Potencjalne skutki społeczno-gospodarcze wynikające ze zmian klimatu Monika Lesz p.o. Zastępcy Dyrektora Departamentu Globalnych Problemów Środowiska i Zamian Klimatu Ministerstwo Środowiska Materiał przygotowany na podstawie opracowania prof. Macieja Sadowskiego przy współpracy: Krzysztofa Olendrzyńskiego - Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji, Instytut Ochrony Środowiska oraz Grzegorza Wiśniewskiego - EC BREC Instytut Energetyki Odnawialnej

Fakty : Obserwowany od początku lat 90-tych gwałtowny wzrost temperatury w skali globalnej; Wzrastająca koncentracja gazów cieplarnianych w atmosferze (od połowy XVIII w. wzrost od kilkunastu do kilkudziesięciu procent w zależności od gazu); Wzrost częstotliwości występowania w niektórych regionach świata niekorzystnych zjawisk klimatycznych - susze, powodzie, ulewy i in.; Postępujące w strefie umiarkowanej procesy pustynnienia; Wzrost poziomu wody w oceanie światowym; Znaczące zmiany występujące w zasięgu lodów arktycznych i lądolodu Grenlandii;

Przyczyny : Naturalne - zmiany stałej słonecznej, działalność wulkanów; Antropogeniczne - emisja gazów cieplarnianych, wylesianie, zmiany powierzchni ziemi. Efekt : Skierowanie wysiłków społeczności międzynarodowej zajmującej się tą problematyką na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez racjonalizację zużycia surowców energetycznych i wdrażanie niskoemisyjnych technologii w gospodarce. Kraje przechodzące transformację Kraje Europy Środkowej i Wschodniej, przechodzące od centralnie planowanej gospodarki socjalistycznej do gospodarki kapitalistycznej mają trudności w zaadoptowaniu się do zmian.

Polska „EU 25” % lub wielokrotność Ludność (mln) ,46 PKB (bln €) ,10 Zatrudnienie (mln) ,00 Wydatki na badania nauk. (bln €)1,21690,70 Energochłonność, (kg of oe/1000€ GDP)/(x EU25/PL)650,1209,9x 3,10 Udział zielonej energii elektrycznej. (%)/(xEU25/PL) 2,012,7x 6,35 Udział biopaliw‘2005 (%)/x EU25/PL))0,51,2x 2,40 Porównanie podstawowych wskaźników:

Wpływ oczekiwanych zmian klimatu w Europie: Europa Południowa – większość zmian będzie mieć negatywne konsekwencje; Europa Północna (zwłaszcza Skandynawia) – region, w którym zmiany mogą się okazać korzystne. Morze i strefa brzegowa: W niektórych akwenach (Bałtyk, Morze Północne, zachodnia cześć Morza Śródziemnego):  temperatura wody wzrosła w ciągu ostatnich 15 lat o ok. 0.5 o C;  poziom morza wokół wybrzeży Europy podnosił się w XX w. z szybkością od ok. 0.8 do 3 mm/rok. Rolnictwo: W ciągu ostatnich 40 lat długość okresu wegetacyjnego uległa wydłużeniu o ok. 10 dni.

Bioróżnorodność: Migracja zwierząt i roślin w kierunku północnym z jednoczesnym wycofywaniem się gatunków występujących tam obecnie. Zmiana ekosystemów najbardziej wrażliwych, tj. górskich i polarnych, obszarów bagiennych i ekosystemów wybrzeża Morza Śródziemnego. Ekosystemy Europy Północnej i niektóre regiony na zachodzie mogą mieć w krótkim okresie korzystne warunki do rozwoju.

Zmiany klimatu w Polsce: Spodziewany do końca XXI wieku wzrost średniej rocznej temperatury powietrza o ok. 1 o C z jednoczesnym wzrostem zmienności temperatury i częstszym występowaniem na przemian temperatury wysokiej i niskiej. Nierównomierny wzrost temperatury. Radykalne zmniejszenie liczby dni w zimie z temperaturą poniżej zera. Mniejszy wzrost temperatury w lecie – cechą lata będą długotrwałe okresy pogody słonecznej, z częstymi okresami upałów, przerywane burzowymi deszczami. Sumy roczne opadów nie ulegną większym zmianom jednak będą cechować się duża zmiennością w czasie.

Wpływ zmian klimatu na produkcję rolną: Wydłużony okres wegetacyjny o około dni. Rośliny ciepłolubne, jak kukurydza, soja czy słonecznik, zareagują większym wzrostem plonów, nawet o 30%. Uprawy roślin zimnolubnych np. ziemniaków mogą zmniejszyć się nawet o 1/3! Całkowita produkcja żywności może początkowo wzrosnąć o około 34%. Warunkiem wzrostu plonów jest zapewnienie dostatecznej ilości wody.

Wpływ zmian klimatu na ekosystemy: Łagodniejsze warunki klimatyczne sprzyjają pojawianiu się nowych w naszej szerokości geograficznej gatunków szkodników (np. szrotówek kasztanowiaczek). Ustępowanie rodzimych gatunków. Przesuwanie się granicy lasów górskich „ku górze”. Wzrost poziomu Bałtyku – do 2080 roku podniesie się nawet od 0,1 do 0,97m (dotychczas poziom podnosił się o około 1,5 - 2,9 mm na rok). Region ujścia Odry: podnoszący się poziomu morza, wzrastające zagrożenia powodzią, będącą skutkiem gwałtownych opadów deszczu i burz.

Wpływ zmian klimatu na zdrowie człowieka: Niezbędna jest identyfikacja ilościowa i przestrzenna najbardziej wrażliwych grup społecznych tj. osób starszych, dzieci oraz kobiet w ciąży, osób chorych na choroby serca, układu krążenia i układu oddechowego, a także podatnych na stres klimatyczny. Niezbędny jest rozwój systemu epidemiologicznego.

Działania podjęte w Polsce na rzecz klimatu: Decyzja o ratyfikowaniu przez Polskę Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, a następnie Protokółu z Kioto podyktowana była wolą polityczną włączenia się Polski w międzynarodowy proces działań uzgodnionych wspólnie na forum Konwencji na rzecz opóźnienia zmian klimatu oraz podjęciem indywidualnej odpowiedzialności kraju, a także ponoszenia międzynarodowej odpowiedzialności za procesy prowadzące do tych zmian. Polska podpisała Protokół w dniu 15 lipca 1998 roku, ratyfikowała w dniu 13 grudnia 2002 roku ( Protokół z Kioto wszedł w życie w dniu 16 lutego 2005 roku). Polska będąc stroną Protokołu z Kioto przyjęła zobowiązanie do zredukowania emisji gazów cieplarnianych o 6% w okresie w stosunku do roku bazowego Przemiany polityczno-gospodarcze zachodzące od 1990 r. oraz szereg inwestycji proekologicznych podejmowanych przez polski przemysł, spowodowały że Polska już dziś wypełnia cel nałożony na nasz kraj w Protokole z Kioto. Emisja gazów cieplarnianych zmniejszyła się o 31,7%.

Działania podjęte w Polsce na rzecz klimatu (cd.) Strefa brzegowa: Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 67 poz. 621) o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich”. Zadaniami programu są: budowa, rozbudowa i utrzymywanie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów nadmorskich; usuwanie uszkodzeń w systemie zabezpieczenia przeciwpowodziowego brzegów morskich, zapewnienie stabilizacji linii brzegowej; zapobieganie zanikowi plaż; monitorowanie brzegów morskich.

Działania podjęte w Polsce na rzecz klimatu (cd.) Zasoby wodne: W 2005 r. w Ministerstwie Środowiska opracowano Strategię Gospodarki Wodnej, założenia strategii sprzyjają: adaptacji gospodarki wodnej do zmienionych warunków klimatycznych; podniesieniu skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy (m.in. poprzez zwiększenie retencji dolinowej rzek); stymulowaniu działań zatrzymujących wodę w glebie poprzez modernizację melioracji (nawadnianie) czy budowę i modernizację urządzeń przeciwpowodziowych (zbiorników, stopni, wałów przeciwpowodziowym, polderów). W Strategii podkreślono także, że zaspokojenie potrzeb wodnych ludności i gospodarki, powinno odbywać się przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód, m.in. poprzez:  dokończenie wielozadaniowych zbiorników retencyjnych;  rozwój małej retencji wodnej;  budowę nowych zbiorników retencyjnych o znaczeniu ponadregionalnym;  dbałość o jakość wód i ich dostępność.

Bibliografia Impacts and Responses in Central and Eastern European Countries. Internationa Conference Climate Change Pecs, Węgry 2005 (w druku) IPCC Third Assessment Report Climate Change 2001 ImpaCTS, Adaptation and Vulnerability Cambridge University Press Poterntial Climate Changes and Sustainable Water Management red. M. Liszewska Publication of the Institute of Geophysics Polish Academy of Sciernce E-4(377) Warszawa 2004 Pruszak, Z.; E. Zawadzka, 2005: Vulnerability of Poland’s Coast to Sea- Level Rise. Costal Engineering Journal, Vol. 47, Nos. 2-3, pp ) Sadowski M. Kioto wchodzi w życie luty 2005 Biuletyn Klimatyczny Instytut na Rzecz Ekorozwoju Sadowski M Czy grozi nam klimatyczna apokalipsa? Przegl. Geof. z s.9-14 Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych i adaptacja polskiej gospodarki do zmian klimatu Red. Sadowski M. Wyd. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa. Trzeci Raport Rządowy dla Konferencji Stron Ramowej Konwencji NZ w sprawie Zmian Klimatu Warszawa 2001

Dziękuję. Monika Lesz p.o. Zastępcy Dyrektora Departamentu Globalnych Problemów Środowiska i Zamian Klimatu Ministerstwo Środowiska Tel. (22)