Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania Podstawa prawna: art. 107-119 o.p.

ZASADY OGÓLNE Katalog osób trzecich jest katalogiem zamkniętym , co oznacza, iż do odpowiedzialności podatkowej mogą być pociągnięte wyłącznie te kategorie podmiotów, które wymienia Ordynacja podatkowa ! Zasadą jest, że obciążenie osoby trzeciej odpowiedzialnością za cudze należności nastąpić może jedynie w drodze odrębnej decyzji wydanej na podstawie art. 108 o.p. nie może ona kwestionować wcześniejszych ustaleń, dokonanych przez organ w toku postępowania podatkowego wobec podatnika, dotyczących np. podstawy opodatkowania, wysokości podatku, zastosowania ulgi itp.

Wyjątek: "Z art. 115 § 4 o.p. wynika, że orzeczenie o odpowiedzialności za zaległości podatkowego spółki z tytułu zobowiązań podatkowych, powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 1, nie wymaga uprzedniego wydania decyzji, o których mowa w art. 108 § 2 pkt 2 o.p. Oznacza to więc, że w zakresie wskazanym w art. 115 § 4 o.p. ustawodawca przewidział wyjątek od reguły stanowiącej, że postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich nie może zostać wszczęte przed m.in. dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego. W ramach tego wyjątku dopuszczona została możliwość określenia wysokości zobowiązania podatkowego spółki w decyzji orzekającej o odpowiedzialności osoby trzeciej, wydanej na podstawie art. 108 § 1 o.p." (wyrok NSA z dnia 27 października 2009 r., I FSK 947/08, LEX nr 537063). Ponadto w niektórych przypadkach, wskazanych w art. 108 § 3 o.p. (gdy podatek do zapłaty wynika z deklaracji), wydanie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej jest możliwe bez wydawania decyzji wobec podatnika.

3.Decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej ma charakter konstytutywny, co oznacza, że jest ona źródłem powstania po stronie osoby trzeciej odpowiedzialności za cudzy dług. 4. Akcesoryjny charakter odpowiedzialności osób trzecich skutkuje tym, że w przypadku uchylenia lub zmiany decyzji określającej należność podatnika, płatnika, inkasenta, rzutuje to w sposób bezpośredni na poprawność wydanego rozstrzygnięcia w zakresie odpowiedzialności osoby trzeciej. W związku z tym decyzja taka powinna być wzruszona w trybie wznowienia postępowania na podstawie art. 240 § 1 pkt 7 o.p.

5. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna. 6. W razie niedotrzymania terminu płatności osoba trzecia odpowiada również za naliczone po dniu wydania decyzji o jej odpowiedzialności podatkowej odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych, niezwróconych w terminie zaliczek na naliczony podatek od towarów i usług oraz podatków nie pobranych oraz pobranych, a nie wpłaconych przez płatników lub inkasentów.

1. Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka podatnika – art. 110 o.p. Rozwiedziony małżonek a także pozostający z małżonkiem w separacji, jak również „były” małżonek w przypadku unieważnienia małżeństwa, odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych. Odpowiedzialność ta dotyczy jednak wyłącznie zobowiązań podatkowych powstałych w trakcie trwania małżeństwa. Co więcej, odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka podatnika ograniczona jest do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Przykład: Zobowiązanie podatkowe powstało w styczniu 2011 r. 5 lutego 2011 r. orzeczono rozwód małżonków. Organy podatkowe mogą orzec odpowiedzialność podatkową rozwiedzionego małżonka, zobowiązanie podatkowe powstało bowiem w czasie, gdy małżeństwo jeszcze trwało.

2. Odpowiedzialność członka rodziny –art. 111 o.p. Członkowie rodziny podatnika odpowiadają wyłącznie za zaległości podatkowe podatnika wynikające z prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej, przy czym odpowiedzialność ta ograniczona jest do wysokości osiągniętych przez członka rodziny korzyści. Nie ponoszą odpowiedzialności jako osoby trzecie ci członkowie rodziny podatnika, którzy wprawdzie odnosili korzyści z działalności gospodarczej podatnika, lecz na podatniku ciążył wobec tych osób obowiązek alimentacyjny. Wyłączenie to istnieje w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.

3. Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa podatnika – art 3. Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa podatnika – art. 112, 112a, 306g o.p. Odpowiedzialność nabywcy ograniczona jest do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. W przypadku gdy zbywca przedstawi albo gdy nabywca za zgodą uzyska od organów podatkowych zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywcy związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą , nabywca nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały wykazane w tym zaświadczeniu ( należy jednak pamiętać, iż nabywca będzie odpowiadał za zaległości podatkowe zbywcy powstałe po dniu wydania zaświadczenia, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego części, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło 30 dni).

Przykład: Nabywca składników majątku uzyskał od organu podatkowego zaświadczenie datowane na 15 listopada 2012 r. ( odebrane z urzędu skarbowego w tym samym dniu) w którym stwierdzono, iż nabywca nie posiada żadnych zaległości podatkowych. Transakcję nabycia przedsiębiorstwa zawarły 28 grudnia 2012. Organy podatkowe mogą więc orzec o odpowiedzialności nabywcy składników majątku, gdyż okres między wydaniem zaświadczenia a dokonaniem transakcji był dłuższy niż 30 dni. !! W przypadku nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym nie mamy do czynienia z odpowiedzialnością nabywcy.

4. Odpowiedzialność jednoosobowej spółki z o. o 4. Odpowiedzialność jednoosobowej spółki z o.o. powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy – osoby fizycznej –art. 112b o.p.

5. Odpowiedzialność firmującego Za zobowiązania podatnika za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia przez podatnika działalności gospodarczej odpwiada – całym swoim majątkiem , solidarnie z podatnikiem –firmujący. Firmującym jest osoba, której imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą posługuje się podatnik w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności. Aby możliwe było orzeczenie o odpowiedzialności firmującego, konieczne jest aby wyraził on zgodę na posługiwanie się przez podatnika swoim imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą

Analizując art. 113 o.p., należy stwierdzić, że firmanctwo polega na tym, iż podatnik (firmowany), za zgodą innej osoby (firmującego), działając w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej albo rzeczywistych jej rozmiarów, posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby. Tego rodzaju działanie, niezależnie od tego, że skutkuje możliwością obciążenia firmującego odpowiedzialnością za zaległości podatkowe firmowanego, stanowi też przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, za które odpowiadać może firmowany (art. 55 k.k.s.). W przypadku firmującego w grę może wchodzić jego odpowiedzialność za tzw. firmanctwo bierne, jako za współdziałanie przestępne, w formie współsprawstwa (art. 9 § 1 k.k.s.) lub pomocnictwa.

Pomimo tego, że art. 113 o.p. wprost nie wymienia przesłanek odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, to przyjmuje się, że są trzy przesłanki odpowiedzialności za firmanctwo: 1) powstanie zaległości podatkowych podczas prowadzenia ukrytej działalności gospodarczej, 2) zgoda firmującego, 3) posługiwanie się cudzą firmą w celu ukrycia faktu prowadzenia własnej działalności gospodarczej lub jej rzeczywistych rozmiarów"

Ratio legis analizowanej regulacji sprowadza się do sankcyjnego potraktowania podmiotu, który, użyczając swojego imienia i nazwiska (osoby fizyczne) lub firmy (osoby prawne i jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej), współdziałał z podatnikiem w uchylaniu się od opodatkowania. Tego rodzaju działalność nosi nazwę firmanctwa. "Każdy, kto podejmuje się prowadzenia działalności gospodarczej, nie może dopuszczać się firmanctwa i dlatego też musi ponosić wszelkie konsekwencje prawnopodatkowe związane z użyczeniem swego nazwiska" (wyrok NSA z dnia 25 sierpnia 1992 r., SA/Po 239/92, OSP 1993, z. 6, poz. 117).

Celem firmanctwa jest uniknięcie opodatkowania lub też wyższego opodatkowania przez podatnika. W praktyce tego rodzaju proceder najczęściej występuje, gdy firmujący uprawniony jest do korzystania z ulg lub zwolnień, które nie przysługują firmowanemu, albo też opodatkowany jest na zasadach preferencyjnych w stosunku do firmowanego (niższą stawką podatku) Ponadto firmant ukrywa się pod cudzym szyldem w celu wyłudzenia VAT, aby ominąć sądowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, zataić dochody, zachować prawo do renty lub emerytury lub ukryć swoją tożsamość przed służbami państwowymi (zgromadził duży majątek, a źródła jego pochodzenia są nielegalne)

6. Odpowiedzialność podmiotu wydzierżawiającego podatnikowi rzeczy lub prawa majątkowe Właściciel, samoistny posiadacz lub użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa majątkowego odpowiada za zaległości użytkownika powstałe w związku z działalnością gospodarczą prowadzoną przez użytkownika, jeżeli dana rzecz lub prawo są związane z działalnością gospodarczą lub służą do jej prowadzenia. Warunki : Jeżeli pomiędzy właścicielem, samoistnym posiadaczem lub użytkownikiem wieczystym rzeczy lub prawa majątkowego i ich użytkownikiem lub osobami pełniącymi funkcję zarządzające, nadzorcze albo kontrolne w podmiocie będącym właścicielem, samoistnym posiadaczem lub użytkownieiem wieczystym rzeczy lub prawa majątkowego i w podmiocie będącym ich użytkownikiem –istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym , albo wynikające ze stosunku pracy.

7. Odpowiedzialność dzierżawcy nieruchomości podatnika Odpowiedzialność dzierżawcy lub użytkownika nieruchomości dotyczy wyłącznie zaległości podatkowych: Związanych z dzierżawą/użytkowana nieruchomością; Powstałych podczas trwania dzierżawy lub użytkowania

8. Odpowiedzialność wspólnika spółki osobowej –art. 115 o.p. Za zaległości podatkowe spółki wynikające z działalności spółki odpowiadają także byli wspólnicy. Ich odpowiedzialność odnosi się do zaległości podatkowych z tytułu zobowiązań podatkowych, których termin płatności upływał w czasie, gdy byli oni wspólnikami, oraz za zaległości podatkowe , gdy byli oni wspólnikami. Przykład: Pan A.B. był wspólnikiem spółki osobowej do 15 lipca 2008 r. Wobec spółki toczyło się postępowanie w sprawie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za okres od września do grudnia 2008 r. 15 marca 2009 r. naczelnik urzędu skarbowego wydał decyzję orzekającą o odpowiedzialności wspólników spółki. Decyzja ta nie będzie mogła być adresowana do pana A.B. we wrześniu 2008 r. nie był on już bowiem wspólnikiem spółki.

Jeżeli zobowiązanie podatkowe spółki powstaje z mocy prawa, nie jest konieczne wydawanie decyzji określającej wysokość tego zobowiązania. W takim przypadku określenie wysokości zobowiązań podatkowych spółki, orzeczenie o odpowiedzialności płatnika (inkasenta), orzeczenie o zwrocie zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług lub określenie wysokości należnych odsetek za zwłokę następuje w decyzji o odpowiedzialności wspólnika.

9. Odpowiedzialność członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – art. 116-116a o.p. Członkowie zarządu sp. z o.o. spółki z o.o. w organizacji, spółki akcyjnej, spółki akcyjnej w organizacji – odpowiadają za zaległości podatkowe kierowanych przez nich spółek solidarnie całym swoim majątkiem, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Odpowiedzialność ta obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych, których termin płatności upłynął w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu oraz należności traktowane na równi z zaległością podatkową. Oznacza to, iż może być orzeczona odpowiedzialność podatkowa osoby, która w chwili doręczenia jej decyzji nie pełni już funkcji członka zarządu.

W przypadku gdy spółka z o. o !! W przypadku gdy spółka z o.o. w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki – tak jak członek zarządu –odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. !! Na zasadach określonych powyżej odpowiadają również członkowie organów zarządzających innych osób prawnych –np. fundacji.

10. Odpowiedzialność w przypadku podziału osoby prawnej – art. 117 o.p. W przypadku podziału przez wydzielenie o odpowiedzialności osoby trzeciej będzie można mówić wyłącznie w sytuacji , gdy majątek osoby prawnej dzielonej, ani majątek przejmowany na skutek podziału nie będzie stanowił zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Zorganizowana część przedsiębiorstwa jest to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania ( art. 4 u.p.d.o.p.)

Odpowiedzialność osób prawnych przejmujących lub osób prawnych nowo zawiązanych przy podziale ograniczona jest wyłącznie do zaległości wynikających ze zobowiązań podatkowych powstałych do dnia wydzielenia. Ponadto osoby te odpowiadają jedynie do wartości aktywów netto nabytych , wynikających z planu podziału.

11. Odpowiedzialność gwaranta i poręczyciela - 117a o.p. Z odpowiedzialnością gwaranta i poręczyciela będziemy mieli do czynienia wówczas , gdy organ podatkowy przyjmie ( w formie postanowienia) zabezpieczenie tego podmiotu ustanowione na wniosek podatnika dla zabezpieczenia wykonania jego zobowiązania podatkowego lub w związku ze zwrotem podatku od towarów i usług. Odpowiedzialność gwaranta/poręczyciela jest ograniczona do wysokości kwoty gwarancji i trwa tylko w terminie wskazanym w gwarancji lub poręczeniu.

12. Odpowiedzialność podatnika VAT –nabywcy określonych towarów – art 12. Odpowiedzialność podatnika VAT –nabywcy określonych towarów – art. 117b o.p. W 2013 r. do Ordynacji podatkowej została wprowadzona nowa kategoria osób trzecich tj. podatnik, o którym mowa w art. 105a u.p.t.u. Zgodnie z wprowadzoną regulacją podatnik odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym dostawy towarów i usug za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz tego podatnika , jeżeli: A) wartość towarów , o których mowa w załączniku nr 13 do utawy, nabywanych od jednego podmiotu dokonującego dostawy, bez kwoty podatku przekroczyła w danym miesiącu kwotę 50 000 zł oraz B) w momencie dokonania dostawy towarów, podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.

Przedawnienie prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej –art. 118 o.p. Organy podatkowe nie mogą wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat a w przypadku odpowiedzialności podatnika VAT, o którym mowa w art. 117b o.p. , jeżeli od końca roku kalendarzowego , w którym miała miejsce dostawa towarów upłynęły 3 lata. Jeżeli jednak decyzja taka został już wydana, to zobowiązanie podatkowe osoby trzeciej przedawnia się z upływem 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej tej osoby