Finanse samorządów terytorialnych

Samorząd terytorialny Samorząd terytorialny w modelu trójszczeblowym jest obligatoryjnym związkiem mieszkańców gmin, powiatów i województw samorządowych utworzonym dla realizowania zadań o charakterze lokalnym przez gminy i powiaty oraz o charakterze regionalnym przez województwa samorządowe, w celu zapewnienia rozwoju danego terenu i zaspokojenia potrzeb zbiorowych z zakresu użyteczności publicznej ludności owego terenu.

Samorząd terytorialny W modelu trójszczeblowym samorządu terytorialnego gmina jest szczeblem podstawowym, powiat – szczeblem pośrednim (powiat ziemski – PZ i powiat grodzki – PG), a województwo – szczeblem najwyższym. Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego, a nie ze względu na zakres podległości.

dolnośląskie (Wrocław) 26 4 169 2 985 19 948 Województwo Liczba powiatów Liczba gmin Ludność w tys. Powierzchnia PZ PG dolnośląskie (Wrocław) 26 4 169 2 985 19 948 kujawsko-pomorskie (Bydgoszcz) 19 144 2 098 17 970 lubelskie (Lublin) 20 213 2 241 25 155 lubuskie (Gorzów Wlk.) 11 2 83 1 020 13 984 łódzkie (Łódź) 3 177 2 673 18 219 małopolskie (Kraków) 182 3 207 15 144 mazowieckie (Warszawa) 38 325 5 065 35 597 opolskie (Opole) 1 71 1 091 9 412 podkarpackie (Rzeszów) 160 2 117 17 926 podlaskie (Białystok) 14 118 1 224 20 180

świętokrzyskie (Kielce) 13 1 102 1 328 11 672 Województwo Liczba powiatów Liczba gmin Ludność w tys. Powierzchnia PZ PG pomorskie (Gdańsk) 15 4 123 2 179 18 298 śląskie (Katowice) 17 19 166 4 894 12 294 świętokrzyskie (Kielce) 13 1 102 1 328 11 672 warmińsko-mazurskie (Olsztyn) 2 116 1 460 24 202 wielkopolskie (Poznań) 31 226 3 346 29 826 zachodnio - pomorskie (Szczecin) 3 114 1 730 22 901

Samorząd terytorialny Gmina, powiat, województwo jako jednostki samorządu terytorialnego, stanowią szczególnego rodzaju system społeczno – gospodarczy (tzw. terytorialną korporację samorządową, tj. korporację prawa publicznego), na który składają się następujące elementy: obszar, który zajmuje gmina, powiat, województwo, mieszkańcy tworzący wspólnotę samorządową, władza, tj. wybieralne demokratycznie organy gminy, powiatu i województwa, jednostki organizacyjne gminy, powiatu, województwa, tj. jednostki budżetowe gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, zakłady budżetowe, fundusze celowe.

Funkcje samorządu terytorialnego upodmiotowienie społeczności lokalnej i regionalnej, organizowanie rozwoju społecznego, formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy, powiatu, województwa samorządowego, uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych.

Sfery autonomii j.s.t. 1/2 własny majątek i prawa majątkowe, stanowienie prawa, osobowość prawna, ochrona sądowa samodzielności, prawo do podejmowania działań własnych, przyznane źródła dochodów,

Sfery autonomii j.s.t. 2/2 formalne i merytoryczne oddzielenie budżetów gmin, budżetów powiatów i budżetów województw od budżetu państwa, prawo do zarządzania własnymi sprawami, ograniczony zakres nadzoru nad ich działalnością, utworzenie administracji samorządowej.

Finanse j.s.t. Finanse samorządu terytorialnego to publiczne zasoby pieniężne gmin, powiatów, województw samorządowych, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące.

Gospodarka finansowa j.s.t. Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego to wszystkie czynności gromadzenia i wydatkowania części publicznych zasobów pieniężnych przez jednostki samorządu terytorialnego na realizację ich zadań i funkcji.

System finansowy j.s.t. System finansowy jednostek samorządu terytorialnego to ogół norm prawnych i procedur określających formy organizacyjne oraz zasady gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez jednostki samorządu terytorialnego w celu realizacji ich zadań i funkcji.

Budżet samorządu terytorialnego Budżet gminy, budżet powiatu, budżet województwa jest podstawą prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej gminy, powiatu, województwa. Uchwalany jest odpowiednio przez radę gminy, powiatu i sejmik województwa, jako część uchwały budżetowej na rok budżetowy (rok kalendarzowy).

Budżet samorządu terytorialnego Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem: dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Dochody własne j.s.t. Dochody podatkowe Dochody niepodatkowe

Dochody podatkowe podatki lokalne stanowiące dochód gminy, których elementy konstrukcyjne mogą być kształtowane przez władze gminy, tj. podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych i podatek od posiadania psów, podatki w całości pobierane przez gminę, ale rada gminy nie kształtuje ich stawek oraz nie ma prawa wprowadzania generalnych zwolnień, czy przyznawania ulg: podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn, podatki dochodowe opłacane na zasadzie uproszczonej, tj. w formie karty podatkowej,

Dochody podatkowe dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum, dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. w podatku dochodowym od osób fizycznych i w podatku dochodowym od osób prawnych.

Dochody niepodatkowe opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna, opłaty lokalne: opłata targowa, opłata miejscowa, opłata administracyjna, opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub osób prawnych, albo w zarząd na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej,

Dochody niepodatkowe opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do wnoszenia udziału w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń;

Dochody niepodatkowe opłaty za niezabudowanie lub niezagospodarowanie gruntów w określonym czasie, opłaty za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej z zakresu: ochrony środowiska, dróg, mostów, placów i organizacji ruchu, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji i oczyszczania ścieków, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych i utylizacji odpadów, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, komunalnego budownictwa mieszkaniowego, oświaty, kultury, kultury fizycznej, zieleni komunalnej, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej,

Dochody niepodatkowe wpływy z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy bądź praw będących własnością gminy, powiatu, województwa, wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy, powiatu, województwa, dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych i wpłaty z zysku, dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych,

Dochody niepodatkowe dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w S.A. oraz zyski z tytułu posiadanych udziałów w sp. z o.o., a także część nadwyżek finansowych wpłacanych przez zakłady budżetowe, dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego,

Dochody niepodatkowe zapisy, darowizny, spadki, kary i grzywny, odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od pożyczek udzielonych przez gminy, powiaty, województwa.

Wydatki budżetów j.s.t. są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, tj. na: zadania własne jednostek samorządu terytorialnego, zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia, zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Zadania samorządu gminy 1/5 Zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: Ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, Gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego.

Zadania samorządu gminy 2/5 Wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz; Lokalnego transportu zbiorowego; Ochrony zdrowia.

Zadania samorządu gminy 3/5 Pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, Gminnego budownictwa mieszkalnego, Edukacji publicznej, Kultury,w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, Kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych o urządzeń sportowych, Targowisk i hal targowych,

Zadania samorządu gminy 4/5 Zieleni gminnej i zadrzewień, Cmentarzy gminnych, Porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, Utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, Polityki prorodzinnej,

Zadania samorządu gminy 5/5 Wspierania i upowszechniania idei samorządowej, Promocji gminy, Współpracy z organizacjami pozarządowymi, Współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Zadania samorządu powiatowego 1/4 Edukacja publiczna, Promocja ochrony zdrowia, Pomoc społeczna, Polityka prorodzinna, Wspieranie osób niepełnosprawnych, Transport zbiorowy i drogi publiczne, Kultura i ochrona dóbr kultury, Kultura fizyczna i turystyka,

Zadania samorządu powiatowego 2/4 Geodezja, kartografia i kataster, Gospodarka nieruchomościami, Administracja architektoniczno–budowlana, Gospodarka wodna, Ochrona środowiska i przyrody, Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe, Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli,

Zadania samorządu powiatowego 3/4 Ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa i zapobieganie innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, Przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy, Ochrona praw konsumenta, Utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

Zadania samorządu powiatowego 4/4 Obronność, Promocja powiatu, Współpraca z organizacjami pozarządowymi.

Zadania samorządu wojewódzkiego 1/2 Edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe, Promocja i ochrona zdrowia, Kultura i ochrona jej dóbr, Pomoc społeczna, Polityka prorodzinna, Modernizacja terenów wiejskich, Zagospodarowanie przestrzenne,

Zadania samorządu wojewódzkiego 2/2 Ochrona środowiska, Gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa, Transport zbiorowy i dróg publicznych, Kultura fizyczna i turystyka, Ochrona praw konsumentów, Obronność, Bezpieczeństwo publiczne, Przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy.

Deficyt budżetu j.s.t. 1/2 Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Może być pokryty przychodami pochodzącymi: Deficyt budżetu j.s.t. 2/2 Może być pokryty przychodami pochodzącymi: ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (obligacji, bonów), kredytów zaciąganych w bankach krajowych, pożyczek, prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego, nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych.

Przyczyny zaciągania długu 1/2 zapewnienie płynności finansowej budżetu j.s.t. Pokrycie zaplanowanego deficytu budżetowego, dążenie do dostosowania ciężaru finansowania wydatków publicznych, ponoszonego przez kolejne pokolenia, do korzyści uzyskiwanych z tych wydatków, dążenie do ograniczenia negatywnych skutków ekonomicznych oraz społecznych, wynikających ze zmian w poziomie wydatków publicznych spowodowanych, np. wojną, katastrofą żywiołową,

Przyczyny zaciągania długu 2/2 wyposażenie jednostek samorządu terytorialnego w skromne źródła dochodów własnych, a także w zbyt niskie w stosunku do potrzeb środki z budżetu państwa w formie subwencji, dotacji i udziałów, zmusza te jednostki do pozyskiwania nowych (zwrotnych) źródeł finansowania realizowanych zadań, niedopuszczenie do powstania recesji lub jej przeciwdziałanie, gdy się już pojawi poprzez uruchomienie lub zwiększenie wydatków publicznych pobudzających inwestycje publiczne i prywatne, co z kolei jest warunkiem wzrostu popytu i wzrostu gospodarczego.

Zadłużenie sektora samorządowego w latach 1999-2002

Zadłużenie sektora samorządowego XII 2002 Wyszczególnienie Wartość w mln zł % Zadłużenie sektora samorządowego 14 058,5 100,00 2.1. Zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego 12 002,3 85,37 2.1.1. Zadłużenie krajowe 11 516,5 81,92 Dług z tytułu papierów wartościowych 2 231,3 15,87 Dług z tytułu kredytów i pożyczek 8 778,3 62,44 Pozostałe zadłużenie 506,9 3,61 2.1.2. Zadłużenie zagraniczne 485,8 3,46 139,8 0,99 346,0 2,46 0,0 0,00 2.2. Pozostałe zadłużenie sektora samorządowego 2 056,2 14,63 Samorządowe fundusze celowe z osobowością prawną 5,4 0,04 Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej 1 989,1 14,15 Samorządowe instytucje kultury 32,9 0,23 Samorządowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw... 28,7 0,20