Tatry Przewodnik po Tatrach ROŚLINNOŚĆ ZWIERZĘTA INFORMACJE OGÓLNE KONIEC

TA T R Y Jest to najwyższy masyw górski w Centralnych Karpatach Zachodnich, na pograniczu Polski i Słowacji, pomiędzy nisko położonymi kotlinami: Podhala na północy oraz Spiską i Liptowską na południu. Tatry ciągną się równoleżnikowo na przestrzeni 56 km, od Jaru Kwaczańskiego i Huciańskiej Przełęczy na zachodzie po Tatrzańską Kotlinę i Zdziarską Przełęcz na wschodzie. Wznoszą się do 2655 m n.p.m. (Gerlach), jeden z wyższych szczytów tatrzańskich - Rysy (2499 m n.p.m.) jest najwyższym wzniesieniem w Polsce. Informacje ogólne

Budowa geologiczna Budowa geologiczna Tatry cechują się złożoną budową geologiczną, będącą efektem długiego okresu rozwoju. Ostatecznie zostały sfałdowane i wypiętrzone na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej w okresie ruchów alpejskich. Tatry cechują się budową pasową. Południowa część (trzon krystaliczny powstały w karbonie) zbudowana jest z granitoidów (na wschodzie) i skał metamorficznych (na zachodzie). Występują tu najwyższe wysokości bezwzględne i względne, ostre granie i strzeliste szczyty opadają ku głęboko wciętym dolinom ścianami i stokami skalnymi.

Rola Tatr w kulturze Tatry pełnią ważną rolę w kulturze polskiej i słowackiej, były artystyczną inspiracją dla wielu poetów, prozaików, malarzy i kompozytorów. Od 1949 część słowacka Tatr, a od 1955 część polska objęte są parkiem narodowym. Głównie problemami ochrony przyrody w Tatr są: konflikt pomiędzy funkcjami ochronnymi parków a turystyką (w tym narciarstwem) oraz (w polskiej części) nie uregulowane stosunki własnościowe. Nazwa Tatry, różnie tłumaczona, wywodzi się prawdopodobnie od używanego przez ludność mieszkającą w Karpatach lub w ich pobliżu słowa "tatry", oznaczającego skały. W tym znaczeniu znana była na Huculszczyźnie, na Spiszu, w Beskidzie Śląskim jeszcze na początku XX w. W dokumentach nazwa Tatr po raz pierwszy pojawiła się w 1086 jako Tritri w przywileju cesarza Henryka IV dla biskupstwa praskiego. W formie Tatri wymienił ją czeski kronikarz Kosmas (XII w.). W źródłach węgierskich z XII-XIV w. występuje m.in. jako: Turtur, Turtul, Tortol, Alpes Tatrarum. W polskich źródłach wzmiankowana od 1255 jako Tatry.

Klimat Klimat, gleby, roślinność i świat zwierzęcy Tatr wykazują zróżnicowanie piętrowe. Piętro leśne (dzielące się na podłożu osadowym na regiel dolny i górny) sięga do ok. 1550 m n.p.m., piętro kosodrzewiny do ok. 1850 m n.p.m., alpejskie do ok. 2200 m n.p.m., powyżej leży piętro subniwalne. Duża różnorodność siedlisk sprawia, że Tatry są najbogatszym w gatunki roślin (ok. 1800 naczyniowych) regionem Polski.

Piętrowy układ roślinności górskiej We wszystkich górach świata poszczególne gatunki roślin występują w określonym zakresie wysokości. Związane jest to z ich tolerancją na temperatury, które im wyżej, tym są niższe, oraz z upodobaniem do różnych rodzajów gleby. W Tatrach wyróżniamy następujące piętra: piętro upraw, do wysokości 900-1000m npm. regiel dolny, 900-1250n npm. Występują tu lasy mieszane. regiel górny, 1250-1550m npm. Tworzą go lasy iglaste, w górnej części występuje limba. piętro subalpejskie, piętro drzew karłowatych, 1550-1850m npm. Rośnie tu kosodrzewina (im wyżej, tym niższa), jarzębina, jałowiec. piętro alpejskie, hale, strefa łąk alpejskich, 1850-2300m npm. Rosną tu wysokogórskie trawy i ziołorośla, karłowate krzewy. piętro subniwalne, turnie, strefa tundry, strefa alpejska bezdrzewna, 2300-2655m npm. Zamieszkują ją porosty i nieliczne rośliny naczyniowe - 130 gatunków, z których 40 spotyka się także na wysokości ponad 2600m. W Tatrach występuje około 900 gatunków glonów, 1000 gatunków porostów, 1300 gatunków roślin. 40 z nich to nie spotykane nigdzie indziej endemity. Wiele z nich jest zagrożonych wyginięciem

Goryczka kropkowana - Gentiana punctata Wysokość do 80 cm. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Występuje w Tatrach i na Babiej Górze do piętra alpejskiego włącznie.

Dzwonek alpejski - Campanula alpina Wysokość do 20 cm. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Występuje w Tatrach w piętrze alpejskim. Nie rośnie na podłożu wapiennym.

Szarotka alpejska - Leontopodium alpinum Wysokość do 30 cm. Kwitnie od lipca do sierpnia. Występuje tylko w Tatrach, od piętra lasu do łąk.

Borowik szlachetny - Boletus edulis Zwany też prawdziwkiem, spotykany w lasach całej Polski i Słowacji, ten przedstawiciel królestwa grzybów jest znanym i lubianym grzybem jadalnym; w Tatrach pod całkowitą ochroną

Pełnik alpejski - Trollius altissimus Wysokość do 60 cm. Kwitnie od maja do sierpnia. Występuje w piętrze kosówki, tylko w Tatrach, w przeciwieństwie do nieco większego pełnika europejskiego, który rośnie także na niżu.

Lilia złotogłów - Lilium martagon Wysokość do 1,5 m. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Rzadka, rośnie w piętrze lasu.

Ostróżka tatrzańska - Delphinium oxysepalum Wysokość do 60 cm. Kwitnie od lipca do sierpnia. Endemit występujący jedynie w Karpatach Zachodnich, na wapiennym podłożu, w piętrze subalpejskim i alpejskim.

Omieg kozłowiec - Doronicum clusii Wysokość do 40 cm, średnica kwiatów do 7 cm. Kwitnie od lipca do września. Występuje tylko w Tatrach, od piętra kosodrzewiny po najwyższe szczyty, na podłożu granitowym. Spotkać go można np. na Sławkowskim Szczycie.

Zawilec narcyzowy - Anemone narcissiflora Wysokość do 50 cm. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Występuje rzadko, w Karpatach i Sudetach, w piętrze kosodrzewiny i alpejskim.

Zwierzęta w Tatrach Na obszarze Tatr żyje 8 gatunków płazów, 3 gatunki gadów, 115 gatunków ptaków, 42 gatunki ssaków. Większość z nich występuje także w innych łańcuchach górskich Europy bądź na obszarach nizinnych; niektóre zaś są endemitami, które żyją jedynie w Tatarch. Należą do nich: kozica (Rupricapra rupricapra tatrica), nornik śnieżny (Microtus nivalis) i ryjówka górska (Sorex alpinus). Obszary występowawnia poszczególnych gatunków ograniczone są przez występowanie na danym terenie potrzebnych im do życia czynników. Należą do nich: pokarm i spokój. Ten drugi jest zakłócany przez obecność i działalność człowieka. Jedynym sposobem, by go zapewnić, jest ograniczanie działalności ludzi na obszarze chronionym. Występowanie pokarmu związane jest z piętrowym układem roślinności.

Potoki i stawy Nad stumieniami, na kamieniach w dolinach potoków spotykane są ptaki: pluszcz (Cinclus cinclus), pliszka siwa (Motacilla alba), pliszka górska (Motacilla cirenea), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian biały (Ciconia ciconia). Nad niżej położonymi stawami (Popradzki, Jamski, Szczyrbskie Jezioro) liczne są kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Na podtatrzańskich moczarach gnizaduje co roku zagrożony wyginięciem wędrowny bekas kszyk (Gallinago gallinago). Rzadkim ssakiem, żyjącym w pobliżu wód, jest wydra (Lutra lutra). W miejscach wilgotnych, szczególnie w piętrze lasu, bytują też płazy: kumak górski (Bombina variegata), salamandra plamista (Salamandra salamandra), traszka karpacka (Triturus montandoni).

Piętro lasu i kosodrzewiny Lasy tatrzańskie i położoną nad nim strefę kosówki zamieszkują liczne ssaki roślinożerne: z gryzoni smużka (Sicista betulina), zwierzęta kopytne: jelen, sarna, dzik, z łasicowatych borsuk, a także wielkie drapieżne: rys, wilk, niedźwiedź. Ptaki leśne to: dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orzechówka (Nuciphraga caryocatactes), drozd obrożny (Turdus torquatus) kuraki: głuszec (Tetrao urogallus), cietrzew (Tetrao tetrix), jarząbek (Tetrastes bonasia); drapieżniki: orzeł przedni (Aquila chrysaetos), myszołów (Buteo buteo), jastrząb (Accipiter gentilis), sokół pustułka (Falco tinnunculus) sowy: puchacz (Bubo bubo) i sóweczka (Glaucidium passerinum) (największa i najmniejsza z sów występujących na Słowacji i w Polsce), sowa włochata (Aegolius funerus), sowa uralska (Strix uralensis) ptaki śpiewające: zięba (Fringilla coelebs), gil (Pyrrhula pyrrhula), sójka (Garrulus glandarius), sikory i inne.

Piętro hal i turni W piętrze łąk alpejskich i wyżej spotykane ptaki to: płochacz halny (Prunella collaris), świergotek drzewny (Anthus trivialis), siwerniak (anthus spinoletta), oraz rzadki i chroniony pomurnik (Tichodroma muraria). Ponad najwyższymi turniami Tatr zaobserwowac można wielkie drapieżne - są to: nieliczny już orzeł przedni (Aquila chrysaetos) i częściej spotykany kruk (Corvus corax). Swistak (Marmota marmota latirostius), charakterystyczny górski gryzoń, także występuje w piętrze hal. Nawet na wysoko położonych turniach można spotkać jaszczurkę żyworodną (Lacerta vivipara).