Dlaczego i jak naprawić polską oświatę Projekt 0.02 Dlaczego i jak naprawić polską oświatę Paweł Dobrowolski dobrowol@post.harvard.edu

Dlaczego Dwie Polski oświatowe: Jakość nauczania zależy od miejsca zamieszkania i statusu społeczno-majątkowego rodziców. Niski zwrot na inwestycji: W zamian za wysokie nakłady na oświatę dostajemy produkt kiepskiej jakości. Szkoła totalitarno post-socjalistyczna: Uczeń jest przedmiotem przygotowywanym do życia w społeczeństwie autokratycznym lub totalitarnym. 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 1

Dwie Polski oświatowe Jakość szkoły do której dany uczeń ma dostęp zależy przede wszystkim od miejsca zamieszkania ucznia oraz statusu społeczno majątkowego rodziców. Niewielka ilość dobrych szkół nie zmieni przeciętnie niskiego poziomu oświaty (patrz średni wynik dla polski i zasadniczych szkół zawodowych)   Wyniki badań OECD/PISA […] według rodzaju szkoły Skala Licea Ogólnokształcące Średnie Szkoły Zawodowe Zasadnicze szkoły zawodowe Średnia dla Polski Rozumienie tekstu 544 478 356 479 Kompetencje Matematyczne 528 477 470 Umiejętność Myślenia Naukowego 536 482 483 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 2

Nakłady na oświatę w Polsce są wysokie Nakłady budżetowe na oświatę w Polsce przewyższają nakłady w większości krajów OECD Według danych za rok 1998 nakłady budżetowe na oświatę w Polsce wynosiły 5,8% PKB podczas gdy ta sama liczba w OECD wynosiła średnio 5,1%. Dane na temat nakładów budżetowych jako procent PKB pochodzą z „Education at a Glance. OECD Indicators 2000”, strona 54, Tabela B1.1a 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 3

Nakłady na oświatę w Polsce są wysokie (c.d.) Udział nakładów na oświatę w wydatkach budżetowych ogółem jest wyższy niż w większości państw OECD Dane na temat nakładów budżetowych na oświatę jako procent nakładów budżetowych pochodzą z „Education at a Glance. OECD Indicators 2000”, strona 59, Tabela B1.3 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 4

Jak 1. Zwiększyć rolę rodziców i uczniów: 2. Publiczna kontrola poprzez jawność 3. Decentralizacja kierowania oświatą i większa autonomia dla szkół 4. Zapewnić powszechność dobrej oświaty 5. Mądrze wydawać dostępne środki 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 5

Zwiększyć rolę rodziców i uczniów Zastąpić reformy wcielane co kilka lat szkołą, która rozwija się i poprawia na co dzień. W tym celu należy uelastycznić system oświaty by szybko i sprawnie odpowiadał na zmieniające się potrzeby uczniów i rodziców, zamiast czekać aż narastająca frustracja wywoła kolejną reformę. Wyposażyć rodziców w kompetencje do nadzoru szkoły poprzez stworzenie Rad Nadzorczych Szkoły Stworzyć mechanizmy finansowe promujące dobre szkoły, dobrych dyrektorów i dobrych nauczycieli W starszych klasach gimnazjum oraz w całym liceum umożliwić wybór przedmiotów przez ucznia. Minimum programowe to minimum. Reszta to wolny wybór ucznia. Umożliwić profilowanie klas w niektórych przedmiotach na klasy dla uczniów zaawansowanych i uczniów wymagających dodatkowej pomocy Artykuł 48 Konstytucji R.P. „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.” + Młodzież w demokratycznym społeczeństwie ma prawo uczyć się sama decydować o swoim losie. 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 6

Publiczna kontrola jakości nauczania Aby możliwa była publiczna kontrola oświaty a rodzice mogli dokonywać trafnych decyzji oświatowych musi polepszyć się jakość, zakres i dostępność informacji na temat oświaty: Jawność wyników i finansów nauczania na poziomie państwa, województwa, powiatu, gminy, szkoły i klasy. Jawna ocena jakości szkół przez uczniów poprzez coroczne udostępnienie przez każdą szkołę wyników anonimowego kwestionariusza „Ocena szkoły przez ucznia” Upowszechnić obiektywne miary wyników nauczania takie jak standardowe testy Zapewnić jawność procedur wyboru podręczników Zapewnić udział polskich szkół w międzynarodowych testach i badaniach wiedzy i umiejętności uczniów 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 7

Autonomia Autonomia umożliwi sprawne zarządzanie szkołami i pozwoli na odzwierciedlenie różnorodności opinii i przekonań obywateli w programach nauczania. Dlatego należy przenieść środki i odpowiedzialność za decyzje tam gdzie są one rzeczywiście podejmowane i gdzie istnieją informacje potrzebne do ich podjęcia. Ponadto należy zastąpić debaty ideologiczne polityków z Warszawy możliwością edukowania dzieci zgodnie z przekonaniami lokalnych społeczności. Przenieść decyzje o sposobie wydawania pieniędzy do szkół i samorządów Zwiększyć udział samorządów, szkół, rodziców i uczniów w kształtowaniu programu nauczania Przenieść odpowiedzialność za zatrudnianie i awansowanie nauczycieli do szkół Odbiurokratyzować awans zawodowy nauczycieli Decydować o płacach i innych warunkach zatrudnienia na poziomie szkoły (n.p. ilości godzin nauczania pracy) Dzieci z ubogich rodzin są głównymi poszkodowanymi scentralizowanego systemu oświaty, który obniża jakość oświaty w imię równości. Są one bowiem skazane na szkoły, których jakość cierpi w wyniku tzw. „równania w dół”, a nigdy nie doświadczą korzyści prywatnych kursów i korepetycji. 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 8

Udział kosztów osobowych w budżecie oświaty (bez szkolnictwa wyższego) Karta nauczyciela jest sprzeczna z autonomią szkół Karta nauczyciela uniemożliwia dyrektorom i samorządom racjonalne zarządzanie Koszty osobowe to 80-90 procent budżetu oświaty (bez inwestycji). W większości innych krajów liczba ta wynosi 60-70% Za dużo wydajemy na pensje nie tych nauczycieli co potrzeba: mamy za mało nauczycieli licealnych, za dużo zaś w szkolnictwie podstawowym i zawodowym Udział kosztów osobowych w budżecie oświaty (bez szkolnictwa wyższego) 1980 59% 1985 60% 1990 79% 1992 83% 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 9

Mądrze wydawać dostępne środki Głównym kryterium alokacji środków publicznych na oświatę powinno być maksymalizowanie korzyści społecznych. Należy zwłaszcza: rozpatrzyć proporcje pomiędzy nakładami na szkoły podstawowe i średnie a nakładami na nauczanie uniwersyteckie, obniżyć obowiązkowy wiek rozpoczęcia nauczania, zastąpić zakup podręczników przez uczniów odpłatnym wypożyczaniem podręczników ze szkoły Dostosować korpus nauczycielski do struktury demograficznej uczniów 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 10

Zapewnić powszechność dobrej oświaty Powszechny dostęp do dobrej oświaty umożliwi pełne wykorzystanie potencjału Polski i jej obywateli. Jest on konieczny aby zapewnić równość szans i uczynić naszą gospodarkę wydajniejszą. Uczęszczanie do klas „zerowych” powinno być obowiązkowe w całej Polsce i finansowane z budżetu centralnego. Ubogie dzieci z dobrymi wynikami w nauce powinny otrzymywać stypendia. Należy powiązać pomoc społeczną dla rodziców z uczęszczaniem dzieci do szkoły. Chcemy Polski w której każdy bez względu na pozycję społeczną i dochody rodziców jest w stanie własną pracą i wiedzą osiągnąć sukces. 12 listopada 2005 Dlaczego Jak 11