika wykazywało lekką tendencję malejącą. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Wskaźniki konkurencyjności regionów Nakłady na działalność badawczo-rozwojową W strukturze nakładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw w przemyśle tj. działalność mającą na celu opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, również widoczna jest wiodąca rola województw mazowieckiego i śląskiego – każde z nich w roku 2006 miało udział powyżej 20%. Źródło: GUS Nakłady na B+R na 1 mieszkańca istotnie wzrosły (ze 119 zł do 155 zł), ale ich udział w PKB zmienił się nieznacznie. Zwraca uwagę ich znaczna koncentracja terytorialna – dwa województwa: mazowieckie i małopolskie ponosiły ponad połowę łącznych nakładów Polski (udział mazowieckiego wynosił 41,8%, małopolskiego – 12,3%). Udział kolejnych województw wielkopolskiego i śląskiego był daleko mniejszy i nie sięgał 10%. Udziały województw Polski wschodniej (za wyjątkiem podkarpackiego) nie przekraczały 1%. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Wskaźniki konkurencyjności regionów Spółki z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności Źródło: GUS W latach 2003-2006 nastąpił wzrost liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego Najwięcej spółek z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców było w woj. mazowieckim (43,2), lubuskim (24,9), zachodniopomorskim (23,6) i dolnośląskim (20,8). Różnica między skrajnymi wartościami wskaźnika wynosiła 1 do 10,8 i kształtowała się na poziomie zbliżonym do odnotowanego w roku 2003. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Zjawiska społeczne W zakresie zjawisk demograficznych w latach 2004-2007 widoczna była kontynuacja procesów zapoczątkowanych w latach 90-tych, z tendencją do intensyfikacji niektórych z nich: wzrost populacji w regionach wysokorozwiniętych, utrzymująca się wysoka emigracja za granicę zubażająca zasoby ludzkie polskich regionów, zwłaszcza w grupach społeczno-zawodowych istotnych dla rozwoju rynków pracy (ludność w wieku produkcyjnym mobilnym, fachowcy), pogarszanie się niekorzystnych relacji pomiędzy poszczególnymi grupami wieku ludności, będące m. in. konsekwencją niżu demograficznego z lat 90-tych, starzenie się zasobów siły roboczej oraz wzrost odsetka osób w wieku emerytalnym. Niepokojąca jest widoczna kumulacja negatywnych zjawisk w regionach słabo rozwiniętych gospodarczo, które oddają część swoich zasobów ludzkich na rzecz innych regionów, nie tylko polskich. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Udział województw w realizacji projektów Projekty realizowane w ramach polityki spójności W ujęciu ilościowym przeważały projekty w zakresie wsparcia dla sektora produkcyjnego – stanowiły one 83,4%. Ich udział w wartości realizowanych przedsięwzięć wynosił 35,7%, co wynikało z relatywnie niskiej przeciętnej wartości kosztorysowej jednostkowego projektu - na poziomie około 440 tys. zł. Na projekty infrastrukturalne stanowiące zaledwie 4,5% ogólnej liczby projektów przypadało 54,9% łącznej ich wartości, co było konsekwencją wysokiej średniej wartości jednostkowego przedsięwzięcia - kształtowała się ona na poziomie 12,5 mln zł. Projekty z obszaru „Zasoby ludzkie” stanowiły w strukturze ilościowej niecałe 8,4% oraz 6,6% łącznej wartości wszystkich projektów. Źródło: Obliczenia własne na podstawie bazy projektów MRR Na dwa województwa: mazowieckie i śląskie przypadało prawie 31% wartości projektów i tyle samo dofinansowania wspólnotowego. Ta grupa regionów powiększona o 2 kolejne duże województwa: dolnośląskie i wielkopolskie, realizowała prawie 48% projektów, wykorzystując ponad 49% wsparcia unijnego. Można stwierdzić, że koncentracja absorpcji wsparcia unijnego w przybliżeniu odpowiada koncentracji generowania produkcji. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Udział województw w realizacji projektów Realizowane projekty i dofinansowanie wspólnotowe w przekroju województw Źródło: Obliczenia własne na podstawie bazy projektów MRR Generalnie widoczny jest mniejszy udział województw Polski wschodniej oraz małopolskiego i opolskiego w wartości projektów i dofinansowaniu do nich w stosunku do zamieszkującego je odsetka ludności. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Dofinansowanie unijne na 1 mieszkańca Intensywność wykorzystania środków unijnych Wielkość dofinansowania wspólnotowego do projektów, na które zawarto umowy od początku okresu programowania do końca 2007 r., szacowana była średnio na kwotę 1232 zł na 1 mieszkańca. Źródło: Obliczenia własne na podstawie bazy projektów MRR Dofinansowanie w 5 najwyżej rozwiniętych województwach wyniosło 1424 zł per capita (115,6% średniej krajowej), natomiast w województwach Polski wschodniej 957 zł tj. 77,7% średniej. Oznacza to, iż w okresie 2004 – 2007 relatywnie więcej środków pomocowych trafiało do regionów o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Realizacja projektów w ramach polityki spójności w województwach Województwa wysoko rozwinięte znacznie większą niż przeciętnie część środków pomocowych inwestowały w projekty z zakresu infrastruktury podstawowej (przy średnim udziale 65,6%, udział w woj. śląskim i dolnośląskim sięgał prawie 80%, a w woj. łódzkim, mazowieckim, małopolskim, pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim – w granicach 60 – 70%). Województwa Polski wschodniej przeznaczały na wspieranie projektów z zakresu zasobów ludzkich 2-krotnie większy odsetek środków unijnych niż przeciętnie (przy średniej 8,5% - udział tego obszaru w woj. świętokrzyskim wynosił 18,0%, lubelskim – 15,2%, niespełna 14% w podlaskim i podkarpackim). To samo zjawisko dotyczyło sektora produkcyjnego; przy średniej krajowej 23%, największy odsetek - prawie połowę - dofinansowania unijnego na ten cel przeznaczyło podlaskie (ponad 47%), natomiast pozostałe woj. Polski wschodniej powyżej 30%. Źródło: Obliczenia własne na podstawie bazy projektów MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Wpływ funduszy unijnych na gospodarki regionalne Fundusze UE w relacji do PKB (średnia w latach 2004-2015) W okresie 2004-2015 najwyższa kwota funduszy w relacji do PKB zostanie skierowana do województw Polski Wschodniej – regiony te uzyskają wsparcie przekraczające 3% PKB. Na przeciwnym krańcu znajdują się regiony polski centralnej oraz południowej, pośród nich mazowieckie, uzyskujące wsparcie dwuipółkrotnie mniejszy niż region otrzymujący najwięcej środków. Źródło: „Badanie wpływu NPR….”, dr T. Kaczor, R. Socha (IBnGR, Prevision), kwiecień 2008 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Zróżnicowania na linii miasto-wieś Obszary wiejskie zamieszkuje: 38,8% ogólnej liczby mieszkańców w Polsce 34,5% ludności w krajach członkowskich przyjętych w 2004 r. 15,5% ludności UE-15 Wzrasta liczba ludności na obszarach wiejskich, głównie położonych blisko dużych aglomeracji miejskich. Na obszarach wiejskich rośnie grupa osób aktywnych zawodowo, w tym pracujących, ale dynamika korzystnych zmian na tych obszarach jest słabsza niż na obszarach miejskich. W latach 2003-2006 poziom wykształcenia pracujących na wsi, zarówno w rolnictwie, jak i poza nim, wzrastał w tempie szybszym niż w miastach, ale nadal odbiegał on znacznie od poziomu w mieście (w 2006 roku 19,3% mieszkańców miast posiadało wykształcenie wyższe; w regionach wiejskich wskaźnik ten wynosił 6,7 %). Na obszarach wiejskich zaledwie 37,2% dzieci w wielu 3-6 lat uczęszczało do przedszkoli; w mieście wskaźnik ten w 2006 r. wynosił 70,4%. W latach 2000-2006 odnotowano wzrost wyposażenia obszarów wiejskich w Polsce w wybrane elementy infrastruktury technicznej, jednak nadal zauważalna jest duża dysproporcja pomiędzy stopniem wyposażenia obszarów wiejskich i miejskich w sieć wodociągów czy kanalizacyjną. Występują znaczące różnice regionalne w zakresie poziomu rozwoju infrastruktury społecznej – niedostateczna sieć zwłaszcza placówek kulturalnych, turystycznych, ale także szkół, placówek opiekuńczych i służby zdrowia. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Decentralizacja programowania i wdrażania programów operacyjnych Realizacja polityki spójności poprzez zmniejszanie zróżnicowań regionalnych Decentralizacja programowania i wdrażania programów operacyjnych W ramach NPR 2004 – 2006: wszystkie fundusze i programy zarządzane centralnie, konsolidacja instytucji zarządzających w MRR ułatwiająca koordynację działań; W ramach NSRO 2007 – 2013: zarządzanie przez struktury regionalne (wzrost roli samorządów regionalnych): 16 Regionalnych Programów Operacyjnych o wartości 16,6 mld euro (tj. 24,9% całości środków UE w NSRO), komponent regionalny w PO Kapitał Ludzki (ok. 6 mld euro; 8,9% całości środków w NSRO); Ponadto - dodatkowe wsparcie dla najbiedniejszych województw: PO Rozwój Polski Wschodniej (2,3 mld euro; 3,4% całości środków UE w NSRO). Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Uwagi końcowe W okresie członkostwa Polski w UE (2004-2005), w większości województw tempo wzrostu znacznie przyspieszyło w stosunku do lat poprzednich; wszystkie województwa zmniejszyły w tym okresie dystans do średniej unijnej w zakresie PKB per capita; największego postępu w zakresie konwergencji zewnętrznej dokonały województwa z grupy wysoko rozwiniętych. W okresie realizacji NPR zwiększało się zróżnicowanie między polskimi regionami w zakresie poziomu rozwoju ekonomicznego. Natomiast szereg pozytywnych tendencji występowało w obszarze rynku pracy oraz materialnych warunków życia ludności. Udział województw Polski wschodniej w wartości projektów i dofinansowaniu wspólnotowym jest mniejszy niż zamieszkujący je odsetek ludności. Z kolei wskaźnik ilości projektów na 100 tys. ludności jest wyższy w województwach Polski wschodniej, ale to w dużej mierze projekty o niskiej wartości. Środki unijne mają rosnące znaczenie na poziomie jednostek samorządu terytorialnego (realizują one ponad 40% wartości projektów ogółem i wykorzystują ponad 46% dofinansowania UE). Zróżnicowanie między województwem najbogatszym a najbiedniejszym (licząc według PKB na 1 mieszkańca) w 2005 r. wynosiło 2,32 (w 2003 r. - 2,20, a w 2000 r. - 2,16). Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Wyzwania na przyszłość Tworzenie warunków rozwoju endogenicznego regionów, tak aby przyspieszyć tempo doganiania regionów europejskich Oddziaływanie na rozwój miast jako ośrodków wzrostu oraz poprawa dostępności komunikacyjnej dla obszarów otaczających Zmniejszanie zróżnicowania w poziomie życia miasto-wieś, zwłaszcza poprzez stymulowanie rozwoju usług na obszarach wiejskich Wzmocnienie współpracy z krajami sąsiadującymi z Polską, w tym zwłaszcza z regionami przygranicznymi Wzrost absorpcji środków unijnych w regionach biedniejszych, w tym w zakresie infrastruktury, w celu łagodzenia zróżnicowań międzyregionalnych Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/4 www.mrr.gov.pl www.funduszestrukturalne.gov.pl Dziękuję za uwagę